Morwa biała – roślina o wszechstronnym wykorzystaniu

Szczegóły

Kategoria: Natura i my

Pomimo wielowiekowej tradycji stosowania morwy w krajach Dalekiego Wschodu, na Zachodzie roślina ta bardzo długo była uznawana na drzewo-chwast. Do Europy dotarła w XI wieku wraz z jedwabnikami, natomiast do Polski prawdopodobnie dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku. Morwa jest rośliną o wszechstronnym wykorzystaniu. Znalazła zastosowanie zarówno w medycynie, jak i w kuchni oraz życiu codziennym.

Informacje podstawowe

Morwa biała to wszechstronna pod względem rolno-leśnym roślina należąca do rodziny Moraceae. Gatunek ten ma zazwyczaj formę drzewa o zielonkawoszarej lub brunatnoczerwonej korze i rozdzielnopłciowych kwiatach. Rośnie w klimacie tropikalnym, subtropikalnym, umiarkowanym i osiąga wysokość do 15 metrów. Liście są naprzemianległe, gładkie lub ząbkowane. Kwiaty małe, zielonkawe. Słodkie owoce dojrzewają w lipcu, wyglądem przypominają jeżyny.

Morwa biała jest gatunkiem wiatropylnym. Pyłek jest „wystrzeliwany” z pręcików z prędkością 580 km/h. Drzewa nie mają dużych wymagań glebowych, jednak nie nadają się do uprawy na terenach podmokłych. W Polsce pędy i liście zaczynają rozwijać się w maju, co chroni roślinę przed zniszczeniem na skutek wiosennych przymrozków. Z tego powodu morwa była uznawana przez starożytnych Greków za symbol rozumu.

Morwa biała charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu oraz niskimi kosztami utrzymania. Toleruje obszary miejskie i związane z tym zanieczyszczenia powietrza. Dobrze adoptuje się niemal w każdym środowisku. W Polsce występuje głównie w parkach.

Tradycyjne wykorzystanie morwy w medycynie ludowej

Morwa biała od wieków była wykorzystywana w medycynie ludowej  krajów Dalekiego Wschodu. Podania chińskie wskazują, że drzewa morwy stanowiły miejsce hodowli jedwabników już około 2600 roku p. n. e, a z łyka i kory tej rośliny Chińczycy wykonywali pierwsze pieniądze. Napar z młodych liści podawano matkom karmiącym, ze względu na właściwości pobudzające laktację. Z suszonych owoców, będących źródłem łatwo przyswajalnych cukrów, mieszkańcy Himalajów przygotowywali mąkę oraz wykorzystywali jako odżywkę regeneracyjną i wzmacniającą podczas długich i męczących podróży. Świeże owoce spożywano przy zawrotach głowy, zaburzeniach widzenia, niestrawności, nadciśnieniu i obrzękach. W ludowej medycynie chińskiej korzenie morwy białej były wykorzystywane przy leczeniu wątroby, służyły do obniżania ciśnienia tętniczego i wzmocnienia stawów, zwłaszcza dla osób w podeszłym wieku. W starożytnych Chinach dostrzeżono właściwości wybielające liści morwy białej. Do dnia dzisiejszego na wsiach kobiety przygotowują maść z kwiatów i olejku tej rośliny, którym pokrywają przebarwienia skóry.

Zastosowanie w medycynie

Morwa biała jest znana ze swoich właściwości leczniczych. W kuracjach wykorzystywane są zarówno jej owoce, jaki i kora oraz liście.

Owoce zawierają duże ilości antocyjanów, które minimalizują ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, wykazują właściwości chemoprotekcyjne oraz działanie inhibujące wobec receptorów naskórkowego czynnika wzrostu (nowotworów skóry). Hamują uszkodzenia niedokrwienne mózgu in vitro i zmiany związane z rozwojem choroby Parkinsona. Są bogatym źródłem substancji i związków biologicznie czynnych, makro- i mikroelementów i witamin. W ich składzie znajdują się m.in. resweratrol – antyoksydant z grupy polifenoli, który chroni przed wylewem, zeaksantyna – karotenoid zabezpieczający siatkówkę oka przed działaniem promieni ultrafioletowych, znaczne ilości żelaza, potasu, manganu, magnezu, witaminy K oraz witamin z grupy B.

Liście mory białej stanowią bardzo dobre źródło związków o właściwościach antydiabetycznych. Ich aktywność hipoglikemiczna wynika z naturalnie występującego związku DN, który działa regenerująco na nienaturalnie wysokie stężenia glukozy we krwi. Badania naukowe wykazały, że spożywanie preparatów z dodatkiem liści morwy białej redukuje stężenie glukozy i insuliny  we krwi, dlatego są szczególnie polecane dla osób zmagających się z cukrzycą.

Ekstrakty z liści morwy posiadają silne właściwości przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. W Chinach wykorzystuje się je do płukania gardła w stanach zapalnych oraz jako środek napotny. Badania laboratoryjne wykazały również, że powodują zmniejszenie stresu oksydacyjnego oraz peroksydację lipidów, co ma duże znaczenie w walce z otyłością. Ponadto wykazują silną aktywność przeciwutleniającą, istotną w profilaktyce chorób o podłożu cywilizacyjnym. Zarówno w surowcu, jak i w produktach z liści morwy zidentyfikowano m.in. kwasy fenolowe oraz różnego rodzaju flawonole. Przeciwutleniacze mają zdolność do neutralizowania wolnych rodników stanowiących podłoże stresu oksydacyjnego, który sprzyja rozwojowi miażdżycy, zaćmy, choroby Parkinsona i Alzheimera.

Korzenie mory białej zawierają polisacharydy, które pobudzają podziały limfocytów i obniżają produkcję przeciwciał. Obie te właściwości pełnią ważną rolę w efektywnej terapii przeciw alergiom i są stosowane w leczeniu chorób o podłożu alergicznym. Korę korzeni wykorzystuje się także jako środek antyseptyczny w stomatologii oraz jako jeden z głównych składników w kuracji przeciw białaczce i leczeniu hiperurkemii i dny.

Inne wykorzystanie morwy białej

• Morwa biała wykazuje duży potencjał w sektorze energii odnawialnej i biopaliw. Roślina ta posiada ogromną wartość energetyczną. Ponadto jest odporna na choroby i szkodniki i nie ma dużych wymagań glebowych, więc może być uprawiana na mało produktywnych gruntach rolnych lub terenach zdegradowanych i rekultywacyjnych. Można ją wykorzystać do produkcji ciepła, energii elektrycznej i paliw (ciekłych i gazowych). Pędy morwy mogą być palone w całości lub w postaci peletów czy brykietów. Sprawdzają się także jako wsad do biogazowni, ponieważ istnieje możliwość uzyskania nawet 17 ton biomasy z hektara rocznie.
• Roślinę można uprawiać jako paszę dla jedwabników morwowych.
• Morwę można traktować jako naturalną roślinę barwierską, ponieważ pomarańczowo-żółty lub złoty kolor drewna zawiera 32 proc. tanin.
• Gatunek ten wyróżnia elastyczne i trwałe drewno, które chętnie jest wykorzystywane w przemyśle sportowym do wyrobu palet do tenisa i badmintona i kijów hokejowych, meblowym, do produkcji mebli, oklein, akcesoriów i drewnianych wykończeń.
• Włóknista struktura kory morwy pozwala na jej wykorzystanie do wyrobu papieru.
• Elastyczne gałązki morwowe sprawdzają się jako materiał wiążący oraz jako surowiec do wyrobu beczek, koszy i kół do wozów. Stanowią też bardzo dobre podłoże do uprawy boczniaka.
• Materiały włókniste, owoce, liście mogą być użyte jako źródło próchnicy i nawozu organicznego.
• Uformowane rośliny doskonale nadają się do formowania żywopłotów. Morwa jest odporna na zanieczyszczenia, więc może być sadzona wzdłuż chodników i ulic.
• Owoce morwy przyciągają ptaki zjadające wiśnie i czereśnie. Dobrym rozwiązaniem jest sadzenie drzewek morwowych w pobliżu sadów wiśniowych i czereśniowych w celu ochrony plonów.
• Morwa biała jest wykorzystywana przez Azjatów w kuchni. Zarówno ze świeżych, jak i suszonych liści sporządza się napary. Suszone i zmielone listki są dodawane do deserów. Z owoców przyrządza się herbaty, soki, nalewki; z liści i z korzeni - herbaty, napary i wyciągi. W polskich sklepach, szczególnie tych ze zdrową żywnością, można kupić suszone owoce morwy białej.

Zainteresowanie żywnością funkcjonalną w naszym kraju z roku na rok jest coraz większe. Na rynku dostępne są produkty zawierające morwę białą – herbaty, wyciągi, syropy, dżemy i suszone owoce. Biorąc pod uwagę jej właściwości lecznicze warto zainteresować się jej uprawą. Obecnie, mimo, że morwa plonuje obficie, nie wymaga specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych i nie jest kłopotliwa w zbiorze, cena suszu z owoców i liści nie jest w Polsce wysoka i może zniechęcać potencjalnych nabywców. Dobrym rozwiązaniem jest propagowanie uprawy i spożycia tego mało popularnego w naszym kraju gatunku. Rodzinna produkcja pozwoli na zmniejszenie importu morwy i jej przetworów, co korzystnie wpłynie na wysokość cen dla odbiorców końcowych, a w przypadku producentów otworzy nowe źródło zysków i umożliwi dywersyfikację produkcji.

Literatura:

1. Pelc J.: Morwa biała - pieniądze, jedwab i zdrowie. Panacea 2014 nr 3 (48), s. 26-27
2. Zaremba A.: Morwa biała – ponownie odkrywany gatunek. Hasło Ogrodnicze 2018 nr 3, s. 48-50.
3. Przeor M., Flaczyk E.: Morwa biała – niedocenione znaczenie zdrowotne. Przemysł Spożywczy 2016 nr 5, s. 33-35.
4. Łochyńska M., Oleszak G.: Morwa biała – niewykorzystane źródło możliwości. Poradnik Gospodarski 2010 nr 7/8, s. 37-38.