Polska wieś w 2016 roku
- Szczegóły
- Kategoria: Rolnictwo w UE i na świecie
Polska wieś w 2016 roku
Wieś z roku na rok się zmienia. W 2016 r. zaobserwowano znaczącą migrację ludności z miast na wieś, wydłużanie się trwania życia na wsi, zwiększenie dochodów rolników oraz duże zaangażowanie ludności wiejskiej w pracę społeczną. Polska wieś, niestety staje się coraz mniej rolnicza, następuje jej dezagraryzacja, a mimo to przeprowadzone w 2015 roku badania pokazały, że zadowolenie z życia wśród mieszkańców wsi jest wysokie (80,6%) i wyższe niż średnio w kraju (78,4%). W ubiegłym roku wyłącznie z działalności rolniczej utrzymywało się niespełna 10% mieszkańców wsi, a udział dotacji w dochodach rolniczych osiągnął w Polsce 50%.
Wieś polska, pod wieloma względami, zbliża się do miast. Stopniowo zaciera się podział na Polskę A i Polskę B, np. pod względem poziomu dochodów, wskaźników edukacyjnych i podstawowej infrastruktury. Najważniejszym źródłem zmian i przyspieszenia procesu zmniejszania dystansu rozwojowego między miastem a wsią w Polsce jest integracja naszego kraju z Unią Europejską i korzyści z tego płynące. Poza tym obszary wiejskie są atrakcyjnym miejscem do zamieszkania. Liczba ludności wiejskiej i jej udział w ogólnej liczbie ludności kraju wzrastają od 2000 roku. Na obszarach wiejskich mieszka 15 262 mln osób (dane dla 2014 roku), a więc prawie 40% ludności kraju.
Zjawiskiem bardzo pozytywnym jest wydłużanie się trwania życia na wsi, i to we wszystkich województwach. Jeśli chodzi o wykształcenie to najniższy poziom wykształcenia mają mieszkańcy wsi zatrudnieni w rolnictwie indywidualnym, ale w towarowych, dużych gospodarstwach jest już znacznie lepiej pod tym względem.
Z danych wynika, że dochody na wsi w przeliczeniu na osobę osiągnęły w 2016 r. poziom 82% średniej krajowej. Szacuje się, że już wkrótce dochody mieszkańców wsi nie będą różnić się znacząco od dochodów mieszkańców miast, zwłaszcza mniejszych. Mimo wzrostu dochodów mieszkańcy wsi stanowią ponad 60% osób żyjących w naszym kraju w skrajnym ubóstwie.
Członkostwo Polski w UE oraz związane z nim polityki wspólnotowe, zwłaszcza WPR, pozwoliły nadrobić niektóre zaległości i zmodernizować potencjał produkcyjny w rolnictwie i całej gospodarce żywnościowej, ale dystanse rozwojowe między polskim rolnictwem a rolnictwem najwyżej rozwiniętych krajów UE utrzymują się nadal. Na przykład 30% użytków rolnych w naszym kraju znajduje się obecnie w gospodarstwach większych obszarowo (powyżej 50 ha), podczas gdy w wielu krajach UE udział ten wynosi 80-90%.
W latach 2002–2014 obszar gruntów rolnych w gospodarstwach rolnych w Polsce zmniejszył się o 2,3 mln ha. To nie wykup ziemi przez obcokrajowców jest zagrożeniem dla polskiego rolnictwa, lecz nieracjonalne gospodarowanie gruntami, do czego przyczyniają się wady zarówno polityki rolnej, jak i polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Ziemia rolnicza jest źle chroniona i w znacznym zakresie źle wykorzystywana. Mimo wszystko, sektor rolno-żywnościowy w Polsce rozwija się stosunkowo szybko i osiągnął znaczną konkurencyjność.
Wyraźnie poprawia się konkurencyjność inwestycyjna obszarów wiejskich, zwłaszcza w zakresie turystyki, drobnego przemysłu, usług i handlu. Udział rolnictwa w wytwarzaniu produktu krajowego brutto wynosi obecnie w Polsce zaledwie 2,6%.
Rolnictwo w Polsce jest wielofunkcyjne i zasługuje na wsparcie i ochronę. Mamy u nas do czynienia z uprzywilejowanym traktowaniem rolnictwa jeśli chodzi o zakres i wysokość opodatkowania. Wyraźnie preferencyjny charakter ma też system ubezpieczeń społecznych rolników. Jak więc widać, rolnicy i ich rodziny korzystają z bardzo rozbudowanego systemu wsparcia poprzez ulgi i dofinansowanie z budżetu zarówno w odniesieniu do podatków centralnych i lokalnych, jak i ubezpieczeń społecznych oraz majątkowych.
Wielokrotnie na przestrzeni lat elektorat wiejski przesądzał o wynikach wyborów. Podobnie było przy ostatnich wyborach. Zarówno nowy rząd, jak i nowy prezydent cieszą się od początku swego urzędowania dużą aprobatą wśród mieszkańców wsi, zwłaszcza rolników.
W listopadzie 2015 roku aż 88% rolników i 78% mieszkańców wsi popierało przynależność Polski do UE, przy średniej krajowej tego poparcia wynoszącej 84%. Co jednak nie przekłada się na zwiększone zainteresowanie rolników i mieszkańców wsi sprawami europejskimi.
Ludność wiejska w Polsce – 2016
- podobnie jak w przypadku absolutnej liczby ludności wiejskiej lata 2012–2014 przyniosły dalszy wzrost jej udziału w ogólnej liczbie ludności z 39,4 do 39,7%,
- w podziale według województw dodatni przyrost naturalny na wsi w 2014 roku odnotowano w 11 województwach, w pozostałych 5 - lubelskim, łódzkim, opolskim, podlaskim i świętokrzyskim - był on ujemny,
- w 2014 roku poziom dzietności na polskiej wsi był niższy niż poziom dzietności ogółem średnio we wszystkich krajach Unii Europejskiej,
- w dalszym ciągu zwiększał się przeciętny czas trwania życia: wśród mieszkańców wsi wynosił on w 2014 roku dla mężczyzn 73,1 roku (72,1 roku w 2012 roku), a kobiet - 81,7 roku (81,0 lat w 2012 roku),
- przeciętne trwanie życia mężczyzn było o 5,4 roku krótsze niż ogółu mężczyzn średnio we wszystkich krajach UE, a kobiet o 2,2 roku krótsze,
- umieralność niemowląt na polskiej wsi była wyższa niż średnio w UE,
- napływ ludności z miast na wieś był, podobnie jak w latach 2010–2012, większy niż odpływ ze wsi do miast,
ogólna liczba osób przebywających za granicą czasowo przez okres powyżej 3 miesięcy w chwili przeprowadzenia NSP 2011 wynosiła 2 018 tys.,- ogólny wskaźnik zatrudnienia (w wieku 15 lat i więcej) na wsi wzrósł z 50,4% do 50,9%, w tym w wieku produkcyjnym z 64,8% do 66,0%,
- mimo stopniowej poprawy wskaźniki zatrudnienia ludności wiejskiej są w Polsce nadal niższe w porównaniu z ogólnokrajowymi wskaźnikami większości krajów UE,
- trwał, i to w tempie przyspieszonym, proces dezagraryzacji struktury zatrudnienia: odsetek pracujących w rolnictwie zmniejszył się w skali kraju z 12,6% w 2012 do 11,5% w 2014 roku,
- w odróżnieniu od dominującej w ciągu uprzednich kilku lat tendencji do wzrostu liczby bezrobotnych lata 2012–2014 przyniosły odwrócenie się tej tendencji.
Społeczności wiejskie w Polsce
- Wzrost atrakcyjności wsi opisanym w 2014 okazał się zjawiskiem trwałym, zmieniającym kierunek migracji
- Wieś kojarzymy ze spokojem (48%), zdrowszym środowiskiem (19%), swobodą, przestrzenią (13%) oraz bliskością natury (12%)
- Wieś systematycznie skraca dystans dzielący ją od miasta, m.in. poprzez dostęp do Internetu, znajomość języków obcych
- Warunki materialne własnego gospodarstwa domowego jako dobre oceniło 52% Polaków, 47% mieszkańców wsi oraz 32% rolników
- Zadowolenie z życia w Polsce (ogólnie biorąc) zadeklarowało w 2015 roku 78,4% ogółu badanych, 83,6% pracujących najemnie, 82,9% pracujących na własny rachunek oraz 80,6% rolników
- Religijność mieszkańców wsi jest zdecydowanie większa niż w miastach
Rolnictwo polskie na tle UE
- systematycznie zmniejsza się udział rolnictwa w tworzeniu produktu globalnego i produktu krajowego brutto - w dwóch ostatnich analizowanych latach spadł poniżej odpowiednio 4% i 3%,
- w 2014 roku w sektorze rolnym zatrudnionych było 2 332,5 tys. osób co stanowiło 16% zatrudnionych ogółem,
- w rolnictwie polskim wciąż występuje niekorzystna relacja praca-ziemia, negatywnie determinowana ubytkiem obszaru UR (użytki rolne) i utrzymującymi się wysokimi nakładami pracy,
- rolnictwo polskie w 2014 roku dysponowało 8,3% zasobów ziemi oraz angażowało blisko 20% nakładów pracy i 5,2% nakładów kapitałowych w rolnictwie UE-28,
- analiza przemian struktury obszarowej gospodarstw rolnych i struktury użytkowania ziemi według grup obszarowych wskazuje na pozytywny ich kierunek,
- prawie połowę polskich gospodarstw stanowią jednostki wytwarzające do 4 tys. euro SO (współczynnik SO wynika z wartości wytworzonych produktów) i z tych gospodarstw pochodzi blisko 6% Standardowej Produkcji ogółem,
- przeciętne stado bydła w Polsce, liczące 13,9 szt., należy do najmniejszych w UE-28, a w porównaniu do przeciętnej w krajach UE-15 jest blisko 6-krotnie mniejsze,
- w latach 2004–2014 pogorszeniu w relacji do okresu przedakcesyjnego uległy warunki cenowe wymiany dla rolnictwa - realne ceny nakładów wzrosły o 18%, a realne ceny produktów rolnych - o 5%,
udział rolnictwa polskiego w wolumenie produkcji tworzonym w rolnictwie UE-28 w 2014 roku wyniósł 5,7%. Konfrontacja tego wyniku z udziałem w nakładach pracy (19,8%) i w zasobach ziemi (8,3%) wskazuje na wyraźnie niższą produktywność tych czynników w polskim rolnictwie.
W rolnictwie naszego kraju obserwujemy zarówno procesy, których kierunek i dynamikę należy ocenić pozytywnie, jak i utrzymywanie się cech i struktur, które nie sprzyjają rozwojowi rolnictwa i poprawie jego konkurencyjności. Bezsprzecznie można powiedzieć, że dzięki dostępowi do znaczących funduszy członkostwo Polski w Unii Europejskiej stworzyło szansę na zdynamizowanie rozwoju sektora rolno-żywnościowego i jego ekspansję sektorową. Wciąż jednak jednostki produkcyjne w rolnictwie stoją przed koniecznością dokonywania zmian poprawiających ich możliwości konkurencyjne na rynku globalnym.
Oprac. Aleksandra Szymańska
Na podstawie: „Polska wieś 2016 – raport o stanie wsi”
pod red. Jerzego Wilkina i Iwony Nurzyńskiej
Warszawa 2016
