Hodowla węży – hobby dla odważnych

Szczegóły

Kategoria: Wiadomości rolnicze

Amatorska hodowla gadów jest obecnie jednym z najdynamiczniej rozwijających się hobby. W Polsce w latach 80. terrarystów było zaledwie kilku, natomiast po upływie kilkunastu lat, miłośników hodowli gadów można już liczyć w tysiącach. Obecnie w każdym większym sklepie zoologicznym istnieje możliwość zakupu przedstawicieli kilku lub nawet kilkunastu gatunków tej gromady. Wśród nich dużą popularnością cieszą się węże. W naszym kraju do najważniejszych rodzin należą Boidae i dusiciele, oraz Colubridea – węże właściwe, grupujące ponad 80 procent wszystkich gatunków.

Ogólna charakterystyka

Węże należą do grupy najbardziej wyspecjalizowanych gadów. Wszystkie gatunki są drapieżne, a ich cechą charakterystyczną jest brak kończyn (z wyjątkiem dusicieli, u których kończyny występują szczątkowo). Zwierzęta te mają silnie rozwinięty zmysł węchu, który odgrywa szczególną rolę podczas polowań. Istotnym narządem lokalizującym potencjalną zdobycz jest narząd Jacobsona, do którego bodźce zapachowe są przenoszone za pośrednictwem często wysuwanego na zewnątrz jamy gębowej, charakterystycznie poruszającego się języka. Narząd wzroku ma mniejsze znaczenie przy zdobywaniu pokarmu. Zwierzęta te nie odróżniają kształtów, a reagują jedynie na ruch. Ich oczy są pozbawione mięśni poruszających gałką oczną oraz powiek. Węże prawdopodobnie są głuche. Podobnie jak w przypadku żółwi, nie posiadają ucha środkowego, a także błony bębenkowej, otworów usznych i przewodu Eustachiusza, chociaż są w stanie odbierać wibracje z powietrza i podłoża. U osobników prowadzących nocny tryb życia, szczególnie u dusicieli i grzechotników znaczącą rolę podczas polowania pełnią organy termowizyjne umiejscowione w policzkach. Za ich pośrednictwem możliwy jest odbiór promieniowania cieplnego, którego źródłem jest każde zwierze stałocieplne, wynoszący nawet 0,003⁰C.

Węże zasiedlają praktycznie wszystkie typy środowisk, w pewnym sensie nawet powietrze, ponieważ niektóre z nich wykazują zdolność aktywnego lotu ślizgowego. Ograniczeniem ich występowania jest klimat, są to bowiem zwierzęta zmiennocieplne, czyli tempo ich przemiany materii jest zależne od temperatury otoczenia. Około 10 procent gatunków wytwarza jad, który nie zawsze zagraża człowiekowi. Mimo to, spośród czterech typów uzębienia, aż trzy zawierają zęby jadowe. Podrząd ten skupia ponad 2700 gatunków, z czego 410 jadowitych. Część z nich jest zaliczana do grupy zwierząt hodowanych w terrariach.

Terrarium dla węży

Większość gatunków węży, szczególnie pochodzących z obszarów tropikalnych jest niezwykle wymagająca pod względem warunków środowiska w niewoli. Powinny one jak najwierniej odzwierciedlać ich naturalne otoczenie. Szczególne znaczenie ma wielkość i wyposażenie terrarium, panująca w nim temperatura, wilgotność, czas i rodzaj promieniowania świetlnego. Dla węży naziemnych wykorzystuje się terraria płaskie, których wysokość powinna być 2-3-krotnie mniejsza od ich długości, natomiast dla gatunków nadrzewnych proporcje powinny być odwrotne. Ogólnie należy kierować się zasadą – im większe pomieszczenie tym lepsze. W „architekturze wnętrz” funkcjonują dwa podstawowe kierunki. Pierwszy jest wzorowany na klasycznym modelu amerykańskim i sprowadza się do trzymania zwierząt w sterylnych warunkach, natomiast druga szkoła zachęca do tworzenia terrariów biotopowych, imitujących naturalne środowisko życia zwierząt. Dla gatunków nadrzewnych zalecane jest umieszczenie odpowiedniej wielkości konara, aby umożliwić zwierzętom wspinaczkę. Istotny jest także dobór odpowiedniej roślinności (naturalnej bądź sztucznej). W zależności od zaplanowanego charakteru wystroju można wkomponować w ścianę różne dodatkowe elementy dekoracyjne, takie jak pędy bambusa, kawałki gałęzi czy łupki. Podłoże może być wyłożone wiórkami drzewnymi, trocinami bądź torfem, nigdy piaskiem, który może się dostawać między łuski zwierzęcia. Można też wykorzystać gazety, które są łatwe do wymiany i pomagają w utrzymaniu odpowiedniej higieny. Wiele gatunków węży nie toleruje wilgotnego podłoża, które powoduje u nich rozmaite schorzenia.

Węże należą do zwierząt zmiennocieplnych. Dla poszczególnych gatunków oznacza się zalecany optymalny przedział temperatury otoczenia, i tak dla węży zamieszkujących strefę tropikalną powinna ona wynosić 25-30⁰C, natomiast dla osobników pochodzących ze strefy subtropikalnej i umiarkowanej powinna zamykać się w granicach 22-25⁰C. W nocy należy ją obniżyć o 2-5⁰C. Utrzymanie właściwych warunków środowiskowych jest możliwe dzięki różnego rodzaju urządzeniom grzewczym rozmieszczonym na dnie terrarium. Ogrzewanie podłogowe pozwala na utrzymanie optymalnej temperatury w całym pomieszczeniu, zaś punktowe stwarza możliwość wygrzewania się i szybkiego podniesienia temperatury wewnętrznej po jej nocnym spadku. Trzeba jednak pamiętać, aby żarówka grzewcza była umieszczona co najmniej 30 centymetrów ponad powierzchnią, co minimalizuje ryzyko poparzeń skóry węży. W celu zapewnienia stabilnych warunków cieplnych wykorzystuje się automatyczne termoregulatory akwarystyczne wyposażone w termoreceptor oraz potencjometr służący do ustawiania pożądanej wartości temperatury wewnątrz zbiornika hodowlanego.

W terrariach dla węży nie zaleca się stosowania tzw. „ogrzewania żarówkowego”, polegającego na umieszczeniu osłoniętej lub nieosłoniętej żarówki spełniającej funkcje oświetleniowe i grzewcze. Do podstawowych wad tego systemu zalicza się: konieczność wyłączenia oświetlenia w godzinach nocnych, brak możliwości kontrolowania temperatury oraz ryzyko poparzeń skórnych zwierząt.

Przy urządzaniu terrarium dla węży niezwykle ważna jest sprawna wymiana powietrza. Odpowiednia wentylacja zapewnia zwierzętom nie tylko dostęp do świeżego powietrza, ale też minimalizuje ryzyko ich przegrzania w okresie letnim. Dużą rolę odgrywa tutaj podłoże znajdujące się w zbiorniku. Torf, mech i darń najlepiej sprawdzają się w przypadku węży tropikalnego lasu deszczowego, gdzie wilgotność względna utrzymuje się na poziomie 80-90-95 procent, natomiast podkłady kamieniste i piaszczyste świetnie nadają się dla węży pustynnych i stepowych, wymagających nieco niższej wilgotności względnej (około 40-60 procent). Bez względu na gatunek wszystkim wężom do przeżycia potrzebna jest woda. W warunkach terraryjnych źródłami wody pitnej są baseny, kaskady wodne i wodotryski. Elementy te wpływają jednocześnie na wilgotność powietrza oraz urozmaicają wystrój pomieszczeń. Niektóre gatunki małych węży preferują spijanie kropel wody z liści, konarów czy kamieni. Takim osobnikom należy zapewnić codzienne spryskiwanie całego terrarium, wraz ze znajdującą się w nim roślinnością, czystą, przegotowaną wodą.

Prawidłowo zaprojektowane terrarium dla węży powinno spełniać następujące warunki:
Utrzymywać optymalne i stabilne warunki środowiskowe, właściwe dla utrzymywanych w nim zwierząt,
Uniemożliwiać zwierzętom samoistne opuszczanie pomieszczenia,
Zapewniać właścicielowi bezpieczny i swobodny dostęp do zwierząt.

Uwarunkowania prawne

Jeszcze do niedawna nie istniały żadne ograniczenia dotyczące pozyskiwania i handlu dzikimi zwierzętami. Niekontrolowany odpływ, niekiedy na masową skalę, doprowadził do wyginięcia wielu gatunków, a także niekorzystnie wpłynął na naturalne otoczenie zwierząt, prowadząc do zachwiania całego ekosystemu w danym regonie. W 1960 roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (International Union for Conservation of Nature and Natura Resources, IUCN) wystąpiła z propozycją nałożenia limitów na handel różnymi gatunkami zwierząt. Projekt ten stał się punktem wyjścia do opracowania Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (konwencja waszyngtońska), która weszła w życie w 1975 roku. W każdym państwie, które podpisało ten dokument, działa instytucja uprawniona do rozwiązywania kwestii spornych i wyjaśniania wszelkich wątpliwości dotyczących tego problemu. W naszym kraju funkcję organu administracyjnego pełni Ministerstwo Środowiska. Unia Europejska dostosowała swoje przepisy do postanowień konwencji waszyngtońskiej w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 388/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi.

Konwencja CITES dotyczy jedynie międzynarodowego handlu zagrożonymi gatunkami, natomiast polska ustawa o ochronie przyrody reguluje tę kwestię na szczeblu lokalnym. Oddzielnym aktem prawnym określającym powinności człowieka względem zwierząt jest ustawa o ochronie zwierząt z dnia 1 stycznia 2012 roku.

Każdy właściciel zainteresowany zakupem węża przeznaczonego do hodowli domowej powinien upewnić się, czy dany gatunek nie jest umieszczony na liście CITES, a także sprawdzić autentyczność oferowanych przez sprzedawcę dokumentów. Świetle prawa winą za nielegalny wywóz zwierząt obarczany jest nie tylko sprzedawca, ale i kupujący.

Odżywianie węży

Węże potrafią w całości połknąć swoją zdobycz, nawet jeśli jest ona od nich znacznie większa. Jest to możliwe dzięki specjalnej budowie czaszki, w której kości szczęki połączone są z czaszką ruchomo, za pomocą więzozrostów. Ponadto skóra tych zwierząt jest tak elastyczna, że w wyniku uniesienia się żeber ofiara mieści się w jego ciele. Silne soki żołądkowe umożliwiają trawienie pożywienia, łącznie z kośćmi i uzębieniem.

W naturalnych warunkach węże odżywiają się nietoperzami, ptakami, gryzoniami, a większe gatunki niewielkimi ssakami (małpami, warchlakami). Zwierzętom w niewoli podaje się zazwyczaj myszy i szczury, zaś wybranym rodzajom również młode przepiórki lub jednodniowe pisklęta. Niektóre węże z rodziny właściwych odżywiają się rybami, robakami, a niekiedy także pokarmem dla kotów. W celu uzupełnienia diety zwierzętom podaje się różnego rodzaju preparaty bogate w witaminy i mikroelementy. Woda do picia powinna być codziennie wymieniana na świeżą.

Dorosłe osobniki karmimy, w zależności od rozmiarów, raz w tygodniu do jednego razu w miesiącu, zaś młode średnio dwa razy w tygodniu. Martwe zwierzęta karmowe podajemy na kamieniu bądź przy pomocy szczypiec. Pomimo wrodzonych umiejętności węży do połykania ofiar pokaźnych rozmiarów, zaleca się jednak przygotowywanie porcji dostosowanych do wielkości danego osobnika.

Hodowla i pielęgnacja

W codziennych kontaktach z gadami zachodzi czasem potrzeba ich przeniesienia na niewielką odległość. W takich sytuacjach należy pamiętać, że węży nie wolno podnosić tylko za ogon, lecz równomiernie podtrzymywać całe ciało. Do łapania zwierząt za głową bez narażania się na ukąszenie można posłużyć się specjalnymi chwytakami lub laskami ofiologicznymi. Warto też używać odpowiednich rękawic, które zwiększają bezpieczeństwo i mogą zminimalizować skutki ewentualnych uszkodzeń ciała. Duże osobniki powinny być obsługiwane przez dwie dorosłe osoby, zarówno przez wzgląd na zwierze, jak i na bezpieczeństwo jego właściciela.

Węże regularnie linieją. Warunkiem prawidłowego przebiegu tego procesu jest odpowiednia wilgotność powietrza w terrarium. Resztki pozostawionego naskórka na czubku ogona lub w okolicach oczu mogą stać się przyczyną problemów zdrowotnych. Przed zrzuceniem naskórka zwierzęta często tracą apetyt i przestają przyjmować pokarm.

Samce węży charakteryzują się smuklejszą budową ciała w stosunku do ich partnerek, pogrubioną nasadą ogona na wysokości hemipenisa i dłuższym ogonem. Dorosłe samce z rodziny Boidae mają zwykle dłuższe pazury miednicze. Poprzez mechaniczną stymulację w postaci delikatnego masażu okolicy kloaki w kierunku doogonowym od jej otworu można spowodować wynicowanie hemipenisów. Dobrym aczkolwiek dość ryzykownym sposobem na rozpoznanie płci węży jest sondowanie głębokości pochewek hemipenisów przy użyciu igły z oliwką. Ponieważ jest to metoda bardzo inwazyjna, może ją wykonać jedynie weterynarz lub doświadczony terrarysta.

Węże rozmnażają się składając jaja lub rodząc w pełni wykształcone i zdolne do samodzielnego życia młode. Różnice te są związane przede wszystkim ze strefą klimatyczną naturalnego występowania gatunku. Osobniki żyjące w regionach tropikalnych w większości przypadków składają jaja, ponieważ warunki środowiskowe zapewniają ich prawidłowy rozwój poza organizmem matki. Węże zamieszkujące chłodniejsze obszary są z reguły jajożyworodne. Większość gatunków składa jaja lub rodzi młode raz w roku. Mimo wyraźnie zaznaczonego rocznego cyklu aktywności płciowej związanego z warunkami klimatycznymi nie wszystkie samice rodzą z jednakową częstotliwością. Rozród gatunków pochodzących z chłodniejszych terenów może mieć miejsce nawet co dwa, a nawet trzy lata. Częstotliwość rozmnażania jest też uzależniona od dostępności pokarmu. Aktywność płciowa samców nie wykazuje takich zmienności. Każdego roku i w każdym sezonie rozrodczym dążą do kopulacji z jak największą liczbą samic.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Zajączkowski J.: Choroby węży cz.I. Magazyn Weterynaryjny 2004 nr 6, s.67-70.

2. Zajączkowski J.: Choroby węży cz.II. Magazyn Weterynaryjny 2004 nr 9, s.61-64.

3. Gorazdowski M,J.: Amatorska hodowla gadów. Warszawa: "Multico", 2003.

4. Schuiten B.I. Zwierzęta w terrarium. Warszawa: Wydawnictwo REA, 2011.

• Następny artykuł