Dwór w Goszczy - kwatera generała Mariana Langiewicza

Szczegóły
Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Goszcza to wieś w województwie małopolskim, w gminie Kocmyrzów-Luborzyca, położona 20 km od Krakowa. Urzeka niezwykłym położeniem w dolinie otoczonej licznymi wzniesieniami, których wysokość dochodzi  do 300 m n.p.m. Jedną z tutejszych atrakcji jest zespół dworski, zbudowany w latach 1847-1849, przebudowany na przełomie XIX/XX w. Odegrał on ważną rolę podczas Powstania Styczniowego - był siedzibą generała Mariana Langiewicza i jego sztabu.

W pierwszej połowie XIX w. prawo do Goszczy posiadał kanonik i kanclerz kapituły krakowskiej Mateusz Dubiecki (1760-1846), wierszopis łaciński i kaznodzieja. Prawdopodobnie w tym okresie powstały plany budowy dworu w Goszczy. Źródła nie podają kto właściwie był inicjatorem budowy posiadłości, można tylko domniemywać, że był nim Dubiecki.

W okresie Powstania Styczniowego dwór odegrał znaczącą rolę jako siedziba sztabu generała Mariana Langiewicza, który kwaterował w Goszczy od 6 do 11 marca 1863 r. Lokalizacja powstańczego obozu była nieprzypadkowa, ponieważ wieś znajdowała się blisko granicy, niedaleko Krakowa. Ułatwiało to przerzucanie broni, wyposażenia, oraz ochotników z zaboru austriackiego. Oddział powstańczy rozrósł się tutaj do ok. 3 tys. ludzi, a całość zgrupowania ochrzczono mianem „korpusu”. W miejscu tym trwały też ważne rozmowy polityczne.

11 marca 1863 generał Marian Langiewicz ustawił całe swoje wojsko w czworobok i podczas uroczystej oprawy złożył przysięgę na wierność narodowi, oraz ogłosił się dyktatorem powstania. Z okresu pobytu generała we dworze zachowała się jedna pamiątka – stół, na którym Langiewicz rzekomo podpisywał dekrety.

W latach siedemdziesiątych XIX w. Goszcza została przejęta przez rząd rosyjski i sprzedana w prywatne ręce. Od ostatniej ćwierci XIX w. wieś należała do Józefa Zubrzyckiego.

Dwór wybudowany w latach 1847-1849 był murowany, parterowy, z kolumnowym portykiem od frontu. Ważniejsze przebudowy miały miejsce w latach 1899-1900. Dobudowano wówczas piętrowe skrzydło nakryte dachem dwuspadowym, dzięki czemu powstał dom wielkością i kształtem odpowiadający siedzibie „obywatela średniej zamożności”, promowanej w ostatnich latach XIX w. przez architektów: Karola Kozłowskiego, Karola Chojnackiego i Bronisława Brodzic-Żochowskiego. Reklamowali oni swoją propozycję jako dom „skromny, bez przesadnych ozdób i pałacowej ozdobności”.

Rozbudowy dokonano z inicjatywy ówczesnego właściciela posiadłości Zygmunta Zubrzyckiego (syna Józefa). Niewykluczone, że ganek o dwóch parach kolumn wspierających trójkątny naczółek dodany został w jeszcze późniejszym czasie. Przy okazji ostatniego remontu obniżono o kondygnację piętrowy aneks skrzydła i dodano taras od ogrodu. Okna oraz okienka na ściance kolankowej w dekoracyjnych obramieniach.

Warto dodać, że po śmierci Zygmunta, Goszcza przeszła w ręce jego syna Henryka Zubrzyckiego (1895-1945), świetnego gospodarza, który we wsi prowadził jedną z najlepszych hodowli krów rasy holenderskiej. W późnych latach dwudziestych XX w. majątek liczył 212 hektarów. Z powodu kłopotów ze zdrowiem w 1929 r. Zubrzycki przekazał prowadzenie majątku swojemu szwagrowi Adamowi Stolzmanowi, który świetnie sprawdził się w tej roli. W czasie II wojny światowej, Adam wraz z żoną Marią z Zubrzyckich Stolzmanową dał w Goszczy schronienie wielu wypędzonym i ukrywającym się. Po wojnie był więziony przez władze komunistyczne.

Obiekt, w skład którego wchodzi dwór stary, nowy oraz park został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego. Stanowi obecnie własność prywatną.

Gmina Kocmyrzów-Luborzyca, na terenie której znajduje się dwór w Goszczy, kryje w sobie niezliczoną ilość ciekawych zabytków dworskich. Jedne istnieją nadal, drugie odeszły w zapomnienie. Na liście tej znajduje się m.in.:

    • Dwór w Baranówce - pierwotnie drewniany, należący do majątku hrabiego Wielopolskiego, przebudowany na murowany przez Józefa Amouraux’a w latach 20. XX w. Dwór otacza park pochodzący z przełomu XIX i XX w.
    • Zespół dworski w Czulicach – wybudowany dla profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Adama Krzyżanowskiego (1785-1847) w drugiej ćwierci XIX w. Wielokrotnie powiększany i modyfikowany. W parku rośnie ponad 500-letni dąb będący pomnikiem przyrody.
    • Zespół dworski w Goszycach, o którym pisaliśmy w numerze 61 Rolniczego Magazynu Elektronicznego.
    • Zespół dworski w Kocmyrzowie – starsza część obiektu wybudowanego na planie litery T pochodzi z połowy XIX w. Dwór parterowy, dach dwuspadowy. W ostatnim dwudziestoleciu XIX w. dobudowano wysoko podpiwniczone parterowe skrzydło nakryte czterospadowym dachem z nowym wejściem w środkowym ryzalicie. Dwór                                 w otoczeniu dawnego parku krajobrazowego ze stawem.
    • Zespół dworski w Krzysztoforzycach – w XIX stuleciu majątek należał do rodziny Michałowskich i w nim 9 czerwca 1855 roku zmarł malarz Piotr Michałowski.     W skład obiektu, który został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego, wchodzi stajnia oraz park. Po 1945 roku majątek został rozparcelowany, obecnie budynki dworskie nie istnieją.
    • Zespół dworski w Łuczycach - obiekt, w skład którego wchodzi piwnica w wałach ogrodowych z XVIII oraz ogród z 2 poł. XIX w., został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego. Zabudowania dworskie nie zachowały się.

  • Zespół dworski w Wilkowie - pierwotny budynek pochodzi zapewne z XVIII wieku. W drugiej połowie XIX wieku z inicjatywy Józefa Zubrzyckiego został rozbudowany. Dzisiejszy wygląd, wiejskiego domu szwajcarsko-normandzkiego, zawdzięcza kolejnej przebudowie na początku XX wieku. Obiekt, w skład którego wchodzi dwór wraz z parkiem, został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter