PROW 2014-2020

Szczegóły

Kategoria: PROW 2014-2020

Ochrona ekosystemów i efektywne gospodarowanie zasobami naturalnymi (Cz.1)

Działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne

Poddziałanie 1: Płatności w ramach zobowiązań rolnośrodowiskowo-klimatycznych

• Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone;
• Pakiet 2. Ochrona gleb i wód;
• Pakiet 3. Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych;
• Pakiet 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków;
• Pakiet 5. Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000.

Poddziałanie 2: Wsparcie ochrony i zrównoważonego użytkowania oraz rozwoju zasobów genetycznych w rolnictwie

• Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie;
• Pakiet 7.Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.

Istotą działania jest promowanie praktyk przyczyniających się do zrównoważonego gospodarowania gruntami (w celu ochrony gleb, wód, klimatu), ochrony cennych siedlisk przyrodniczych i zagrożonych gatunków ptaków, różnorodności krajobrazu oraz ochrony zagrożonych zasobów genetycznych roślin uprawnych i zwierząt gospodarskich, a także ochrony różnorodności krajobrazu.

Działanie zostało zaplanowane jako jeden z komponentów realizujących strategiczne unijne i krajowe cele środowiskowe, uwzględniając przy tym gospodarcze i społeczne znaczenie rolnictwa w kontekście rosnącego zapotrzebowania na surowce rolne oraz duże znaczenie działalności rolniczej dla zatrudnienia i rozwoju terytorialnego w Polsce. Działanie wpisuje się w unijne i krajowe strategiczne ramy prawne, określone przede wszystkim przez:

• Dyrektywę Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. L 206 z dnia 22.7.1992, z późn. zm.) (Dyrektywa siedliskowa) oraz Dyrektywę 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. U. L 20 z 26.1.2010, z późn. zm.) (Dyrektywa Ptasia), realizujące unijny cel zahamowania utraty różnorodności biologicznej,
• Dyrektywę Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącą ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (Dz. U. L 375 z 31.12.1991, z późn. zm.) (Dyrektywa azotanowa),
• Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/06/WE ustanawiającą ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. U. L 327 z 22.12.2000, z późn. zm.) (Ramowa dyrektywa wodna),
• Pakiet energetyczno-klimatyczny UE opublikowany w Dz. Urz. UE z dnia 5 czerwca 2009, Protokół z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzony w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 203, poz. 1684) (Protokół z Kioto),
• Krajową Strategię Zrównoważonego Rozwoju Wsi Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012 - 2020,
• Priorytetowe Ramy Działania dla sieci Natura 2000 na Wieloletni Program Finansowania UE w latach 2014-2020 (PAF),
• Krajowy Strategiczny Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 (SPA).

Rolnictwo zrównoważone

            Wsparcie w ramach tego pakietu obejmujeracjonalne wykorzystywanie zasobów przyrody, ograniczenie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko, przeciwdziałanie ubytkowi zawartości substancji organicznej w glebie.

Rodzaj wsparcia:

• płatności w ramach pakietu są przyznawane corocznie, przez okres 5-letniego zobowiązania beneficjentom, którzy dobrowolnie przyjmują na siebie zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne w zakresie tego pakietu. Płatność w całości lub w części rekompensuje utracony dochód i dodatkowo poniesione koszty.
• płatność przyznawana jest tylko do gruntów ornych.

Beneficjenci:

• rolnik, grupa rolników, grupa rolników i innych zarządców gruntów.

Płatność w ramach tego pakietu przyznawana jest beneficjentowi, jeżeli:

• posiada gospodarstwo rolne położone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 3 ha.

Wsparcie:

Stawka płatności: 400 zł/ha

Płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczna jest przyznawana do gruntów ornych w wysokości:

• 100% stawki podstawowej – za powierzchnię od 0,10 ha do 50 ha;
• 75% stawki podstawowej - za powierzchnię powyżej 50 ha do 100 ha;
• 60% stawki podstawowej - za powierzchnię powyżej 100 ha.

Stawka płatności jest ustalona w oparciu o bilans kosztów i korzyści gospodarstwa podejmującego działania w ramach Pakietu 1. W ramach poniesionych kosztów uwzględniono koszty z tytułu wprowadzenia 4 uprawy, uprawy międzyplonu oraz koszty dwukrotnego badania gleby.

Ochrona gleb i wód

Pakiet polega na promowaniu praktyk agrotechnicznych przeciwdziałających erozji glebowej wodnej, utracie substancji organicznej oraz zanieczyszczeniu wód składnikami wypłukiwanymi z gleb.

Rodzaj wsparcia:

• płatności w ramach pakietu są przyznawane corocznie przez okres 5-letniego zobowiązania, beneficjentom, którzy dobrowolnie przyjmują na siebie zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne w zakresie tego pakietu. Płatność w całości lub w części rekompensuje utracony dochód i dodatkowo poniesione koszty.
• płatność jest przyznawana tylko do gruntów ornych.

Beneficjenci:

• rolnik, grupa rolników, grupa rolników i innych zarządców gruntów.

Płatność w ramach tego pakietu przyznawana jest beneficjentowi, jeżeli:

• posiada gospodarstwo rolne położone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha.

Wsparcie:

• stawka płatności: 650 zł/ha (dotyczy międzyplonów).
• stawka płatności: 450 zł/ha (dotyczy pasów ochronnych na stokach o nachyleniu powyżej 20%).

Płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczna jest przyznawana w wysokości:

• 100% stawki podstawowej – za powierzchnię od 0,10 ha do 50 ha;
• 75% stawki podstawowej - za powierzchnię powyżej 50 ha do 100 ha;
• 60% stawki podstawowej - za powierzchnię powyżej 100 ha.

Stawka płatności jest ustalona w oparciu o bilans kosztów i korzyści gospodarstwa podejmującego działania w ramach Pakietu 2. W ramach poniesionych kosztów uwzględniono koszty z tytułu niższej standardowej nadwyżki bezpośredniej z rośliny następczej oraz koszty zakupu nasion i zabiegów uprawowo-siewnych. Po stronie korzyści uwzględniono oszczędności wynikające ze zmniejszenia dawki azotu pod roślinę następczą oraz wartość przyoranego poplonu jako nawozu organicznego poprawiającego cechy fizyczne gleby. 

Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych

Celem działania jest zachowanie powierzchni sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych, środowiska życia wielu organizmów, tradycyjnego sposobu uprawy i charakterystycznego elementu krajobrazu wiejskiego.Pakiet  jest skierowany do beneficjentów, którzy uczestniczą w ochronie dawnych odmian drzew owocowych, których upraw zaniechano i które są określone w przepisach krajowych.

Rodzaj wsparcia:

• płatności w ramach pakietu są przyznawane corocznie przez okres 5-letniego zobowiązania, beneficjentom, którzy dobrowolnie przyjmują na siebie zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne w zakresie tego pakietu. Płatność w całości lub w części rekompensuje utracony dochód i dodatkowo poniesione koszty.
• płatność jest przyznawana tylko do sadów.

Beneficjenci:

• rolnik, grupa rolników, grupa rolników i innych zarządców gruntów.

Płatność w ramach tego pakietu przyznawana jest beneficjentowi, jeżeli:

• posiada gospodarstwo rolne położone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha.

Wsparcie:

• stawka płatności: 1964 zł/ha. Płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczna jest przyznawana w pełnej wysokości, niezależnie od powierzchni objętej wsparciem.
• stawka płatności jest ustalona na podstawie bilansu kosztów i korzyści gospodarstwa podejmującego działania w ramach Pakietu 3. W ramach poniesionych kosztów uwzględniono koszty z tytułu straty wartości plonów, koszty przycinki drzew i bielenia pni.

Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych

            Celem wsparcia jest poprawa warunków bytowania zagrożonych gatunków ptaków, których siedliska lęgowe są związane z trwałymi użytkami zielonymi występującymi na obszarach specjalnej ochrony ptaków (OSO), poprzez dostosowanie użytkowania do wymogów gatunków ptaków gniazdujących na łąkach i pastwiskach oraz ekstensyfikację gospodarowania na obszarach OSO oraz utrzymanie bądź przywrócenie właściwego stanu lub zapobieganie pogarszaniu się stanu cennych siedlisk przyrodniczych określonych według typów siedlisk klasyfikacji Dyrektywy siedliskowej, chronionych w ramach sieci Natura 2000 oraz innych cennych przyrodniczo siedlisk występujących na łąkach i pastwiskach, poprzez stosowanie tradycyjnych i ekstensywnych sposobów użytkowania poszczególnych siedlisk.

Rodzaj wsparcia:

• płatności w ramach pakietu są przyznawane corocznie przez okres 5-letniego zobowiązania, beneficjentom, którzy dobrowolnie przyjmują na siebie zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne w zakresie tego pakietu. Płatność w całości lub w części rekompensuje utracony dochód i dodatkowo poniesione koszty.
• płatność przyznawana jest do trwałych użytków zielonych na obszarach Natura 2000, w tym nie tylko użytków rolnych określonych w ramach płatności bezpośrednich

Beneficjenci:

• rolnik, grupa rolników, grupa rolników i innych zarządców gruntów oraz inni zarządcy gruntów

Płatność w ramach tego pakietu przyznawana jest beneficjentowi, jeżeli:

• posiada gospodarstwo rolne położone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha.

Wsparcie:

Stawka płatności uzależniona jest od:

• ekstensywnego użytkowania na OSO: 600 zł/ha,
• występowania gatunków ptaków tj.: rycyka (a także kszyka, krwawodzioba, czajki): 890 zł/ha, wodniczki: 1199 zł/ha, dubelta (a także kulika wielkiego): 1070 zł/ha, derkacza: 642 zł/ha oraz
• typu siedliska: zmiennowilgotne łąki trzęślicowe: 1276 zł/ha, zalewowe łąki selernicowe i słonorośla: 1043 zł/ha, murawy: 1300 zł/ha, półnaturalne łąki wilgotne: 911 zł/ha, półnaturalne łąki świeże: 1083 zł/ha, torfowiska: 600 zł/ha (wymogi obowiązkowe) lub 1206 zł/ha (wymogi obowiązkowe i uzupełniające).

Płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczna jest przyznawana w wysokości:

• 100% stawki podstawowej – za powierzchnię od 0,10 ha do 50 ha;
• 75% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 50 ha do 100 ha;
• 60% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 100 ha.

Dla obszarów Natura 2000 położonych w granicach Parków Narodowych nie stosuje się progów degresywności.

Stawka płatności jest ustalona na podstawie bilansu kosztów i korzyści gospodarstwa podejmującego działania w ramach Pakietu 4. W ramach poniesionych kosztów uwzględniono utracony dochód z tytułu ekstensyfikacji produkcji (w tym zmniejszenie wartości siana) oraz koszty związane z trudnością koszenia. W przypadku niektórych siedlisk przyrodniczych i siedlisk lęgowych ptaków stawka płatności została pomniejszona o korzyści wynikające ze zmniejszonej wartości plonu spowodowanej opóźnieniem koszenia.

Koszty transakcyjne:

Kosztem transakcyjnym związanym z przystąpieniem do realizacji tego pakietu (z wyjątkiem ekstensywnego użytkowania na OSO) jest koszt wykonania dokumentacji przyrodniczej przez eksperta przyrodniczego, w której określone jest występowanie i stan cennych siedlisk przyrodniczych lubzagrożonych gatunków ptaków oraz uszczegółowione są wymogi użytkowania rolniczego, uwzględniające również występowanie gatunków inwazyjnych.

Koszty transakcyjne są uzależnione od powierzchni siedliska, na której będzie realizowany pakiet oraz od obecności lub braku planów zadań ochronnych/planów ochrony (PZO/PO) – w przypadku obecności PZO/PO, ekspertyza ma jedynie charakter uzupełniający i doprecyzowujący wymogi wynikające z PZO/PO.

W pierwszym lub kolejnych (w przypadku konieczności dokonania zmiany w istniejącej dokumentacji, związanej ze zwiększeniem powierzchni) latach okresu zobowiązania, płatność będzie powiększona o rekompensatę kosztów transakcyjnych, zróżnicowaną w zależności od istnienia PZO/PO i nie większą niż 20% rocznej stawki płatności na dane siedlisko.

Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków

Celem działania jest utrzymanie bądź przywrócenie właściwego stanu lub zapobieganie pogarszaniu się stanu cennych siedlisk przyrodniczych, określonych według typów siedlisk klasyfikacji Dyrektywy siedliskowej oraz innych cennych przyrodniczo siedlisk występujących na łąkach i pastwiskach poza obszarami Natura 2000, poprzez stosowanie tradycyjnych i ekstensywnych sposobów użytkowania poszczególnych siedlisk.

Rodzaj wsparcia:

• płatności w ramach pakietu są przyznawane corocznie przez okres 5-letniego zobowiązania, beneficjentom, którzy dobrowolnie przyjmują na siebie zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne w zakresie tego pakietu. Płatność w całości lub w części rekompensuje utracony dochód i dodatkowo poniesione koszty.
• płatność przyznawana jest do trwałych użytków zielonych, w tym nie tylko użytków rolnych określonych w ramach płatności bezpośrednich.

Beneficjenci:

• rolnik, grupa rolników, grupa rolników i innych zarządców gruntów oraz inni zarządcy gruntów.

Płatność w ramach tego pakietu przyznawana jest beneficjentowi, jeżeli:

• posiada gospodarstwo rolne położone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha.

Wsparcie:

Stawka płatności uzależniona jest od typu siedliska: zmiennowilgotne łąki trzęślicowe: 1276 zł/ha, zalewowe łąki selernicowe i słonorośla: 1043 zł/ha, murawy: 1300 zł/ha, półnaturalne łąki wilgotne: 911 zł/ha, półnaturalne łąki świeże: 1083 zł/ha, torfowiska: 600 zł/ha (wymogi obowiązkowe) lub 1206 zł/ha (wymogi obowiązkowe i uzupełniające).

Płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczna jest przyznawana w wysokości:

• 100% stawki podstawowej – za powierzchnię od 0,10 ha do 50 ha;
• 75% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 50 ha do 100 ha;
• 60% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 100 ha.

Stawka płatności jest ustalona na podstawie bilansu kosztów i korzyści gospodarstwa podejmującego działania w ramach Pakietu 5. W ramach poniesionych kosztów uwzględniono utracony dochód z tytułu ekstensyfikacji produkcji (w tym zmniejszenie wartości siana) oraz koszty związane z trudnością koszenia. W przypadku niektórych siedlisk przyrodniczych stawka płatności została pomniejszona o korzyści wynikające ze zmniejszonej wartości plonu spowodowanej opóźnieniem koszenia.

Koszty transakcyjne:

Kosztem transakcyjnym związanym z przystąpieniem do realizacji tego pakietu jest wykonanie dokumentacji przyrodniczej przez eksperta przyrodniczego, w której określone jest występowanie i stan cennych siedlisk przyrodniczych oraz uszczegółowione są wymogi użytkowania rolniczego, uwzględniające również występowanie gatunków inwazyjnych.

Koszty transakcyjne są uzależnione od powierzchni siedliska, na której będzie realizowany pakiet.

W pierwszym lub kolejnych latach (w przypadku konieczności dokonania zmiany w istniejącej dokumentacji, związanej ze zwiększeniem powierzchni) okresu zobowiązania, płatność będzie powiększona o rekompensatę kosztów transakcyjnych nie większą niż 20% rocznej stawki płatności na dane siedlisko.

Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie

Działanie ma na celu zachowanie ginących i cennych odmian, gatunków, ekotypów roślin uprawnych, dywersyfikacja upraw na obszarach wiejskich, wytwarzanie nasion gatunków zagrożonych erozją genetyczną spełniającychminimalne wymagania jakościowe, oraz produkcja materiału siewnego odmian regionalnych i amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze.

Rodzaj wsparcia:

• płatności w ramach pakietu są przyznawane corocznie przez okres 5-letniego zobowiązania, beneficjentom, którzy dobrowolnie przyjmują na siebie zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne w zakresie tego pakietu. Płatność w całości lub w części rekompensuje utracony dochód i dodatkowo poniesione koszty.
• płatność jest przyznawana tylko do gruntów ornych.

Beneficjenci:

• rolnik, grupa rolników, grupa rolników i innych zarządców gruntów.

Płatność w ramach tego pakietu przyznawana jest beneficjentowi, jeżeli:

• posiada gospodarstwo rolne położone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha.

Wsparcie:

Stawka płatności: 750 zł/ha (w przypadku uprawy), 1000 zł/ha (w przypadku wytwarzania nasion/materiału siewnego).

Płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczna jest przyznawana w wysokości:

• 100% stawki podstawowej – za powierzchnię od 0,10 ha do 50 ha;
• 75% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 50 ha do 100 ha;
• 60% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 100 ha.

Płatność przysługuje do maksymalnej powierzchni 5 ha dla poszczególnych gatunków/odmian roślin uprawnych.

Stawka płatności jest ustalona na podstawie bilansu kosztów i korzyści gospodarstwa podejmującego działania w ramach Pakietu 6. W ramach poniesionych kosztów uwzględniono koszty z tytułu: utraconej nadwyżki bezpośredniej w stosunku do standardowej uprawy, kosztu materiału siewnego typ kwalifikowany, koszty robocizny oraz prowadzenia dokumentacji, a w przypadku wytwarzania materiału siewnego dodatkowo po stronie korzyści uwzględniono większy przychód z tytułu produkcji materiału siewnego.

Koszty transakcyjne:

Płatność będzie powiększona o rekompensatę kosztów transakcyjnych obejmujących koszty wykonania oceny wytworzonego materiału siewnego/nasion w laboratoriach urzędowych lub akredytowanych (dotyczy wytwarzania materiału siewnego/nasion). Koszty transakcyjne są uzależnione od liczby uprawianych gatunków roślin. Kwota ta będzie nie większą niż 20% rocznej stawki płatności.

Kwota na refundację kosztów transakcyjnych będzie wypłacana wraz z wypłatą płatności rolnośrodowiskowo-klimatycznej za każdy rok realizacji tego pakietu, w którym dokonana została ocena wytworzonego materiału siewnego/nasion.

Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie

Pakiet ma na celu ochronę szczególnie cennych ras wybranych gatunków zwierząt gospodarskich (bydła, koni, owiec, świń i kóz), w przypadku których niska lub malejąca liczebność zwierząt hodowlanych stwarza zagrożenie ich wyginięcia, co przyczyni się do zachowania różnorodności biologicznej.

Rodzaj wsparcia:

Płatności w ramach pakietu są przyznawane corocznie przez okres 5-letniego zobowiązania, beneficjentom, którzy dobrowolnie przyjmują na siebie zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne w zakresie tego pakietu. Płatność w całości lub w części rekompensuje utracony dochód i dodatkowo poniesione koszty.

Płatność przyznawana jest do samic następujących ras:

• bydło - polskie czerwone, białogrzbiete, polskie czerwono-białe, polskie czarno-białe;
• konie - koniki polskie, huculskie, małopolskie, śląskie, wielkopolskie, sokólskie, sztumskie;
• owce – wrzosówka, świniarka, olkuska, polska owca górska odmiany barwnej, merynos odmiany barwnej, uhruska, wielkopolska, żelaźnieńska, korideil, kamieniecka, pomorska, cakiel podhalański, merynos polski w starym typie, czarnogłówka, owca pogórza;
• świnie – puławska, złotnicka biała, złotnicka pstra;
• kozy - koza karpacka.

Beneficjenci:

• rolnik, grupa rolników, grupa rolników i innych zarządców gruntów.

Płatność w ramach tego pakietu przyznawana jest beneficjentowi, jeżeli:

• posiada gospodarstwo rolne położone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha; realizuje program ochrony zasobów genetycznych wybranych gatunków zwierząt gospodarskich bydła, koni, owiec, świń i kóz);
• posiada minimalną liczbę krów, klaczy, owiec, loch, kóz określoną na poziomie przepisów krajowych/w programie ochrony zasobów genetycznych.

Wsparcie:

Wysokość wsparcia w ramach pakietu, jest uzależniona od posiadanych przez beneficjenta cennych ras wybranych gatunków zwierząt gospodarskich uczestniczących w programach ochrony, wynosi dla:

• bydła - 1600 zł/szt.,
• koni - 1500zł/szt.,
• owiec - 360 zł/szt.,
• świń - 1140 zł/szt.,
• kóz - 580 zł/szt.

Płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczna przysługuje do maksymalnej liczby zwierząt w jednym stadzie tj.:

• krów, 100 sztuk;
• loch tej samej rasy, 70 loch
• stada podstawowego świń rasy puławskiej, 100 loch
• stada podstawowego świń rasy złotnickiej białej, 100 loch
• stada podstawowego świń rasy złotnickiej pstrej, 100 loch.

Stawka płatności jest ustalona w oparciu o bilans kosztów i korzyści gospodarstwa podejmującego działania w ramach Pakietu 7. W ramach poniesionych kosztów uwzględniono koszty z tytułu: utraconej nadwyżki bezpośredniej, prowadzenie dokumentacji hodowlanej, koszty związane z rozrodem (w przypadku bydła i koni) oraz inne koszty w zależności od gatunku, a po stronie korzyści uwzględniono w przypadku koni przychód ze sprzedaży źrebaka oraz z jazd rekreacyjnych.

Oprac. Joanna Radziewicz

Oprac. na podstawie „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020” (wersja skrócona) wydanej przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, dostępnej na stronie: www.minrol.gov.pl