Ograniczenie marnotrawienia żywności – pierwszy krok w kierunku zwalczania głodu na świecie
- Szczegóły
- Kategoria: Rolnictwo w Uni Europejskiej
Marnotrawienie żywności osiągnęło już tak wysoki poziom, że można je traktować jako problem globalny, przejawiający się we wszystkich ogniwach łańcucha rolno-spożywczego. W styczniu 2012 roku Parlament Europejski przegłosował rezolucję, w której wzywa wszystkich obywateli do podjęcia zdecydowanych kroków w kierunku zminimalizowania ilości odpadów żywnościowych do 2025 roku oraz poprawę dostępu do żywności dla najbardziej potrzebujących mieszkańców krajów UE.
Problem marnotrawienia żywności jest złożony i należy go rozpatrywać z punktu widzenia: gospodarczego, etycznego, społecznego, żywieniowego, jak również zdrowotnego i środowiskowego. Głównym celem przyjętej przez Parlament Europejski rezolucji „Jak uniknąć marnotrawienia żywności: strategie na rzecz poprawy wydajności łańcucha żywnościowego UE” jest zainteresowanie problemem wszystkich uczestników łańcucha rolno-spożywczego oraz opracowanie właściwych wytycznych i sposobów pomocy. Niezwykle ważne jest zdefiniowanie samego pojęcia „marnotrawienie żywności”. W powszechnym ujęciu terminem tym są określane produkty spożywcze odrzucone poza łańcuch rolno-spożywczy ze względów gospodarczych i estetycznych lub z powodu zbliżającej się daty przydatności do spożycia, które nadal mogą być przeznaczone do konsumpcji przez ludzi, ale z braku alternatywnego sposobu wykorzystania zostały skierowane do likwidacji i utylizacji. Istotne jest także opracowanie osobnej definicji resztek żywnościowych stanowiących „biopaliwa” lub „bioodpady”, które należy odróżnić od zwykłych odpadów żywnościowych, ponieważ służą one celom energetycznym.
Według danych szacunkowych opracowanych przez Komisję Europejską roczna produkcja odpadów żywnościowych w 27 państwach członkowskich kształtuje się na poziomie 89 milionów ton, czyli 179 kg na osobę, podczas gdy w Unii Europejskiej 79 milionów osób funkcjonuje na granicy ubóstwa, a niedożywienie zagraża 925 milionom ludzi na świecie. Jednocześnie prognozuje się wzrost światowej populacji z 7 do 9 miliardów, co wiąże się z koniecznością zwiększenia do 2050 roku dostaw żywności o co najmniej 70 procent. Ograniczenie marnotrawienia żywności może być początkowym krokiem w kierunku zwalczania głodu na świecie oraz poprawy profilu żywieniowego ludności pod względem odżywczym. Może pozytywnie wpłynąć na zwiększenie wydajności użytkowania gruntów i ulepszenie gospodarki wodnej, przynosząc korzyści całemu sektorowi rolnictwa w skali światowej.
Przyczyny marnotrawienia żywności nie zawsze są takie same – zmieniają się w zależności od rodzaju produktów oraz miejsca, którego dotyczą. Biorąc pod uwagę fakt, że problem ten występuje na wszystkich etapach łańcucha rolno-spożywczego, od produkcji rolnej, przez magazynowanie, obróbkę, dystrybucję, gospodarowanie i konsumpcję, można zauważyć, w jaki sposób różne praktyki w ramach każdego z nich powodują odrzucenie żywności nadającej się jeszcze do spożycia. Dotyczy to strat w trakcie zbiorów, ubytków wynikających z niewłaściwego magazynowania, transportu i zastosowania nieodpowiednich opakowań, a także strat spowodowanych złymi nawykami konsumentów przy zakupie i wykorzystaniu produktów spożywczych. W przypadku państw uprzemysłowionych największe ilości pożywienia traci się na etapie sprzedaży i konsumpcji, co wynika przede wszystkim z produkcji zbyt dużej ilości żywności, podczas gdy w krajach rozwijających się do podobnych sytuacji dochodzi na początkowych etapach produkcji, zbiorów, przetwarzania i transportu.
Za marnotrawienie żywności są odpowiedzialni:
- gospodarstwa domowe – 42 proc.
- producenci – 39 proc.
- dostawcy żywności – 14 proc.
- sprzedawcy – 5 proc.
Zbyt duża produkcja żywności, oprócz konsekwencji natury etycznej, gospodarczej i społecznej, powoduje także wysokie koszty środowiskowe, związane ze zużyciem energii i zasobów naturalnych oraz emisją gazów cieplarnianych do atmosfery. W Europie około 89 milionów ton zmarnowanej żywności jest źródłem 170 milionów ton dwutlenku węgla rocznie. Ponadto, produkcja 30 procent jedzenia, które nie zostało skonsumowane, powoduje 50 procentowe zwiększenie zużycia zasobów wodnych przeznaczonych do nawadniania.
Zgodnie z opinią Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego znaczna redukcja marnotrawienia żywności jest możliwa tylko dzięki ścisłej współpracy wszystkich uczestników łańcucha rolno-spożywczego. Zwiększenie efektywności łańcucha dostaw od producenta do końcowego odbiorcy detalicznego wymaga skoordynowanej strategii na szczeblu unijnym i krajowym, w której uczestniczyć będą wszystkie sektory. W przeciwnym razie straty produktów spożywczych do 2020 roku mogą wzrosnąć nawet o 40 procent. W przyjętej w styczniu br. rezolucji zachęca się do wymiany najlepszych praktyk i propagowania działań uświadamiających społeczeństwo o wartościach odżywczych żywności i produktów rolniczych, przyczynach i konsekwencjach marnotrawienia jedzenia oraz sposobach ograniczenia tej niekorzystnej praktyki. Państwa członkowskie powinny wprowadzić do szkół różnego rodzaju programy edukacyjne dotyczące racjonalnego odżywiania, jak również właściwego przechowywania i przygotowywania żywności oraz utylizacji nieskonsumowanych resztek. Dużą rolę przypisuje się także organom administracji lokalnej i przedsiębiorstwom komunalnym oraz detalistom i środkom przekazu, w dostarczaniu informacji i wspieraniu obywateli w zakresie ograniczania i zapobiegania marnotrawienia żywności. Komisja Europejska zachęca do podejmowania inicjatyw lokalnych mających na celu redystrybucję niesprzedanych, a nadających się jeszcze do spożycia produktów, na rzecz obywateli, których dochód nie przekracza progu dochodu minimalnego i którzy nie posiadają środków na ich zakup. Pozytywne efekty może przynieść zaangażowanie detalistów w programy pozwalające na obniżkę cen produktów z bliską datą przydatności do spożycia. Dużą rolę w procesie racjonalnego wykorzystania żywności przypisuje się inwestycjom w obszarze badań, nauki, technologii, edukacji, kampaniom informacyjnym i innowacji w rolnictwie.
Aby uniknąć sytuacji, w której żywność jest oferowana do sprzedaży aż do upływu jej przydatności do spożycia, co zwiększa prawdopodobieństwo strat, zaleca się umieszczanie na etykietach dwóch dat przydatności „należy sprzedać do…” i „spożyć przed…”. Istotnym warunkiem powodzenia tej inicjatywy jest uświadomienie konsumentom znaczenia tych dwóch sformułowań, tak aby rozumieli różnicę pomiędzy etykietami odnoszącymi się do jakości („należy sprzedać do…”) i etykietami związanymi z bezpieczeństwem żywnościowym („spożyć przed…”). Trzeba również dążyć do optymalizacji i racjonalnego wykorzystania opakowań, począwszy od różnicowania ich rozmiarów, w celu ułatwienia odbiorcom wyboru odpowiedniej ilości po wybór odpowiednich materiałów opakowaniowych zapewniających możliwie najdłuższy okres przechowywania towarów i ich właściwą ochronę.
Rezolucja wzywa do zmian w przepisach regulujących zamówienia publiczne na usługi gastronomiczne i hotelowe, w sposób zapewniający pierwszeństwo podmiotom gwarantującym bezpłatną redystrybucję wśród grup obywateli, którzy nie dysponują środkami na zakup niesprzedanych produktów oraz oferującym wyroby lokalne. Unia Europejska wspiera także wszelkie działania w zakresie dystrybucji produktów spożywczych dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, jak również na rzecz zaopatrywania uczniów w mleko i produkty mleczne oraz owoce i przetwory owocowe wykorzystywane w ramach programów „Owoce w szkole” i „Szklanka mleka”.
Na podstawie danych wynikających z opublikowanego w maju 2011 roku raportu sporządzonego przez Food and Agriculture Organization (FAO), na świecie co roku wyrzucane jest 1,3 miliarda ton żywności. W Polsce corocznie marnuje się około 9 milionów ton żywności, podczas gdy około 2 miliony mieszkańców żyje na granicy ubóstwa. Badania opinii publicznej przeprowadzone w ramach kampanii ”Nie marnuj jedzenia” wskazują, że w naszym kraju najczęściej wyrzucanymi produktami są: ziemniaki, pieczywo, wędliny, owoce i warzywa. Najczęściej do marnotrawienia żywności dochodzi w gospodarstwach domowych osób pracujących i mieszkających w dużych miastach. W 2011 roku w ramach Federacji Polskich Banków Żywności i pod honorowym patronatem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi powołano do życia Radę ds. Racjonalnego Wykorzystania Żywności skupiającą środowiska naukowe i branżowe, których zadaniem jest szukanie rozwiązań ograniczających skalę problemu jakim jest marnotrawienie żywności.
W ubiegłym roku na realizację zadań w ramach pomocy żywnościowej dla najuboższej ludności UE wykorzystano 441,2 tysięcy ton zbóż oraz 15,7 tysięcy ton odtłuszczonego mleka w proszku wycofanych z zapasów interwencyjnych UE. Ponadto dla osób najbardziej potrzebujących przekazano około 105 tysięcy ton artykułów spożywczych oraz 28,9 milionów litrów mleka UHT.
Ze względu na znaczenie omawianej problematyki rezolucja wzywa Radę i Komisję Europejską do ogłoszenia roku 2013 „Europejskim rokiem przeciwdziałania marnotrawieniu żywności”. Chociaż rezolucja Parlamentu ma charakter nielegislacyjny, czyli nie wywołuje żadnych skutków prawnych, może stanowić bodziec do podjęcia właściwych kroków w kierunku zminimalizowania strat żywnościowych.
Oprac. Joanna Radziewicz
Literatura:
- Marnotrawienie żywności – problem globalny. Biuletyn Informacyjny ARR 2012 nr 1, s. 45-46.
- Jak uniknąć marnotrawienia żywności: strategie na rzecz poprawy wydajności łańcucha żywnościowego w UE (2011/2175(INI).
- Parlament chce powstrzymać marnotrawienie żywności: sesja plenarna (20120118IPR35648).
- Parlament UE przeciwko marnotrawieniu żywności. Dokument dostępny w Word Web: http://euractiv.pl/zrownowazony-rozwoj/artykul/parlament-ue-chce-powstrzyma-marnotrawienie-ywnosci-003273
