Dwór w Samoklęskach – piękny, choć mało znany…

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Dwory polskie, niektóre tak mało znane, zachwycają swym pięknem… Tak jest na pewno w przypadku klasycystycznego dworu zbudowanego we wsi Samoklęski w końcu XVIII w., z którym związane są największe nazwiska polskiej magnaterii.

Samoklęski to malutka wieś położona 10 km na zachód od Lubartowa, na Wysoczyźnie Lubartowskiej, nad rzeczką Mininą. W XVI w. należała do rodziny Ożarowskich, w 1610 r. kupił ją Gabriel Tęczyński, wojewoda lubelski, po którym odziedziczyła ją jego córka Zofia Daniłowiczowa. Następną właścicielką była Izabella z Tęczyńskich Opalińska, po niej jej córka Zofia z Opalińskich Lubomirska, a następnie Elżbieta Helena z Lubomirskich Sieniawska, po której wieś odziedziczyła jej córka Zofia z Sieniawskich Dönhoffowa, od 1731 r. żona wojewody ruskiego Augusta Czartoryskiego. Majątek pozostał we władaniu Czartoryskich do 1824 r.

Ten imponujący zestaw największych nazwisk polskiej magnaterii, jaki pojawia się w kontekście historii Samoklęsk, nie oznacza, że istniała na tych terenach jakaś niezwykła rezydencja. Wieś nie była ośrodkiem zarządu dóbr i zachowany do czasów współczesnych pałac zbudowano dopiero w czasie, gdy wieś została przekazana w dożywocie wychowawcy synów Czartoryskich, pułkownikowi Ciesielskiemu. To właśnie dzięki niemu, około 1800 r. wzniesiono dwór. Nie zachowały się źródła odnośnie projektanta nieruchomości, przypuszcza się jednak, że mógł nim być Chrystian Piotr Aigner, autor m.in. Świątyni Sybilli, Domu Gotyckiego, parku i kościoła w Puławach, kościoła św. Aleksandry, czy fasady kościoła św. Anny w Warszawie.

Dwór jest związany bezpośrednio z puławskim mecenatem artystycznym Izabelli z Flemingów i Adama Kazimierza Czartoryskich, a wzniesiony został przez pułkownika Ciesielskiego, wychowawcę Adama Jerzego i Konstantego Czartoryskich któremu Samoklęski dano w dożywocie w uznaniu licznych zasług.

Pułkownik Ciesielski wzniósł siedzibę parterową na rzucie prostokąta, z piętrowym ryzalitem środkowym, poprzedzonym od frontu wgłębnym portykiem w wielkim porządku, zwieńczonym trójkątnym naczółkiem, dość skromną jak na owe czasy. Wnętrza dworu miały typowy, dwutraktowy układ z sienią na osi i salonem w trakcie ogrodowym. W tym czasie wniesiono także oranżerię.

W I połowie XIX w. Izabela Czartoryska założyła tu park krajobrazowy.

W latach powojennych park został częściowo zdekomponowany.

Po śmierci pułkownika dwór powrócił do rodziny Czartoryskich, a w 1824 r. został sprzedany przez Adama Kazimierza Czartoryskiego generałowi Janowi Weyssenhoff, który spędził w nim ostatnie lata życia. Zmarł w majątku i został pochowany w kaplicy grobowej w Kamionce. W 1883 r. Samoklęski odziedziczył, wówczas 23-letni Józef Weyssenhoff, późniejszy znany pisarz, poeta i krytyk. Rozbudował on dwór wzbogacając go o boczne, piętrowe ryzality, zwieńczone pośrodku trójkątnymi frontonikami. Weyssenhoff gospodarował tam do 1891 r., nie zajmując się jeszcze działalnością literacką. W tym samym roku zdecydował się na przeprowadzkę do Warszawy, a majątek w Samoklęskach sprzedał Róży i Wacławowi Kuszlom, którzy prowadzili tu do 1939 r. dobrze prosperujące gospodarstwo.

Wg relacji ludności, w 1944 r. żołnierze Armii Czerwonej, którzy weszli na te tereny dokonali dewastacji pałacu, jego księgozbiorów oraz częściowo zabytkowego drzewostanu pięknego parku.

Po wojnie posiadłość została rozparcelowana. Z 560 ha gruntów - 245 ha przeznaczono na utworzenie Państwowego Gospodarstwa Rybackiego. Z pozostałych ziem utworzono nowe gospodarstwa rolne lub powiększono już istniejące. W 1969 r. park i pałac zostały przekazane zakładowi opieki społecznej. W 1971 r. część terenu dawnego parku została przeznaczona na plac szkoły podstawowej, która została wówczas tutaj wzniesiona. Do 1954 roku Samoklęski były siedzibą gminy.

W 2004 roku, po przeniesieniu pensjonariuszy do Ostrowa Lubelskiego, budynkiem zainteresowała się Akademia Medyczna. Chciała utworzyć stację badawczą roślin leczniczych. W tym czasie do uczelni napłynęło pismo od pełnomocnika spadkobierców dawnego właściciela informujące o tym, że są zainteresowani odzyskaniem majątku. Okazało się jednak, że nie mają prawa do posiadłości, gdyż już wcześniej dostali odszkodowanie. Mimo to dostali od starostwa prawo pierwokupu zabytku, ale zrezygnowali z niego. Wtedy pałac trafił w ręce przedsiębiorcy z Łuszczowa. Od 2008 roku jest własnością prywatną. Ma tu powstać nowoczesny ośrodek szkoleniowy, z salą konferencyjną. W pierwszej części posiadłości dobudowana ma zostać część hotelowa, utrzymana w tym samym stylu co dwór. Obecnie, w obiekcie trwają prace modernizacyjne.

Kilka słów o samym budynku

Dwór w Samoklęskach to obiekt murowany z cegły, otynkowany. Część pierwotna, na rzucie prostokąta, parterowa, dziewięcioosiowa. Czterokolumnowy portyk mieści się w środkowej, piętrowej części budynku. Boczne skrzydła dobudowane po 1883 roku są krótkie i piętrowe. Skrzydła od frontu dwuosiowe, elewacje boczne pięcioosiowe. Piwnice pod częścią środkową sklepione kolebkowo. Zewnątrz portyk z belkowaniem o tryglifowym fryzie, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z gzymsami. Okna w obramieniach z końca XIX wieku. Dach nad częścią środkową dwuspadowy, nad skrajnymi częściami dachy czterospadowe, kryte blachą. Układ wnętrz dwutraktowy. Na osi salon i sień. W niektórych pomieszczeniach skromna klasycystyczna (XIX wiek) dekoracja stiukowa na sufitach. Posadzki parkietowe, ozdobne.

W skład zespołu wchodzi osiem różnych obiektów, w tym dawna oranżeria pochodząca prawdopodobnie z 1800 roku. Przypuszcza się, że powstała w czasie, gdy rezydowała tu księżna Izabella z Flemingów Czartoryska.

Ważnie informacje o majątku:

• powierzchnia posiadłości - 1100 m²,
• kubatura - 3000 m³,
• pierwotne przeznaczenie rezydencjonalno-mieszkalne,
• zespół pałacowy, XVIII, nr rej.: A/403 z 22.06.1956 i z 11.04.1969:
• 1964 - remont (wymiana części więźby dachowej),
• 1970 - założono centralne ogrzewanie, instalacje wodno-kanalizacyjną, wymieniono drewnianą klatkę schodową na żelbetową,
• 1983 - wymiana dachówki na blachę ocynkowaną,
• 1991 - rozpoczęto prace remontowe (położono nowe tynki i pomalowano wnętrza).

Dwór w Samoklęskach leży w regionie największych zespołów stawów rybackich. Obfitość wód i mokradeł sprzyjała bogatej roślinności, a w lasach i na bagnach trudnych do przebycia żyły zwierzęta i ptactwo wodne. Poszczególne obszary leśne miały swoje nazwy jak: Kryjamy, Wielki Las, Borek, Wykietek, Góry, Niziny, Bratnik, Zalesie, które przetrwały do dnia dzisiejszego. Józef Weyssenhoff urządzał w nich polowania na dziki, sarny i lisy, a piękne widoki przyrody wykorzystał w powieści „Soból i panna". Dziś w parku znajdują się takie pomniki przyrody jak buk zwyczajny, dąb szypułkowy, czy jesion wyniosły.

Dwór jest ogólnodostępny z zewnątrz, bez możliwości wejścia do budynku, ze względu na trwający remont. Wstęp bezpłatny.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• M. Mizeracka, Pałac w Samoklęskach odzyska dawny blask, tekst dostępny w Internecie: http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20080528/LUBARTOW/276695958
• M. Omilanowska, Polska: pałace i dwory, Warszawa 2004
• Z. Zawadzki, Samoklęski. Trochę historii, refleksji i wspomnień osobistych, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lublin 1958, s. 27 - 31
• http://www.turystyka.lgdlubartow.org.pl/gmina-kamionka
• http://www.dwory.cal.pl/podstrony/samokleski.php?wojew=lubelskie