Kolejny spór o Puszczę Białowieską

Szczegóły
Kategoria: Ekologia i środowisko

W ostatnim czasie odżyły wieloletnie spory pomiędzy zwolennikami ingerencji w naturalne procesy zachodzące w lasach Puszczy Białowieskiej oraz prowadzenia w niej gospodarki leśnej, a przedstawicielami środowisk opowiadających się za zwiększeniem zakresu jej ochrony. Różnice poglądów i brak woli porozumienia uniemożliwiają wypracowanie racjonalnych rozwiązań, co negatywnie wpływa na stan ogólny Puszczy Białowieskiej.

            Puszcza Białowieska, to kompleks leśny położony na terenie Polski i Białorusi, odznaczający się wysokimi walorami przyrodniczymi i historycznymi. Zachowały się w niej ostatnie fragmenty lasu o charakterze pierwotnym. Żyje tu największa populacja wolnego żubra na świecie. Od roku 2010 kompleks należy do spisu ostoi ptaków IBA prowadzonego przez BirdLife International oraz znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Puszcza Białowieska jest więc dobrem ponadnarodowym. Uzyskanie tego statusu było możliwe dopiero po zobowiązaniu się przez nasz kraj do ochrony spontanicznych procesów zachodzących w lasach, wstrzymaniu się od wyrębów również we fragmentach pochodzenia naturalnego na terenie lasów gospodarczych.

 

            Od kilku lat na terenie całej Puszczy Białowieskiej trwa gradacja kornika drukarza. Eliminacja tego szkodnika, zdaniem leśników, jest praktycznie niemożliwa przynajmniej z trzech powodów. Pierwszym jest decyzja o ograniczeniu pozyskiwania drewna we wszystkich trzech puszczańskich nadleśnictwach, drugim – skomplikowany przebieg granic rezerwatu przyrody „Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej”, w którego granicach znajduje się duża ilość starych świerczyn zasiedlonych przez tego owada. Wiele świerkowych drzewostanów gospodarczych sąsiaduje z rezerwatem, co umożliwia kornikom egzystencję i zasiedlenie nowych fragmentów lasu, a leśnikom ogranicza możliwość obrony przed skutkami ich działalności. Trzecim wymienianym powodem jest ochrona ponad 100-letnich okazów zaatakowanych przez szkodniki , które znajdują się poza terenem rezerwatu.

            Według obowiązujących regulacji prawnych jeśli lasy objęte gradacją stanowią park narodowy lub rezerwat, to sposób postępowania z kornikiem drukarzem jest oparty o samoregulację ekosystemu, która chroni wartości przyrodnicze, co jest bliskie idei ochrony biernej. W przypadku lasów gospodarczych, znajdujących się pod kontrolą, w których prowadzi się różne zabiegi w celu osiągnięcia jak najlepszego efektu ekonomicznego zamieranie drzew tworzy sytuację zagrożenia i wymaga ochrony czynnej. Lasy objęte gradacją w Białowieży są lasami gospodarczymi pod zarządem Lasów Państwowych  i obowiązuje  w nich stosowanie Instrukcji ochrony lasu, dlatego nadleśnictwa Białowieża, Hajnówka i Browsk wystąpiły do ministra o akceptację aneksu PUL, który wlicza do ogólnego rozmiaru pozyskiwania efekty ochrony czynnej, a więc zwiększa pierwotnie ustaloną wielkość.

Plany leśników nie spotkały się ze zrozumieniem części naukowców i organizacji pozarządowych. W czasie konsultacji zgłoszono wiele krytycznych uwag, z których większość sprowadzała się do braku uwzględnienia zapisów planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska. W opinii Rady Naukowej Białowieskiego Parku Narodowego zaplanowane działania mogą wiązać się z utratą przyznanego niedawno statusu obiektu dziedzictwa ludzkości UNESCO, jak również negatywnie wpłynąć na plany odzyskania Dyplomu Europy przez Białowieski Park Narodowy. Przeciwnicy projektu uważają, że przyzwolenie na intensywne wyręby może doprowadzić do całkowitego zniszczenia ekosystemu leśnego. Wśród oponentów znajdują się przedstawiciele wielu ważnych organizacji, jak: Polskiego Towarzystwa Etologicznego, Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”, Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, Pracowni na rzecz Wszystkich Istot, Stowarzyszenia dla Natury „Wilk”, WWF, Greenpace oraz grono specjaliści z kilkunastu wyższych uczelni i instytutów naukowych, m.in.  Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Łódzkiego czy Uniwersytetu w Poznaniu.

            Wartość i znaczenie Puszczy Białowieskiej w kraju i za granicą, jej niepowtarzalność nie wymaga dyskusji. Puszcza Białowieska zawiera najlepiej zachowane fragmenty nizinnych lasów liściastych i mieszanych na Niżu Europejskim. Na jej obszarze zachodzą  niezakłócone bezpośrednią ingerencją człowieka procesy przyrodnicze. Jest to jedno z niewielu miejsc w Europie, gdzie bardzo dobrze zachowały się zespoły organizmów charakterystyczne dla naturalnych lasów i występujących w nich środowisk i substratów. Występują tu niezubożone zespoły mchów, grzybów i porostów rozwijające się na starych drzewach i rozkładających się kłodach, zespoły owadów i roślin zasiedlające wykroty i leżące kłody, naturalne zespoły ssaków. Puszczę charakteryzuje dobrze zachowana, zwłaszcza w obszarach już chronionych, struktura gatunkowa, wiekowa (w tym zamierające fragmenty) i przestrzenna drzewostanów. Olbrzymia liczba występujących tu gatunków żywych organizmów czyni z niej centrum różnorodności w skali europejskiej. Wiele z nich to gatunki reliktowe, zagrożone wymarciem w skali globalnej, związane z ekosystemem lasów pierwotnych. Na terenie Puszczy występuje najliczniejsza na świecie wolno żyjąca populacja żubra, największego ssaka lądowego naszego kontynentu. To tylko niektóre walory tego miejsca.

            Wielokrotne próby ustanowienia parku narodowego na ternie całej Puszczy za każdym razem kończyły się niepowodzeniem. Wśród przytaczanych argumentów można wymienić: przyrodnicze (o unikatowym bogactwie), patriotyczne (o historycznym znaczeniu tego miejsca), ekonomiczne i społeczne (o zapewnieniu miejsc pracy, korzyściach finansowych), prawne (o zobowiązaniach i wypełnianiu umów międzynarodowych) czy globalne (o światowym dziedzictwie ludzkości). Niestety, uczestnikom dyskusji nigdy nie udało się wypracować satysfakcjonującego kompromisu. Rywalizujące ze sobą obozy „leśników” i „ekologów” uparcie trwały przy swoich stanowiskach. Przy czym tych pierwszych oskarżano o lekceważenie przyrody, kosztem uzyskania korzyści finansowych, a tych drugich o arogancję w stosunku do ludzi i brak merytorycznych argumentów.

            Podczas III Białowieskiego Forum Samorządowego, 8 czerwca 2006 roku wysunięto koncepcję utworzenia „Lasu Narodowego” na terenie Puszczy Białowieskiej. Propozycja ta nie wywołała wówczas zbyt dużego entuzjazmu. Może teraz warto bliżej przyjrzeć się jej założeniom.

  1. Potrzebna jest forma prawna, która ustali jednolity system zarządzania Lasem Narodowym Puszcza Białowieska. Powinna ona uwzględniać zarówno interesy Białowieskiego Parku Narodowego, jak i LKP Lasy Puszczy Białowieskiej.
  2. Możliwe są trzy warianty rozstrzygnięć prawnych: odrębna ustawa specjalna, regulująca system zarządzania Lasem Narodowym Puszcza Białowieska, zmiana ustawy o ochronie przyrody, powołanie ustawą instytucji zarządzającej całą Puszczą Białowieską z określeniem generalnych zasad funkcjonowania i delegacją do ustanowienia statusu przez Ministra Środowiska w porozumieniu z organem doradczym, składającym się z przedstawicieli wszystkich zainteresowanych środowisk.
  3. Konieczne jest prawne uregulowanie zasad ochrony i gospodarowania Lasem Narodowym Puszcza Białowieska, a szczególnie kwestii dotyczących: strefowego zróżnicowania reżimów ochronnych, zasad gospodarki łowieckiej, ochrony zwierząt i ptaków, przepisów w zakresie turystycznego udostępniania wybranych zasobów, zasad ochrony i utrzymania obiektów dziedzictwa kulturowego, zasad zbioru płodów runa leśnego, potrzeb lokalnych na surowiec drzewny, działalności edukacyjnej.
  4. Powołanie do życia organu kontrolno-doradczego składającego się z przedstawicieli głównych/wszystkich zainteresowanych podmiotów, którzy mogliby zabierać głos w sprawie obsadzania stanowisk dyrektorskich.
  5. Regulacja prawna powinna określać wzajemne relacje między administracją Lasu Narodowego a samorządami w zakresie gospodarki przestrzennej oraz stref ochronnych
  6. Ustanowienie zasad finansowania Lasu Narodowego Puszcza Białowieska ze środków Lasów Państwowych.
  7. Opracowanie wieloletniego programu wsparcia finansowego, który zawierałby specjalny program UE dla regionu Las Narodowy Puszcza Białowieska, zasady finansowania nowej jednostki z budżetu państwa oraz procedury wsparcia finansowego dla samorządów lokalnych.
  8. W nowych regulacjach powinny być ujęte sprawy dotyczące kanalizacji, gazyfikacji, gospodarki odpadami, oczyszczania ścieków, ekologicznych systemów grzewczych, jak również kwestii finansowania infrastruktury turystycznej, funduszy na ochronę dziedzictwa kulturowego regionu czy wsparcia dla rozwoju rolnictwa ekologicznego.

Za poszukiwaniem rozwiązań z wykorzystaniem idei „Lasu Narodowego”, przemawiają następujące atuty:

  • Puszcza Białowieska uzyska status obszaru szczególnego, wyróżniającego ją spośród innych obszarów chronionych występujących na terenie naszego kraju.
  • Rezultatem realizacji koncepcji stworzenia Lasu Narodowego będzie włączenie obecnego Białowieskiego Parku Narodowego w całości jako rezerwatu ścisłego.
  • Puszcza Białowieska znajdzie się pod jednolitym zarządem. Zarządca zrezygnuje z dotychczasowych zasad zagospodarowania lasów gospodarczych na rzecz opracowanych przez specjalistów nowych przepisów dotyczących funkcjonowania Lasu Narodowego Puszcza Białowieska.
  • Ustanowienie jednolitego zarządu będzie zgodne z ideą jedności zarządzania, użytkowania i ochrony zasobów przyrody.
  • Nadzór nad przygotowaniem i realizacją wyznaczonych celów będzie sprawowała specjalnie wybrana Międzynarodowa Rada Społeczno-Naukowa .

Przeszkodą w realizacji pomysłu przekształcenia Puszczy Białowieskiej w Las Narodowy może być brak takiej kategorii ochrony przyrody w dotychczasowych regulacjach prawnych, zarówno w Polsce, jak i za granicą. Pewnym rozwiązaniem może być tutaj połączenie dwóch kategorii ochronności według IUCN (Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody) – kategorii I (rezerwaty ścisłe) i kategorii VI (obszary o umiarkowanym użytkowaniu).

 

Stanowisko ekologów

            17 stycznia 2016 roku ulicami Warszawy przeszedł Marsz Entów,  w obronie Puszczy Białowieskiej przed zapowiadaną przez rząd wycinką drzew. Organizatorami tego wydarzenia byli: Partia Zieloni, Fundacja Strefa Ziemi, czasopismo „Zielone Wiadomości”, organizacja Ostra Zieleń oraz Stowarzyszenie Ekologiczne Eko-Unia. Marek Matczak, pomysłodawca inicjatywy i sekretarz Partii Zieloni, przekonywał, że walka w obronie Puszczy Białowieskiej jest częścią globalnych zmagań o zachowanie planety Ziemi w stanie nadającym się do zamieszkania przez przyszłe pokolenia. „W obliczu kryzysu ekologicznego – tłumaczył zebranym –  musimy całkowicie zmienić nasz styl życia i nasze myślenie o zasobach naturalnych, gospodarce, przyrodzie”.

            Zdecydowany sprzeciw wobec wycinki drzew na terenie Puszczy Białowieskiej wyrazili również przedstawiciele Greenpeace, Greenmind, WWF Polska i stowarzyszenia Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot, twierdząc m.in., że: „Jeśli minister środowiska zaakceptuje proponowane zmiany, Puszcza poza obszarem Parku Narodowego zmieni się w zwykły las gospodarczy, w którym będzie można prowadzić nawet tzw. zręby zupełne. Oznacza to przyzwolenie na wyręby prowadzące do całkowitego zniszczenia ekosystemu leśnego: wycięcie wszystkich drzew na określonej powierzchni, mechaniczne usuwanie pniaków, a następnie zaoranie i ponowne zagospodarowanie danego terenu”.

            Inną formą przeciwdziałania zwiększonej wycince drzew jest zbieranie głosów w obronie Puszczy Białowieskiej. Na początku kwietnia pod petycją „Kochajmy Puszczę” podpisało się ponad 134500 obywateli, w tym część mieszkańców puszczańskich gmin.

           

Stanowisko Związku Leśników Polskich w RP_

            Związek Leśników Polskich w RP zdecydowanie opowiada się za czynną ochroną Puszczy Białowieskiej poprzez usuwanie posuszu i zasiedlonych przez kornika drukarza drzew świerka pospolitego, który zajmuje 26 proc. powierzchni tego kompleksu. Związek popiera stanowisko nadleśnictw Białowieża, Hajnówka i Browsk w kwestii zmiany zapisów PUL i zwiększenia etatu użytków przedrębnych i rębnych, twierdząc, iż „rozpadowi głównego drzewostanu, zlokalizowanego w części gospodarczej lasu, towarzyszy niedbałość o straty ekonomiczne. Jeśli nie nastąpią zdecydowane działania, zmierzające do zwalczania kornika drukarza w celu zachowania jeszcze żywych świerków, wystąpi problem podobny do sytuacji w innych regionach kraju, gdzie ścisła i bierna ochrona terenów zaatakowanych przez kornika drukarza doprowadziła do całkowitego zaniknięcia drzewostanów świerkowych. Puszcza Białowieska nie może być pozbawiona pomocy leśników, jak uważa część ekologów, bo jest to eksperyment zbyt kosztowny i bardzo ryzykowny”.  

Służby leśne na mocy art. 10 ustawy o lasach są zobligowane do wykonywania zabiegów zwalczających i ochronnych w przypadku realnego zagrożenia ze strony organizmów szkodliwych. Póki co, wykonywanie przez nich jakichkolwiek czynności wynikających z powyższych zapisów jest niemożliwe.

Pracownicy nadleśnictw Hajnówka, Białowieża i Browsk jednoznacznie wskazują na słabość biernej ochrony przyrody. Podobną opinię wyraża Rada Krajowa Związku Leśników Polskich w RP, która niepokoi się nie tylko o dalszy stan sanitarny Puszczy Białowieskiej, ale również o miejsca pracy nie tylko leśników, ale wszystkich mieszkańców regionu, których działalność zawodowa jest związana z funkcjonowaniem tego kompleksu.

Oprac. Joanna Radziewicz

 

Literatura:

  1. Rykowski K.: Ciąć albo nie ciąć – czyli Hamlet we wsi Białowieża. Las Polski 2016 nr 4, s. 12-15.
  2. Kapuściński R.: Kulisy sporu o Puszczę. Przyroda Polska 2016 nr 3, s. 4-5.
  3. Sobociński W.: W Białowieskiej znowu wrze. Las Polski 2016 nr 1, s. 20-21.
  4. Wesołowski T. i in.: Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej: mity i fakty. Głos ekspertów. Gazeta Wyborcza [online] z dnia 14.03.2016

 

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter