Zofia Sokolnicka – edukatorka, działaczka społeczna, posłanka

Szczegóły

Kategoria: Świat kobiet

Zofia Sokolnicka, córka Stanisława, właściciela dóbr pod Częstochową, i Stanisławy z Moszczeńskich  urodziła się 15 maja 1878 roku w Krakowie. Dorastała w rodzinnym majątku Orzeszkowo niedaleko Środy Wielkopolskiej. Ukończyła Wyższą Szkolę Żeńską Anny i Anastazji Danysz w Poznaniu, a następnie uzupełniała wykształcenie na studiach humanistycznych i muzycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

W 1894 roku zaangażowała się w pracę na rzecz Towarzystwa Przyjaciółek Wzajemnego Pouczania się i Opieki nad Dziećmi „Warta”, które zajmowało się organizowaniem podziemnego szkolnictwa, rozpowszechnianiem polskich książek oraz opieką pozaszkolną dla dzieci. W ramach tej organizacji prowadziła tajne komplety z historii i języka polskiego. Widziała potrzebę podniesienia jakości nauczania, dlatego zajęła się tworzeniem kursów dla nauczycielek. Wraz z Marią Brownsfordówną wydała podręcznik metodyczny „Jak uczyć dzieci czytać i pisać po polsku”. Współpracowała przy prowadzeniu Towarzystwa Opieki Rodzicielskiej, które pełniło funkcję tajnego kuratorium dla polskiego szkolnictwa. Zapewniało ono utrzymanie szkół elementarnych i średnich, dbało o poziom kształcenia w polskich instytucjach edukacyjnych, a także organizowało kursy skierowane do uczniów i studentów.

W 1903 roku, jako jedna z pierwszych kobiet, została przyjęta do konspiracyjnej Ligi Narodowej. Powierzono jej tam opiekę nad tajnymi, polskimi organizacjami młodzieżowymi: Towarzystwem Tomasza Zana, Filomatami, Filaretami oraz żeńską organizacją harcerek im. Emilii Plater. Pierwszemu z nich poświęciła zresztą specjalną publikację – O pracy tajnej Towarzystwa Tomasza Zana pod jarzmem pruskim. Kilka wspomnień (1921). W ramach utworzonego w 1905 roku Stowarzyszenia „Straż” w Poznaniu organizowała odczyty, wieczornice, obchody rocznicowe oraz wycieczki do Krakowa i Lwowa.

W latach 1909-1919 Zofia Sokolnicka, wraz z siostrami, Lucyną i Marią prowadziła pensjonat dla dziewcząt, który w okresie wakacyjnym pełnił funkcję hotelu dla młodzieży polonijnej z Niemiec. W ramach tej działalności właścicielki organizowały wyjazdy krajoznawcze oraz kolonie letnie na terenie Wielkopolski.

W 1913 roku brała udział w tworzeniu Towarzystwa Kursów Naukowych, które organizowało na terenie Wielkopolski wykłady najlepszych polskich uczonych, w celu poszerzenia kompetencji miejscowych nauczycieli. Ambicją Zofii Sokolnickiej było stworzenie polskiej młodzieży warunków do kształcenia na wysokim poziomie,. Pragnęła by młodzi ludzie chcąc się rozwijać swoje pasje i talenty nie musieli opuszczać kraju i studiować na zagranicznych uczelniach, co niejednokrotnie wiązało się z utratą, a co najmniej z zachwianiem, tożsamości narodowej.  

Ważnym aspektem aktywności społecznej Zofii Sokolnickiej były też sprawy związane z ówczesną sytuacją kobiet. Bardzo zależało jej na podnoszeniu ich statusu intelektualnego i społecznego, czemu służyło rozwijanie takich inicjatyw, jak: Czytelnie dla Kobiet, Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia” czy Towarzystwo Czytelni Ludowych. Starała się również wspierać kobiety w walce o ochronę ich praw ekonomicznych. W tym celu  została utworzona Spółka do Organizowania Polskiego Przemysłu Domowego „Znicz”, a także Związek Kobiet pracujących w przemyśle, handlu i służbie domowej. Działaczka znalazła się w gronie założycielek Zjednoczenia Polskich Kobiecych Towarzystw Oświatowych w Rzeszy Niemieckiej, które w formie federacji skupiało 32 związki.

W dniach od 26 stycznia do 2 lutego 1917 brała udział w zjeździe emigracyjnych polityków polskich w Lozannie, w którym uczestniczył m.in. Roman Dmowski. Współpracowała z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu. Podczas Powstania Wielkopolskiego była zaangażowana w organizację pomocy sanitarnej i medycznej dla rannych. W czasie pierwszej wojny światowej wyjeżdżała do Szwajcarii i Francji jako emisariuszka z tajnymi instrukcjami i informacjami dla działaczy Narodowej Demokracji. Dzięki znakomitej pamięci nie musiała przewozić żadnych dokumentów ani grypsów, bo wszystko zapamiętywała i bezbłędnie przekazywała.

W grudniu 1918 roku była delegatem Poznania na Polski Sejm Dzielnicowy, który wybrał ją do Naczelnej Rady Ludowej (NRL). Pracowała w Komisji Szkolnej dla spolszczenia szkolnictwa, przewodniczyła Komisji dla Szkolnictwa Średniego Żeńskiego przy Wydziale Szkolnym NRL, zasiadała w Komisji Szkolnej przy Radzie Ludowej w Poznaniu. W styczniu 1919 została wysłana przez Narodową Radę Ludową do Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu, w celu przekazania informacji o sytuacji w zaborze pruskim.

W 1919 roku Zofia  Sokolnicka brała udział w tworzeniu Komitetu Niesienia Pomocy dla Wilna i Lwowa. Była członkiem Komisji Organizacyjnej Narodowej Organizacji Kobiet (NOK) w Poznaniu, a następnie Rady Naczelnej NOK w Warszawie. W tym samym roku z ramienia endecji została wybrana do Sejmu Ustawodawczego w Poznańskim Okręgu Wyborczym. W Sejmie zasiadała w Komisji Opieki Społecznej i Komisji Oświatowej. W czasie wojny polsko-sowieckiej uczestniczyła w pracach Komitetu Narodowego Służby Kobiet w Poznaniu i została delegowana do Rady Obrony Państwa w Warszawie. Brała udział w akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku. Współkierowała Kołem Przyjaciół Związku Harcerstwa Polskiego w Poznaniu i Kołem Naukowo-Literackim.

W 1922 r. została posłanką na Sejm RP I kadencji z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Pracowała m.in. w Komisji Spraw Zagranicznych i Oświatowej. Opracowała i przedstawiła w Sejmie m.in. projekty ustaw o pomocy naukowej i materialnej dla młodzieży, o rozwoju szkół wyższych i nauki, a także o zmianie ustawy o szkolnictwie akademickim. Była współtwórczynią 20 ustaw.

W 1926 roku, jako jedyna kobieta została powołana do Organizacji Obrony Państwa, którą utworzono w Poznaniu, aby przeciwstawić się zamachowi majowemu Józefa Piłsudskiego. Uczestniczyła także w Zgromadzeniu Narodowym w Warszawie, oddając głos na kandydującego na stanowisko prezydenta województwa poznańskiego Adolfa Bnińskiego.

Była autorką wielu publikacji, m.in.: „O pracy tajnej Towarzystwa Tomasza Zana pod jarzmem pruskim kilka wspomnień” (1921), „O polską naukę”  (1922), „Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie” (1924), „W 25. rocznicę męczeństwa dzieci polskich we Wrześni”(Wyd. 2, 1926).

Zofia Sokolnicka zmarła 27 lutego 1927 roku w Poznaniu. Jej pogrzeb przerodził się w manifestację patriotyczną, w której uczestniczyło około 20 posłów i senatorów. Mowę pogrzebową wygłosił przywódca poznańskiej Narodowej Demokracji Marian Seyda, w Sejmie pożegnał ją Marszałek Maciej Rataj. W „Kronice Miasta Poznania” napisano:

„Jeżeli ktokolwiek szukać będzie wzoru ofiarnej pracy niewieściej dla narodu, niechaj nie ucieka się od tych pięknych postaci kobiecych, które w chwili entuzjazmu zagrzały wojowników do boju, ani wśród tych, które same w boju pomagały, ale niechaj rozejrzy się za temi najpiękniejszymi duszami niewieściemi, które w mozolnym codziennym trudzie wszystkie siły poświęcały pracy około ratowania i umacniania ojczyzny, około polepszania narodowych dusz. Śp. Zofia Sokolnicka była zjawiskiem takiej pracy, genialną i niestrudzona kapłanką ducha narodowego, oddającą się służbie dla ojczystej sprawy, jak tylko przez pokolenia jeden człowiek oddawać się może. Jej miłość ku sprawie narodu była tak potężna, tak wszechstronna i nieograniczona, jak kiedyś miłość ascetów ku Stwórcy Wszechrzeczy”.

Została pochowana na cmentarzu parafii świętomarcińskiej przy ul. Towarowej w Poznaniu. Po likwidacji nekropolii jej prochy przeniesiono na cmentarz Zasłużonych Wielkopolan mieszczący się na Wzgórzu św. Wojciecha. Pośmiertnie utworzono w Poznaniu Fundusz im. Zofii Sokolnickiej, którego środki przeznaczono na rzecz Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Dziewcząt. W 1973 roku Miejska Rada Narodowa nazwała jej imieniem jedną z ulic w dzielnicy Podolany w Poznaniu.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Brojek P.: Kobiety obozu narodowego. Zofia Sokolnicka
2. Cieliczko P.: Zofia Sokolnicka – matki chrzestne Powstania Wielkopolskiego
3. Zofia Sokolnicka. Internetowy Słownik Biograficzny