Michalina Mościcka – niestrudzona działaczka społeczna

Szczegóły

Kategoria: Świat kobiet

            Michalina Mościcka z Czyżewskich, córka Antoniego i Agnieszki z Mościckich urodziła się 20 grudnia 1871 roku w Klicach pod Ciechanowem. Ukończyła gimnazjum państwowe w Płocku, uzyskując patent nauczycielki domowej. Po powrocie w rodzinne strony założyła tajną ochronkę i szkółkę języka polskiego. 22 lutego 1892 roku poślubiła swego kuzyna Ignacego Mościckiego. Między młodymi nie było wielkiej miłości. Michalina bardziej podziwiała niż kochała kuzyna. Był jej młodzieńczym idolem. Cztery lata starszy, wykształcony, zaangażowany społecznie. Z kolei Ignacy, przy wyborze kandydatki na żonę kierował się raczej względami praktycznymi, niż uczuciowymi. Liczył na dziewczynę uległą i skłonną do kompromisów, która będzie go bezwarunkowo szanować, i godzić się z każdym jego słowem. Młodą i niezbyt urodziwą panienkę, z której uczyni dokładnie taką żonę, jaką sobie zaplanował.

Po skromnym ślubie młoda para przeniosła się do Warszawy. Jednak miesiąc miodowy Michalina spędziła samotnie, ponieważ jej mąż niemal natychmiast wyjechał za granicę. Następnie, na skutek jego działalności politycznej oboje byli zmuszeni do opuszczenia Królestwa Polskiego i zamieszkali w Londynie. Nie był to najszczęśliwszy okres w ich życiu. Ignacy nie potrafił odnaleźć się w nowych warunkach, więc Michalina musiała radzić sobie sama. Na skutek ciężkiej choroby straciła córkę, a dodatkowo musiała opiekować się załamanym mężem.

W 1897 roku Ignacy otrzymał propozycję asystentury od polskiego profesora zatrudnionego na uniwersytecie we Fryburgu, w Szwajcarii,  Józefa Wierusz-Kowalskiego. Po pięciu latach zakończył się więc trudny, „londyński” etap, w życiu Mościckich. Dla Michaliny, jak wspominały bliskie jej osoby, była to „prawdziwa szkoła życia”.

Pierwsze miesiące we Fryburgu niewiele różniły się od czasów spędzonych w Londynie. Nadal, zarówno utrzymanie rodziny, jak i opieka nad dziećmi pozostawały w rękach Michaliny. Zasadnicza zmiana sytuacji materialnej rodziny nastąpiła dopiero po 1903 roku, kiedy Ignacy zrezygnował z pracy na uniwersytecie i poświęcił się działalności wynalazczej. Dokonał kilku istotnych odkryć w zakresie kondensatorów elektrycznych i produkcji kwasu azotowego. W 1908 roku uzyskał posadę dyrektora jednej z fabryk chemicznych.

Właściwie, od początku znajomości, Michalina Mościcka stała w cieniu męża, nawet w okresie jego porażek. Wreszcie, po kilkunastu latach uległości, zdecydowała się pokazać swoje prawdziwe oblicze silnej i niezależnej kobiety. Dała się poznać jako niezwykle skuteczna działaczka społeczna. Podczas gdy Ignacy Mościcki oddawał się pracy konstruktorskiej, ona przekształciła rodzinną willę w nieformalną polską ambasadę. Jak wspominał Stanisław Wojciechowski „W jej domu czuł się dobrze, pogodnie i jasno każdy, kogo wprowadziły doń losy. Wstęp był szeroko otwarty: dla uchodźców politycznych z kraju, młodzieży polskiej przybywającej na studia do Szwajcarii, dla wszystkich przyjezdnych polityków i konspiratorów”. Jej działalność i zorganizowany przez nią „azyl polskości” stały się znane nie tylko w całej Szwajcarii, ale i zaczęły docierać do kraju. Jan Michalski, późniejszy minister i prezydent kilku miast w niepodległej Polsce oraz Józef Piłsudski docenili jej pracę i zaangażowanie na emigracji.

W 1912 roku Politechnika we Lwowie powołała Ignacego Mościckiego na stanowisko profesora katedry elektrochemii technicznej i chemii fizycznej i, po 20 latach, rodzina wróciła do kraju. Zmiana miejsca pobytu nie pohamowała entuzjazmu Michaliny, która chwilowo odstąpiła od działalności narodowościowej i zajęła się walką o równouprawnienie kobiet. Jak wspominała Maria Jaworska: „Pod postacią wytwornej damy kryła śp. Prezydentowa Mościcka głęboką i konsekwentną feministkę w najlepszym tego słowa znaczeniu”. Za pośrednictwem Henryki Pawlewskiej, żony profesora chemii, została wprowadzona do lwowskiego Związku Równouprawnienia Kobiet oraz Koła Pań Towarzystwa Szkoły Ludowej. Kierowała większością inicjatyw kobiecych, chociaż raczej unikała rozgłosu. Jej dom we Lwowie stał się najważniejszym ogniskiem ruchu kobiecego i niepodległościowego.

W czasie I wojny światowej Michalina Mościcka zatrudniła się jako pomoc w szpitalu wojskowym. Związana z ideologią Józefa Piłsudskiego popierała Legiony, w których walczyli jej dwaj synowie. Wspólnie z Henryką Pawlewską i Marią Kelles-Krauzową zorganizowała lwowskie koło Ligi Kobiet Galicji i Śląska przy Naczelnym Komitecie Narodowym i weszła w skład zarządu. Pełniąc funkcję skarbnika odpowiadała, przede wszystkim, za finansową stronę podejmowanych przez tę organizację inicjatyw. Działała również w sekcji pomocy legionistom, która prowadziła „Dom superarbitrowanych legionistów” i „Gospodę Legionistów Polskich” oraz w sekcji opieki nad rodzinami i dziećmi, znajdującymi schronienie w Ochronce im. Józefa Piłsudskiego. Na Zjeździe Ligi Kobiet w Krakowie, który odbył się w dniach 11-12 czerwca 1916 roku Michalina Mościcka została wybrana do Zarządu i do 1926 roku pozostawała we władzach naczelnych. W latach 1920-1924 pełniła obowiązki przewodniczącej.

We wrześniu 1916 roku wybuchł konflikt pomiędzy Naczelnym Komitetem Narodowym a Ligą Kobiet, do którego przyłączył się episkopat, który krytykował „namiętne i publiczne uprawianie polityki przez kobiety” i zatrudnianie w Ochronce im. Józefa Piłsudskiego Żydówki, Fryderyki Lazarusówny. Na skutek tego sporu część szeregowych działaczek wystąpiło z Ligii, natomiast 29 września 1916 roku zapadła oficjalna decyzja o uniezależnieniu się tej organizacji od Naczelnego Komitetu Narodowego. Z końcem 1917 roku Liga została przymusowo rozwiązana przez władze austriackie, natomiast koło lwowskie w styczniu 1918 roku zostało przekształcone w Komitet Obywatelski Polek, do którego dołączył również Komitet Pracy Obywatelskiej Polek. Na jego czele stanęła Maria Dulębianka, zaś jedną z jej zastępczyń została Michalina Mościcka.

Od 1918 roku Michalina Mościcka ponownie zaangażowała się w działalność konspiracyjną. Przez jej dom przy ulicy Zyblikiewicza przewinęło się większość uciekinierów, którzy później osiągnęli sukces w niepodległej Polsce.byli to m.in.: Leopold Lis-Kula, Przemysław Barthel de Weydenthal, Edmund Knoll-Kownacki, Władysław Bończa-Uzdowski czy Józef Beck. Gościł tam również Józef Piłsudski. Gospodyni zajęła się organizacją tzw. „czwartkowych herbatek”, na które zapraszała ludzi nauki, inteligencję i społeczników. Bywała tam także młodzież, która poprzez kontakt z znakomitościami świata kultury i nauki miała okazję poszerzyć swoje horyzonty.

Michalina Mościcka znalazła się w gronie współorganizatorów lwowskiej Ligi Niezawisłości i oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej. Z ramienia Komitetu Obywatelskiego Kobiet walczyła o prawa kobiet do pracy oraz zajmowała się propagandą na rzecz równouprawnienia we władzach państwowych i samorządowych przyszłej Polski, jak również wyrównania szans kobiet i mężczyzn w dostępie do edukacji. Jako przedstawicielka Ligi Kobiet i Ligi Niezawisłości, w lecie 1919 roku weszła w skład Rady Miejskiej m. Lwowa, działała w sekcji dobroczynności i opieki społecznej. W wyborach 1922 roku kandydowała do senatu (z wystawionej przez Związek Kobiet Polskich listy nr 25, która przepadła w głosowaniu) z ramienia Klubu Politycznego Kobiet Postępowych. Wspierała szereg inicjatyw społeczno-kulturalnych jak Komitet Domu dla Samotnych Kobiet im. Marii Dulębianki czy Miejski Komitet Pomocy Bezdomnym. Uczestniczyła w akcji na rzecz upaństwowienia średnich szkół żeńskich we Lwowie i organizowania kolonii letnich dla dzieci oraz współpracowała z Robotniczym Towarzystwem Przyjaciół Dzieci.

Wybór Ignacego Mościckiego na prezydenta Rzeczpospolitej i wyjazd do Warszawy nie przerwały pracy społecznej Michaliny Mościcickiej, chociaż nieco zmieniły jej charakter. Obowiązki wynikające ze sprawowanej przez nią funkcji, jak różnego rodzaju audiencje i spotkania nie dawały jej pełnej satysfakcji. Pani Prezydentowa zdecydowanie wolała zajmować się „wielkimi sprawami”. Stała się nieoficjalną liderką wszystkich kobiet w kraju. Bliskie były jej kwestie dotyczące opieki na dziećmi, czego wynikiem było stworzenie w rezydencji głowy państwa w Spale ośrodka opieki nad sierotami, półsierotami i potomstwem bezrobotnych. Powołała do życia Komitet Dożywiania i Kolonii Letnich dla dzieci niższych funkcjonariuszy Zamku i Łazienek w Warszawie. W 1927 roku zorganizowała Komitet Pomocy Ofiarom Powodzi na Huculszczyźnie, który zebrał ogromną kwotę 5 milionów ówczesnych złotych. Pieniądze wykorzystano na udzielenie doraźnej pomocy finansowej i gospodarczej, zakup żywności, produktów pierwszej potrzeby, ubrań, organizację opieki nad dziećmi i zapewnienie tymczasowych mieszkań dla poszkodowanych. Utworzone wówczas ośrodki doraźnej pomocy zostały potem przekształcone w stałe Ośrodki Zdrowia i Opieki Społecznej.

Michalina Mościcka starała się również realizować postulaty, z którymi wystartowała w wyborach w 1922 roku. Wśród nich znalazły się problemy walki z alkoholizmem i handlem żywym towarem. Została patronką Międzynarodowego Kongresu Zwalczania Handlu Kobietami, skłoniła też męża do wydania rozporządzenia nakładającego kary na przestępców trudniących się tym procederem. W 1928 roku przystąpiła do komitetu przygotowującego kobiecy pawilon na Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu. Popierała próbę stworzenia kobiecej listy w wyborach do parlamentu. Jak pisała Helena Ceysingerówna, Pani Prezydentowa zajmowała się: „harcerstwem, wychowaniem fizycznym i przysposobieniem wojskowym kobiet, teatrem dla dzieci i młodzieży, budową  Domu Akademiczek  […], walką z chorobą raka, budową instytutu radowego, akcją oświatowo-kulturalną w Spale, poprawą bytu rybaków z Wybrzeża, samowystarczalnością przemysłową kraju…”. Do tego dochodziła jeszcze dyplomacja. Choć nie przepadała za oficjalnymi ceremoniami, jednocześnie doskonale sobie z nimi radziła. Znała języki obce, była otwarta, łatwo nawiązywała kontakty towarzyskie, była obeznana z wszelkimi niuansami dworskiej etykiety. Cieszyła się niezwykłą sympatią gości.

Zaangażowanie w sprawy zawodowe, sprawiło, że obowiązki rodzinne Michaliny Mościckiej zeszły na dalszy plan. Poświęcała swoim dzieciom znacznie mniej czasu, niż powinna dobra matka, czego w krytycznych chwilach bardzo żałowała.

Mimo ciężkiej choroby była aktywna właściwie do ostatnich chwil życia. Zmarła 18 sierpnia 1932 roku w Spale. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura: 

1. Polski Słownik Biograficzny T. 22/1 z. 92, s. 137-139.
2. Janicki K.: Pierwsze Damy II Rzeczpospolitej. Kraków: Wydaw. Znak, 2012.