Męczennica – Kwiat Męki Pańskiej

Szczegóły

Kategoria: Natura i my

Męczennica cielista (Passiflora incarnata L.) jest jedynym gatunkiem wśród 500 reprezentujących rodzaj Passiflora, który posiada monografię oraz status leku roślinnego według Europejskiej Agencji Leków. Pierwsze informacje o potencjale medycznym tej rośliny pojawiły się w 1569 roku. Hiszpański badacz Nicolsa Monardus przebywając w Peru, opisał roślinę stosowaną przez tamtejszych mieszkańców w leczeniu bezsenności i napięcia nerwowego. Zwrócił on szczególną uwagę na kwiaty – przypominające koronę cierniową Chrystusa, co znalazło później odzwierciedlenie w nazwie rodziny Passifloraceae  od łacińskiego słowa passio – cierpienie.

Męczennica cielista jest byliną pnącą występującą naturalnie w ciepłych i tropikalnych regionach Ameryki Południowej, Środkowej i Północnej. Natomiast w Europie i Azji, ale także w Ameryce Środkowej i Południowej jest uprawiana jako kwiat ozdobny. Jest wieloletnią rośliną, która wypuszcza pnącze osiągające długość nawet 10 metrów. Jej liście mają tzw. wąsy czepne, dzięki którym męczennica pnie się i rozprzestrzenia szeroko. Wiosną wypuszcza silnie pachnące kwiaty. Wytwarza niewielkie, wypełnione nasionami  zielonożółte owoce, które  mogą być spożywane na surowo lub wykorzystywane do produkcji przetworów.

Męczennica cielista jest jedynym gatunkiem spośród 513 gatunków z rodzaju Passiflora, który oficjalnie uznano za roślinę leczniczą. Po raz pierwszy jej właściwości opisał Nicolas Monardus w 1569 roku, kiedy to przebywając na misji w Peru, zauważył, że rdzenni mieszkańcy używają męczennicy do leczenia bezsenności i łagodzenia stanów pobudzenia nerwowego. Badacz ten, jako pierwszy, porównał kwiat rośliny do korony cierniowej. Niebawem nadano jej łacińską nazwę Passiflora, czyli kwiat cierpienia, kwiat pasyjny (łac. passio  - cierpienie).

Od kilku tysięcy lat różne gatunki męczennicy były w kontrolowany sposób uprawiane  przez południowoamerykańskie plemiona Indian, m.in. Azteków i Inków, które wykorzystywały je w celach medycznych. Liście służyły jako środek na nerwowość, alkoholizm i migreny, a napój przyrządzany z kwiatów miał leczyć astmę, zapalenie oskrzeli i koklusz. Źródła podają również, że męczennica była stosowana jako lekarstwo na serce, środek moczopędny i pobudzający trawienie, przy bólach neuralgicznych, menstruacyjnych i objawach menopauzy, a także do leczenia hemoroidów, wrzodów i oparzeń.

W zielu męczennicy cielistej występuje duża grupa flawonoidów. Są to głównie C-glikozydy apigeniny i luteoliny, – witeksyna, izowiteksyna, orientyna i izoorientyna, także ich 2 beta glukozydy - szaftozyd, izoszaftozyd, wicenina-2 i swertyzyna. Inne składniki zespołu to maltol, będący prawdopodobnie artefaktem, oraz glikozyd cyjanogenny - gynokardyna. Występujący w niewielkiej ilości olejek eteryczny o bardzo bogatym składzie (ponad 150 składników), warunkuje specyficzny zapach ziela. Alkaloidy beta-karbolinowe, m.in. harmol, harmina, harman – bywają wykrywane w ilościach śladowych, ale zmiennych, zależnie od pochodzenia i stopnia dojrzałości ziela. W większości partii surowca handlowego nie występują.

Ziele zbiera się w okresie kwitnienia, a następnie suszy. Męczennicy cielistej używa się w postaci naparów, nalewek wyciągów płynnych lub w postaci sproszkowanej. Wyciąg z tej rośliny jest częstym składnikiem preparatów uspokajających.

Zastosowanie męczennicy w medycynie datuje się od 1867 roku, gdy Amerykanin I. Lidsay po raz pierwszy zastosował wyciąg z rośliny do leczenia nerwicy. Surowcem farmaceutycznym, Passiflora incarnata , były wysuszone nadziemne części rośliny wraz z kwiatami i owocami. Wyciąg przygotowuje się z ziela męczennicy za pomocą etanolu (40-90 proc. v/v), metanolu (60 proc. v/v) lub acetonu (40 proc. v/v). Powinien on zawierać minimum 2 proc. flawonoidów w przeliczeniu na witeksynę. Dzienna dawka wynosi od 0,5 do 8,0 g sproszkowanego ziela. W przypadku wyciągów etanolowych wynosi ona od 0,5 do 16 ml, w zależności od stosunku suchego wyciągu do rozpuszczalnika.

Dzięki zawartości flawonoidów, alkaloidów indolowych, chryzyny, witeksyny i kumaryny męczennica cielista wpływa pozytywnie na ludzki organizm. Wykazuje przede wszystkim silne działanie psychoaktywne. Ekstrakt z rośliny jest polecany przy stanach pobudzenia nerwowego, bezsenności oraz niepokojach. Badania kliniczne wykazały, że podnosi poziom kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), który pełni funkcję ważnego neuroprzekaźnika w mózgu. W doświadczeniach prowadzonych na szczurach podawanie męczennicy pomogło gryzoniom wydłużyć fazy snu głębokiego, kosztem faz marzeń sennych (REM). Niektóre doniesienia naukowe sugerują, że dwumiesięczna terapia męczennicą jest skuteczną alternatywą dla farmakologicznych środków leczniczych stosowanych w terapii ADHD u dzieci w wieku 6-13 lat.

Roślina może być także wykorzystywana jako środek wspomagający leczenie nerwic wegetatywnych ujawniających się kołataniem serca oraz przy zaburzeniach trawienia na tle nerwowym. Reguluje pracę serca w sytuacjach stresowych, redukuje objawy zapalenia mózgu, zaburzeń snu i zakrzepicy. Zmniejsza bolesne skutki menopauzy.

Męczennicy cielistej nie powinny stosować kobiety w ciąży, gdyż roślina może wywoływać skurcze macicy. Nie należy jej używać w połączeniu z innymi preparatami uspakajającymi czy nasennymi. Podczas kuracji nie zaleca się prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Odkrycie męczennicy cielistej dało medycynie naturalny lek, pomagający wielu pacjentom, cierpiącym z powodu kłopotów z zasypianiem, uczuciem lęku i zdenerwowania. Prowadzone badania wskazują na możliwości stosowania wyciągów z ziela Passiflory w łagodzeniu kaszlu, dolegliwościach astmatycznych, objawach z odstawienia nikotyny, alkoholu, kannabinoidów i benzodiazepin. Jeśli wyniki analiz będą zadowalające może okazać się, że ziele męczennicy stanie się cennym lekiem do zwalczania powszechnie występującego problemu, jakim jest uzależnienie od narkotyków i używek.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Jarosz A.: Męczennica cielista (Passiflora incarnata) - właściwości lecznicze. Dokument dostępny na: poradnikzdrowie.pl/zdrowie/apteczka/meczennica-cielista-passiflora-incarnata-wlasciwosci-lecznicze-aa-MyVd-tq27-Bvoh.html
2. Jawna K., Mirowska-Guzel1, D., Widy-Tyszkiewicz, E.: Męczennica cielista (Passiflora incarnata L.) – roślina lecznicza o wielokierunkowym działaniu farmakologicznym. Postępy Fitoterapii 2014, nr 4.   252-258
3. Pavlinec, A.: Męczennica (Passiflora) – właściwości, działanie i zastosowanie męczennicy. Dokument dostępny na: https://www.ekologia.pl/kobieta/zdrowie/meczennica-passiflora-wlasciwosci-dzialanie-i-zastosowanie-meczennicy,24850.html
4. Nartowska, J.: Kwiat Męki Pańskiej. Panacea 2009 nr 2 (27), s. 6-8