Żywność dobrze opakowana
- Szczegóły
- Kategoria: Rolnictwo w UE i na świecie
Zainteresowanie bezpieczną i wysokiej jakości żywnością oraz pojawiające się nowe preferencje konsumentów skłaniają producentów do wprowadzania na rynek opakowań nowej generacji. Do grupy tej można zaliczyć opakowania aktywne, których zadaniem jest przedłużenie okresu przydatności do spożycia oraz inteligentne, które umożliwiają monitoring jakości znajdujących się w opakowaniu produktów.
W ostatnim okresie sektor opakowaniowy obfituje w ogromną różnorodność w zakresie innowacyjności produktów. Producenci dążą do zwiększenia ich funkcjonalności, ergonomiczności, poprawy walorów ekologicznych, optymalizacji kosztów oraz zmiany szaty graficznej opakowań jednostkowych.
Jednym z nowych kierunków rozwoju opakowań są opakowania aktywne i inteligentne. Zadaniem tych pierwszych jest przedłużenie okresu przydatności do spożycia, natomiast te drugie umożliwiają monitorowanie jakości znajdujących się w opakowaniu wyrobów i komunikowanie ewentualnych zmian konsumentowi.
Ocenia się, że udział w rynku tzw. zaawansowanych opakowań jest stosunkowo niewielki (ok. 5 proc), ale dostępne dane wskazują, na fakt systematycznego wzrostu ich sprzedaży z poziomu 15,8 mld USD w 2010 roku do 23,5 mld w 2015 roku. Obecnie, głównym miejscem sprzedaży opakowań aktywnych i inteligentnych jest Ameryka Północna i Europa.
Inna prognoza dotycząca opakowań aktywnych i inteligentnych obejmuje okres pomiędzy rokiem 2011 a 2021. W tym okresie przewidywany jest wzrost wartości sprzedaży z 11,7 mld USD (2011 r.) do 25 mld USD (2021 r.). W 2021 roku najwięcej tego typu wyrobów będą wykorzystywać Amerykanie, Japończycy i Australijczycy. W Europie liderami sprzedaży będą Niemcy i Wielka Brytania.
Uwarunkowania prawne dotyczące sektora opakowaniowego
Wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością muszą spełniać wymogi prawne UE oraz prawodawstwa krajowego w zakresie bezpieczeństwa żywności. W Przypadku Polski są to m.in.:
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Europy (WE) nr 1935/2004 w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
- Rozporządzenie Komisji (WE) nr 450/2009 dotyczące aktywnych i inteligentnych materiałów oraz wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
- Rozporządzenie Komisji (UE) nr 2023/2006 w sprawie dobrej praktyki produkcyjnej w odniesieniu do materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
- Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1895/2005 z dnia 18 listopada 2005 roku w sprawie ograniczenia wykorzystywania niektórych pochodnych epoksydowych w
- materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
- Rozporządzenie Komisji (WE) nr 10/2011 z dnia 14 stycznia 2011 roku w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
- Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1282/2011 z dnia 28 listopada 2011 roku w sprawie zmiany i sprostowania rozporządzenia (UE) nr 10/2011 w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
- Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1183/2012 z dnia 30 listopada 2012 roku w sprawie zmiany i sprostowania rozporządzenia (UE) nr 10/2011 w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
- Rozporządzenie Komisji (UE) nr 202/2014 z dnia 3 marca 2014 roku zmieniające rozporządzenie (UE) nr 10/2011 w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
- Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 roku o bezpieczeństwie żywności i żywienia.
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 stycznia 2008 roku w sprawie wykazu substancji, których stosowanie jest dozwolone w procesie wytwarzania lub przetwarzania materiałów i wyrobów z innych tworzyw niż tworzywa sztuczne przeznaczone do kontaktu z żywnością.
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 października 2013 roku w sprawie wykazu substancji, których stosowanie jest dozwolone w procesie wytwarzania lub przetwarzania materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych, a także sposobu sprawdzania zgodności tych materiałów i wyrobów z ustalonymi limitami.
Opakowania aktywne
Stanowią zróżnicowaną pod względem przeznaczenia grupę opakowań, jak również wykorzystywanych w nich rozwiązań technologicznych i materiałowych. Ich innowacyjność polega na tym, że opakowanie i zawarty w nim produkt wzajemnie oddziałują na siebie, dzięki czemu zwiększa się kontrola wybranych parametrów i warunków przechowywania. Substancje chemiczne lub enzymatyczne wykorzystane do produkcji opakowań aktywnych mogą powodować wchłanianie lub usuwanie tlenu z wewnętrznego środowiska opakowania. Pozwalają również na śledzenie procesu przechowywania (czasu, temperatury, pH i in.).
Do opakowań aktywnych zalicza się:
Pochłaniacze tlenu – zawierają związki fizyczne wiążące tlen – absorbery, związki ograniczające dostęp tlenu – inceptory, jak również substancje łatwo podatne na utlenianie, zwykle umiejscowione w saszetkach, zamknięciach butelek lub wchodzące w skład tworzywa sztucznego, z którego jest wykonane opakowanie. Wysoka zwartość tlenu może powodować:
- obniżenie jakości produktu (m.in. smaku, zapachu),
- zmianę barwy produktu,
- skrócenie czasu przydatności do spożycia,
- rozwój drobnoustrojów,
- nasilenie procesu rozkładu produktów spożywczych.
Występujące na rynku pochłaniacze tlenu umożliwiają kontrolowanie resztkowego tlenu w atmosferze opakowania i obniżenie jego ilości nawet do 0,01 proc. Mogą być stosowane oddzielnie lub w połączeniu z innym aktywnym systemem, np. pochłaniaczem wilgoci.
W zależności od ciśnienia gazów w opakowaniu oraz ich składu wyróżnia się:
- pakowanie próżniowe – polega na usunięciu powietrza z wnętrza opakowania i utrzymywaniu takiego stanu w okresie od zapakowania produktu do jego wykorzystania. Pozwala to na redukcję negatywnego wpływu powietrza na znajdujące się wewnątrz produkty.
- pakowanie w modyfikowanej atmosferze (MAP) – polega na zastąpieniu powietrza odpowiednią mieszaniną gazów. Jest wykorzystywane do pakowania mięsa, przetworów rybnych, warzyw, owoców, kawy i produktów piekarskich.
- pakowanie w kontrolowanej atmosferze (CAP) - oznacza taki sposób pakowania, w którym istnieje możliwość kontrolowania i sterowania składem mieszaniny gazów zastępujących powietrze w czasie całego cyklu przechowywania produktu. W odróżnieniu od MAP związane jest ze stałą kontrolą ustalonego składu atmosfery i koniecznością korygowania i wyrównywania zmian spowodowanych przez oddychanie produktów oraz zawartych w nich mikroorganizmów i przepuszczalnością opakowań.
Regulatory etylenu wpływają na świeżość owoców i warzyw podczas ich przechowywania. Etylen to hormon roślinny przyspieszający dojrzewanie. W wyniku nagromadzenia się tego składnika może następować zmiana barwy świeżych owoców i warzyw, jak również wiele innych specyficznych zmian. Etylen usuwa się za pomocą odpowiednich substancji umieszczonych w saszetkach lub bezpośrednio w materiale opakowaniowym. Pochłaniacze etylenu zawierają nadmanganian potasu, węgiel aktywny lub sproszkowane minerały absorbujące etylen, np. krzemiany i zeolity.
Pochłaniacze i emitery ditlenku węgla mają na celu zrównoważenie strat ditlenku węgla powstających w opakowaniu w wyniku dyfuzji dwutlenku węgla do produktu i przenikania przez materiał do atmosfery. W przypadku, gdy szybkość powstawania tego gazu w opakowaniu jest zbyt mała, ciśnienie w jego wnętrzu może się obniżyć, co w efekcie prowadzi do zapadania się jego ścianek. Emitery ditlenku węgla często są stosowane razem z adsorberami tlenu W takich wypadkach usunięty przez pochłaniacz tlen jest zastępowany ditlenkiem węgla. W praktyce wykorzystuje się do tego celu dwufunkcyjne saszetki zawierające emiter dwutlenku węgla i absorbent tlenu.
Pochłaniacze wilgoci służą kontroli wilgoci w opakowaniu żywności. Dla utrzymania dobrej jakości żywności istotna jest utrata wody przez produkty spożywcze, która wynika z ich naturalnego oddychania oraz przenikania wody przez materiał opakowaniowy. Woda może również skrapiać się na powierzchni produktu lub opakowania, co stwarza dobre środowisko dla rozwoju drobnoustrojów. Kontrola wilgoci w opakowaniach żywności jest zatem ważna dla utrzymania jakości, zahamowania wzrostu bakterii i właściwego wyglądu produktu. Najprostszym rozwiązaniem jest użycie saszetek wypełnionych materiałami adsorbującymi, np. żelazem krzemionkowym czy zeolitami. W przemyśle mięsnym stosuje się pochłaniacze wilgoci zbudowane z trzech warstw. Warstwa wewnętrzna jest wykonana z bardzo chłonnego polimeru, a warstwy zewnętrzne z włókniny lub mikroporowatego polimeru.
Pochłaniacze zapachów. Ich zastosowanie budzi niepokój, bowiem mogą one maskować nieprzyjemne zapachy świadczące o psuciu się danego produktu. Do adsorpcji zapachów w opakowaniach wykorzystuje się m.in.: węgiel aktywny, zeolity, witaminę E oraz BHT, które są umieszczone w porowatych podkładkach. Pochłaniacze zapachów są najczęściej wykorzystywane w podpaskach higienicznych, pieluchach, ale mogą być również użyte w opakowaniach. Jako substancje czynne w takich przypadkach stosuje się szeroką gamę związków, jak: węglan sodu, kwaśny siarczan potasu, kwas cytrynowy, zeolity oraz adsorbujące zapachy granulki aktywowanego bentonitu, tlenku glinu i silikażelu.
Opakowania przeciwdrobnoustrojowe. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne nie tylko obniżają jakość zapakowanych produktów, ale i zagrażają bezpieczeństwu zdrowotnemu zawartej w nich żywności. Dobrym rozwiązaniem jest w tym przypadku wykorzystanie opakowań, z których w kontrolowany sposób uwalniane są środki przeciwdrobnoustrojowe. Występują one w formie saszetek umieszczonych we wnętrzu opakowania, powłok na powierzchni opakowania lub makrocząsteczek w postaci folii lub warstwy jadalnej pokrywającej produkt. Podjęto próby zastosowania m.in. etanolu, dwutlenku węgla, dwutlenku chloru, jonów srebra, olejków eterycznych i kwasów organicznych jako substancji przeciwustrojowych.
Opakowania inteligentne
Opakowania te są wytwarzane z materiałów i wyrobów, które kontrolują stan opakowanej żywności lub jej otoczenie. Monitoring obejmuje między innymi informację o produkcie, jego jakości, bezpieczeństwie zdrowotnym, lokalizacji, magazynowania i sprzedaży.
W oparciu o wkomponowany w opakowanie element dodatkowy, cechę materiału opakowaniowego czy sam efekt integracji między opakowaniem a produktem, możliwa jest stała kontrola poziomu bezpieczeństwa produktu oraz jej przekaz do sprzedawcy czy konsumenta.
Do najczęściej wykorzystywanych wskaźników monitorujących przechowywaną żywność należą: wskaźniki czasu i temperatury, tlenu, dwutlenku węgla, nieszczelności i uszkodzenia opakowania, świeżości i wzrostu ilości mikroorganizmów. Dodatkową grupę stanowią znaczniki radiowe typu RFID, które wykorzystują fale radiowe do bezprzewodowej wymiany danych pomiędzy etykietą a czytnikiem, biosensory i czujniki gazu. Czujniki w opakowaniach inteligentnych mogą być umieszczane na zewnątrz (czasu i temperatury), wewnątrz (tlenu i dwutlenku węgla, stanu mikrobiologicznego i patogenów) oraz takie, które zwiększają przepływ informacji i skuteczność komunikacji pomiędzy produktem a konsumentem. Urządzenia te są czułe na zmiany temperatury, reakcje chemiczne w produkcie, sygnalizują nieszczelność opakowania oraz przekazują informacje o niebezpiecznej dla danego produktu ilości drobnoustrojów.
Indykatory czasu i temperatury (TTI ) zmieniają swoje właściwości w wyniku działania temperatury wyższej niż ta uznana za optymalną. Łączą czas i natężenie odstępstw od zakresu normy, jakie mają miejsce w czasie dystrybucji i przechowywania produktu, informując o zakończonym okresie bezpiecznego spożycia. Przykładem takiego rozwiązania są wskaźniki typu Fresh-Check. Ich działanie polega na polimeryzacji uprzednio bezbarwnego acetylenu monomeru i powstaniu barwnego polimeru, którego intensywność zabarwienia zależy od temperatury otoczenia. Francuska firma opracowała nowatorską etykietę, która zawiera mikrobiologiczną próbkę kontrolną dostosowaną do rodzaju produktu, którego świeżość ma monitorować. Jest ona nakładana na kod kreskowy. W przypadku przerwania łańcucha chłodniczego lub przekroczonego terminu przydatności do spożycia, etykieta zmienia barwę, staje się matowa. Zastosowanie tego typu zabezpieczeń chroni konsumentów przed zakupem produktów i potraw nieświeżych lub niewłaściwie przechowywanych.
Wskaźniki świeżości działają na zasadzie wykrywania metabolitów (dwutlenek siarki, amoniak, siarkowodór, aminy, kwasy organiczne, etanol, toksyny, enzymy) wytwarzanych przez namnażające się w produkcie szkodliwe dla zdrowia drobnoustroje. Przykładem może być etykieta FreshTag, która zawiera wkładkę z umieszczonym w jej wnętrzu, od strony opakowania, pierścieniem. Znajdująca się w nim substancja reaguje z lotnymi aminami, uwalnianymi podczas zmian zachodzących w mięsie ryb. Wraz ze wzrostem stężenia powstających amin jaskrawożółta plama przemieszcza się na termometrycznej skali pierścienia, wskazując na aktualną jakość produktu.
Inny rodzaj opakowań inteligentnych stanowią wskaźniki nieszczelności, które reagują na zmiany odpowiednio zmodyfikowanej, dobranej do produktu atmosfery wokół niego, czyli zasadniczo na niepożądaną obecność w opakowaniu tlenu i dwutlenku węgla. Wśród tego typu rozwiązań można wymienić detektor tlenu Ageless Eye. Ponownie przekazuje on informację o warunkach przechowywania poprzez zmianę koloru.
Innowacyjne opakowania do żywności, do których można zaliczyć opakowania aktywne i inteligentne nie są jeszcze zbyt powszechne na polskim rynku. Występujące w nich substancje aktywne mogą wchodzić w skład opakowania lub stanowić odrębne elementy (podkładki, saszetki). Ich celem jest przedłużenie okresu przydatności do spożycia lub poprawa ogólnej jakości produktu.
Materiały aktywne i inteligentne muszą spełniać wymagania i przepisy obowiązujące w UE, które zawierają szczegółowe wymagania zarówno w odniesieniu do gotowych materiałów, jak i składników aktywnych oraz substancji tworzących takie składniki.
Pomimo, że obecnie opakowania tradycyjne stanowią przeważającą większość, to z całą pewnością przyszłość będzie należeć do innowacyjnej grupy opakowań aktywnych i inteligentnych.
Oprac. Joanna Radziewicz
Literatura:
- Cierpiszewski, R.:. Opakowania aktywne i inteligentne. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, 2016.
- Świtała M., Podsiadło H.: Opakowania przyszłości – rodzaje i funkcje opakowań aktywnych. Przemysł Spożywczy 2017 nr 12, s. 38-41
- Panasiewicz M.K., Mazur J.: Nowa generacja opakowań do żywności. Gospodarka Mięska 2017 nr 4, s. 20-24.
Od 1 kwietnia 2018 r. wnioski o szacowanie szkód w uprawach i płodach rolnych należy składać do organów wykonawczych gmin właściwych ze względu na miejsce wystąpienia szkody, a szacowania szkód dokonuje zespół złożony z przedstawicieli organu wykonawczego gminy lub jednostki pomocniczej gminy, dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego oraz poszkodowanego właściciela lub posiadacza upraw.
Warto dodać, że nowe przepisy nie wykluczają możliwości oszacowania i naprawienia szkody w drodze samodzielnego porozumienia między poszkodowanym a kołem łowieckim, bez konieczności wdrażania procedury z udziałem gminy. Jest to postępowanie polubowne, wymagające zgody obu stron na takie załatwienie sprawy. Polubowne wyjście przynosi korzyści obu stronom, ponieważ pozwala rolnikowi na mniej sformalizowane działania (szkody można np. zgłaszać kołu telefonicznie) oraz szybsze otrzymanie pieniędzy (w oficjalnym trybie od zgłoszenia szkody do wypłaty odszkodowania mija nawet 80 dni). Natomiast koła w zamian za powyższe ułatwienia mogą oczekiwać większej współpracy i zaangażowania rolników w ochronę upraw lub ustępstw finansowych. Rolnik nic nie ryzykuje, godząc się na procedurę polubowną, gdyż jeśli ostatecznie nie dojdzie do porozumienia, to nadal ma otwartą drogę do oficjalnego zgłoszenia szkody gminie. W przypadku polubownego zakończenia sprawy należy sporządzić ugodę, wyraźnie zaznaczając, że ustalone odszkodowanie wyczerpuje całość odszkodowania i poszkodowany zrzeka się roszczenia ponad daną kwotę. Ugoda zostaje zawarta, a świadczenie wypełnione, nie ma więc podstaw do wypowiadania umowy.
Zmiany w ustawie o prawie łowieckim budzą coraz więcej kontrowersji. Po wejściu w życie nowelizacji część posłów przygotowało wniosek zaskarżający do Trybunału Konstytucyjnego niektóre zapisy nowej ustawy w celu zbadania jego zgodności z Ustawą Zasadniczą. Został on złożony 21 maja. Jako przedmiot kontroli wskazano pięć artykułów wprowadzonych nowelizacją do Prawa łowieckiego: