Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów – nowe regulacje prawne

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Celem ochrony gatunkowej jest zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących, na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej, rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Od października 2014 roku w naszym kraju obowiązują nowe regulacje prawne w tym zakresie.

Ochrona gatunkowa roślin w Polsce

W Polsce pierwsze regulacje prawne w zakresie ochrony gatunkowej wybranych gatunków roślin obowiązywały już w średniowieczu i dotyczyły cisa. Pod koniec XIX wieku w Szwajcarii, a następnie w Austrii weszły w życie zarządzenia dotyczące ochrony szarotki. W 1919 roku na terenie naszego kraju ścisłą ochroną objęto pierwszych sześć gatunków roślin, a w 1946 roku wydano pierwsze rozporządzenie o ochronie gatunkowej, które obejmowało już 110 gatunków roślin. Na przestrzeni lat lista roślin chronionych była wielokrotnie modyfikowana. Od 9 października 2014 roku  obowiązują w Polsce nowe regulacje prawne w tym zakresie.

Rozporządzenie Ministra Środowiska określa gatunki roślin objęte ochroną ścisłą i częściową,  w tym gatunki, które mogą być pozyskiwane i sposoby ich pozyskiwania, jak również gatunki wymagające ustalenia stref ochronnych ich ostoi lub stanowisk, różnicując przy tym zakazy w stosunku do roślin dziko występujących i innych. Dokument reguluje również sprawy związane z przywozem i sprzedażą gatunków objętych dyrektywą siedliskową, które nie występują w stanie naturalnym na terytorium naszego kraju. Wymienia się w nim dwa dodatkowe sposoby ochrony polegające na kontroli pozyskiwania roślin objętych ochroną częściową oraz realizacji programów ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem.

Wśród istotniejszych zmian dotyczących roślin wymienia się:

• Przesunięcie z ochrony ścisłej do ochrony częściowej czterech gatunków widłaków: widłaka spłaszczonego, widłaka goździstego, widłaka jałowcowatego, widłaka wrońca.
• Przesunięcie z ochrony ścisłej do ochrony częściowej dwóch gatunków paproci: pióropusznika strusiego i podrzenia żebrowca.
• Status ochrony ścisłej na rzecz ochrony częściowej utraciły takie gatunki jak: cis pospolity, kosodrzewina, sosna limba, zawilec wielokwiatowy, rokitnik zwyczajny, wawrzynek wilczełyko, bagno zwyczajne, śnieżyczka przebiśnieg.
• Spod ochrony gatunkowej usunięto 11 gatunków: barwinka pospolitego, grążela żółtego, kalinę koralową, konwalię majową, kopytnika pospolitego, kruszynę pospolitą, pierwiosnka lekarskiego, porzeczkę czarną, paprotkę zwyczajną, przylaszczkę pospolitą i przytulię wonną.
• Nowa lista gatunków roślin dziko występujących objętych ścisłą ochroną została wzbogacona o 3 gatunki krasnorostów, 12 wątrobowców, 3 paprotniki i 26 nasiennych,
• z nowej listy gatunków roślin dziko występujących objętych ścisłą ochroną ubyło 5 gatunków mchów.
• Wśród gatunków dziko występujących objętych ochroną częściową przybyło 9 gatunków ramienic, 12 wątrobowców, 8 paprotników, 122 mchy, 100 nasiennych,
• Z listy gatunków dziko występujących objętych ochroną częściową usunięto 3 gatunki krasnorostów.

Ochrona gatunkowa zwierząt w Polsce

Ochrona gatunkowa zwierząt dziko żyjących ma w Europie wielowiekową tradycję. W Polsce przepisy ochronne dotyczące niektórych gatunków zwierząt, m.in. bobra i tura wprowadzono już w średniowieczu (XI i XII wieku). W XV i XVI wieku rozszerzono je o dalsze gatunki: żubra, tarpana, łosia, sokoła wędrownego i łabędzia niemego. Zarys nowoczesnej ochrony gatunkowej zwierząt stworzyła ustawa o ochronie świstaków i kozic tatrzańskich z 1868 roku we Lwowie opracowana przez galicyjski Sejm Krajowy. Był to pierwszy tego typu akt prawny wydany na kontynencie europejskim. W 1949 roku weszła w życie ustawa o ochronie przyrody, a jej pierwszym aktem wykonawczym było rozporządzenie ministra leśnictwa z dnia 4 listopada 1952 roku, które wymieniało już 128 chronionych taksonów. Ponadto, w dokumencie tym znalazły się zapisy dotyczące zakazu niszczenia mrowisk w lasach oraz wprowadzenia nowych zasad dotyczących zwierząt niełownych bez każdorazowej zgody ministra leśnictwa.

Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z  8 października 2014 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, które zawiera listę 589 gatunków objętych ochroną ścisłą oraz 203 gatunków podlegających ochronie częściowej; 30 gatunków zwierząt umieszczono na liście wymagających ustalenia stref ochrony, miejsc rozrodu i regularnego przebywania oraz wielkości stref ochrony. Akt ten określa również zakazy  i odstępstwa od zakazów właściwe dla poszczególnych grup zwierząt, a także sposoby ich ochrony.

Wśród najważniejszych zmian dotyczących zwierząt zalicza się:

• Zakaz umyślnego uniemożliwiania dostępu do schronień odnoszący się do dziko występujących gatunków objętych ochroną ścisłą lub częściową.
• Zróżnicowanie zapisu dotyczącego umyślnego płoszenia i niepokojenia zwierząt. Obecnie w przypadku ptaków dotyczy on miejsc noclegu, okresu lęgowego, miejsc rozrodu lub wychowu młodych, miejsc  żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących, natomiast w odniesieniu do nietoperzy i niektórych gatunków ptaków zakaz ten dotyczy również fotografowania, filmowania lub obserwacji powodujących płoszenie lub wywołujących niepokój tych zwierząt.
• Rozbudowa zapisów dotyczących inwentaryzowania, oceny stanu zachowania, monitoringu stanowisk, siedlisk, ostoi i populacji zwierząt, jak również prowadzenia i udostępniania baz danych zawierających informacje o ich stanowiskach i ostojach.
• Wprowadzenie nowych adnotacji z zakresu kontroli pozyskania zwierząt gatunków objętych ochroną częściową oraz związanych z tym konsekwencji.
• Zmiany w zapisach dotyczących edukacji społeczeństwa w zakresie rozpoznawania gatunków objętych ochroną ścisłą oraz stosowanych metod ochronnych. Obowiązek opracowania specjalnych programów ochrony dla gatunków zagrożonych wyginięciem.
• Przesunięcie z ochrony ścisłej do ochrony częściowej takich ssaków jak: wiewiórka pospolita, gronostaj, łasica i popielica.
• Przesunięcie z ochrony ścisłej do ochrony częściowej takich gadów jak: żmija zygzakowata, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, jaszczurka zwinka i jaszczurka żyworodna.
• Przesunięcie z ochrony ścisłej do ochrony częściowej następujących gatunków owadów: jelonek rogacz, paź żeglarz oraz większość biegaczy.
• Z listy gatunków objętych ochroną częściową z możliwością pozyskiwania usunięto następujące gatunki: trzmiel ziemny, mrówka ćmawa i rudnica. Pozostał na niej jedynie bóbr europejski i ślimak winniczek.
• Do listy gatunków objętych ochroną ścisłą został dopisany wróbel i mazurek.
• Ochroną strefową został objęty puszczyk mszarny (200 metrów przez cały rok i 500 metrów w okresie od stycznia do lipca).
• Rozszerzenie stref miejsca przebywania zimowego i rozrodu oraz obszaru wokół nich oraz wydłużenie czasu trwania okresu ochronnego (od 1 grudnia do 31 sierpnia) dla głuszca i cietrzewia.
• W przypadku wilka, rysia i niedźwiedzia strefa ochrony okresowej obejmuje miejsce rozrodu, a nie tylko obszaru wokół niego.

Ochrona gatunkowa zwierząt stanowi istotny element ochrony różnorodności biologicznej. Jej celem jest stworzenie prawnego zabezpieczenia gatunków zagrożonych lub rzadkich żyjących na terytorium naszego kraju. Działania w tym zakresie są cennym uzupełnieniem ochrony obszarowej, której istotą jest prawne zabezpieczenie niewielkich obszarów dysponujących bogactwem gatunków wraz z ekosystemami i krajobrazami przede wszystkim w parkach narodowych i rezerwatach.

Ochrona gatunkowa grzybów w Polsce

Polska jest pionierem ochrony gatunkowej grzybów. W 1983 roku jako pierwsze państwo w Europie wprowadziła przepisy zabezpieczające 21 najrzadszych gatunków. W 1995 roku ochroną częściową zostały objęte wszystkie gatunki grzybów, natomiast Rozporządzenie Ministra Środowiska z 2004 roku wprowadziło podział na gatunki objęte ochroną ścisłą i częściową. W myśl obecnie obowiązujących regulacji prawnych 230 gatunków polega ochronie ścisłej, 90 ochronie częściowej, 10 gatunków jest dopuszczonych do pozyskiwania, a 11 wymaga ustalenia stref ochronnych (są to wyłącznie porosty, na czele z granicznikiem płucnikiem). Z listy gatunków chronionych został usunięty szmaciak gałęzisty. Do zbioru (za zgodą dyrektora RDOŚ lub GDOŚ) dopuszczonych zostało pięć gatunków smardzów.

W stosunku do grzybów objętych ochroną ścisłą zabronione jest:

• celowe niszczenie, zrywanie lub uszkadzanie,
• dewastacja siedlisk,
• pozyskiwanie lub zbiór,
• przetrzymywanie lub posiadanie okazów,
• stosowanie wszelkich form zbytu okazów gatunków,
• przywóz lub wywóz okazów gatunków,
• wprowadzanie jakichkolwiek zmian w naturalnym środowisku przyrodniczym.

W stosunku do dziko występujących grzybów objętych ochroną częściową zabronione jest:

• celowe niszczenie, zrywanie bądź uszkadzanie,
• niszczenie siedlisk,
• pozyskiwanie lub zbiór,
• wprowadzanie modyfikacji w  naturalnym środowisku przyrodniczym.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Depka Prądzinski A.: Nowe rozporządzenia z zakresu ochrony gatunkowej. Las Polski 2014 nr 23, s.24-25.
2. Kapuściński R.: Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów w świetle nowych regulacji prawnych. Przyroda Polska 2015 nr 3, s.4-5.
3. Kapuściński R.: Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów w świetle nowych regulacji prawnych (2). Przyroda Polska 2015 nr 4, s.4-5.

• Następny artykuł