Poczuj miętę…

Szczegóły

Kategoria: Ziołowy kącik

Napary z mięty znalazły powszechne uznanie nie tylko w Polsce, ale prawie na całym świecie. Poranna herbata miętowa stymuluje aktywność naszego organizmu i gasi pragnienie, natomiast wieczorem działa kojąco na żołądek i wspomaga proces trawienia. W wersji schłodzonej jest rewelacyjnym napojem orzeźwiającym i odświeżającym, a spożywana na gorąco wykazuje właściwości rozgrzewające. Drogocenne aspekty tej rośliny docenili już starożytni Grecy, którzy uważali miętę za roślinę leczniczą i przyprawową.

Właściwości lecznicze mięty

W IX wieku mnich benedyktyński Walahfrid von der Reichenau w swoim dziele „Hortulus” pisał: „Chcieć wyliczyć wszelkie moce, rodzaje i nazwy mięt, to to samo, co móc powiedzieć, jak wiele ryb żyje w Morzu Czerwonym albo jak dużo ognistych iskier wyrzuca w górę Etna”. I jest to całkowita prawda. W przyrodzie funkcjonuje bardzo wiele gatunków i odmian botanicznych z rodzaju Metnha, chociaż w średniowieczu nie istniała jeszcze najbardziej popularna dziś mięta pieprzowa (Mentha piperita). Odkryto ją dopiero w 1696 roku i od razu doceniono jej właściwości lecznicze. Korzystne działanie mięty przepisuje się przede wszystkim zawartym w niej olejkom eterycznym, takim jak: mentol, menton, mentofuran, octan mentanolu, karwon, pulegon czy limonen oraz garbnikom i flawonoidom. Liście mięty pieprzowej wykazują działanie rozkurczowe, wiatropędne, żółciopędne, moczopędne, pobudzające czynności wydzielnicze żołądka i wątroby, uspokajające, przeciwzapalne, przeciwbólowe, odkażające, uspokajające, napotne i wywołujące menstruację. Różnego rodzaju wyciągi i olejki sporządzane na bazie tej rośliny mogą być stosowane w stanach zapalnych jamy ustnej, w dolegliwościach związanych z przeziębieniem, a także w chorobach żołądka, dróg żółciowych i chorobie lokomocyjnej. Jest to również skuteczny środek na mdłości w okresie ciąży. W przypadku kaszlu i dychawicy oskrzelowej napar miętowy ma działanie rozkurczowe. Olejek miętowy z mięty pieprzowej wykazuje silne działanie chłodzące i sprawdza się jako skuteczny środek na bóle głowy, gardła, mięśni oraz nerwobóle. Stany zapalne błony śluzowej można złagodzić stosując kąpiel parową z dodatkiem mięty. Wdychany mentol pobudza w chorej tkance przepływ krwi i działa przeciwbakteryjnie. Na zatkany nos pomaga także pęczek gałązek miętowych umieszczony na noc na poduszce lub kilka kropli olejku miętowego na chusteczce.

W medycynie ludowej wyciągi z liścia mięty były stosowane do leczenia wrzodów i ran. Otrzymywany z oleju miętowego mentol znajduje zastosowanie w przemyśle kosmetycznym, między innymi do produkcji past do zębów oraz w przemyśle spożywczym, jako dodatek do gum do żucia i innych artykułów o charakterystycznym miętowym smaku.

Mięta pełniła również rolę afrodyzjaku. Dodawano ją do kąpieli, posiłków i napoi jako środek zwiększający popęd płciowy. Z tą sferą wiązał się również rozpowszechniony w świecie antycznym zwyczaj noszenia przez pana młodego wieńca z mięty na głowie. Do końca XIV wieku w języku kwiatów mięta symbolizowała płomienną miłość. Wierzono, że przyczyni się ona do wzmocnienia męskiego nasienia, a nawet wyleczenia impotencji.

Różnorodność gatunkowa

Mięta pieprzowa

Mieszańcowa grupa mięty pieprzowej cieszy się największym zainteresowaniem konsumentów. Powstała ona ze skrzyżowania mięty nawodnej (Mentha aquatica) i zielonej (Mentha spicata). Pierwsze wzmianki o tej roślinie sporządzone przez angielskiego badacza Ray’a pochodzą z 1696 roku. W 1721 roku roślina została wpisana do rejestru leków stosowanych w Londynie. W tym samym czasie jej hodowla rozpowszechniła się na terytorium Niemiec. W naszym kraju mięta jest uprawiana najczęściej na dużych areałach. Niezwykle popularna jest odmiana Mitcham, która została znaleziona i opisana w XVIII wieku w Anglii w pobliżu miejscowości Mitcham (stąd jej nazwa). W lecznictwie wykorzystywane są następujące formy mięty pieprzowej:

• Mięta czarna f. rubescens – charakteryzująca się wysoką zawartością olejku miętowego, silnym, mentolowym zapachem oraz orzeźwiającym smakiem. Liście i łodygi są ciemnozielone z czerwonym lub fioletowym odcieniem. Forma ta jest odporna na choroby i szkodniki.
• Mięta biała f. palescens – charakteryzuje się niższą zawartością olejku miętowego i niższymi plonami niż odmiana czarna. Nie zawiera antocyjanu i cała roślina ma barwę jasnozieloną. Forma ta jest mniej odporna na choroby i szkodniki, a także wrażliwa na trudne warunki atmosferyczne.

Uprawa mięty pieprzowej sprawdza się w warunkach klimatycznych panujących w naszym kraju. Roślina wymaga gleb próchnicznych, przepuszczalnych i wilgotnych. Preferuje stanowiska cieniste lub półcieniste. Przedplonem powinny być rośliny uprawiane w pełnej dawce obornika. Mięta wymaga bardzo starannej uprawy oraz doprawienia i odchwaszczenia pola. Rozmnaża się ją wyłącznie wegetatywnie, stosując trzy rodzaje sadzonek: rozłogowe podziemne, z pędów naziemnych i zielone, najlepiej otrzymane z właściwie pielęgnowanego matecznika. W okresie wegetacji na mateczniku konieczne jest przeprowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych oraz odpowiednie nawożenie potasowe i fosforowe. Niezwykle istotne jest również zabezpieczenie plantacji przed chorobami i szkodnikami. Przeciętnie na założenie 1 ha plantacji przeznacza się 170-200 tysięcy sadzonek, które pozyskuje się z około 10 arów matecznika.

Mięta jest gatunkiem o wysokich wymaganiach pokarmowych. Podstawowymi nawozami organicznymi są: obornik, kompost oraz nawozy zielone. W zależności od przedplonu i żyzności gleby należy je dodatkowo uzupełnić nawożeniem mineralnym, w ilości uzależnionej od konkretnego gruntu. Niedobór składników pokarmowych lub mikroelementów można też skorygować w okresie wegetacji, stosując nawożenie dolistne. Bardzo ważnym zabiegiem, szczególnie zaraz po założeniu plantacji jest odpowiednie odchwaszczanie.

Zbioru ziela dokonuje się w początkach kwitnienia. W tym okresie plon jest najwyższy i zawiera największe ilości olejku. Następne zbiory są przeprowadzane się w miarę wzrostu roślin, ale jeszcze przed pojawieniem się kwiatów. Zazwyczaj w pierwszym roku możliwy jest tylko jeden zbiór, a w latach następnych dwa. Zabiegu dokonuje się w dni słoneczne po obeschnięciu rosy. Rośliny ścina się na wysokości 5-8 cm nad powierzchnią ziemi i suszy w temperaturze 35-40⁰C. Okres użytkowania plantacji nie powinien przekraczać 3 lat. W pierwszym roku plon ziela z 1 ha plantacji kształtuje się na poziomie 1,5-3 ton, a w następnych latach może osiągnąć poziom nawet 5 ton. Plon liści wynosi 0,7-1,0 t/ha.

Liście mięty zawierają ponad 1,5 proc. olejku, którego głównym składnikiem jest mentol (ponad 50 proc.) nadający mu charakterystyczny smak i zapach, a także menton, mentofuran, pulegon, felandren, pinen, cyneol, piperiton i inne związki. W skład surowca wchodzą także flawonoidy, garbniki, gorycze, witaminy i sole mineralne.

Miętę pieprzową stosuje się w schorzeniach układu pokarmowego, nieżytach górnych dróg oddechowych oraz zewnętrznie w niektórych chorobach skóry. Działa uspokajająco, a także obniża ciśnienie krwi. Doskonale sprawdza się w gastronomii, urozmaicając smak sosów, mięs, ryb i ziemniaków. Olejek miętowy jest powszechnie wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym, farmaceutycznym, spirytusowym i spożywczym, natomiast duże ilości mentolu są zużywane przez przemysł tytoniowy do produkcji niektórych gatunków papierosów. Surowiec mięty pieprzowej wchodzi w skład wielu preparatów i mieszanek ziołowych, jak również napojów chłodzących.

Mięta owocowa

Mięty owocowe charakteryzują się owocowym zapachem oraz niską zawartością mentolu. W zależności od wchodzących w ich skład olejków eterycznych, mogą wydzielać aromat cytryn, truskawek, fig, winogron, jabłek, a także innych ziół, takich jak bazylia czy lawenda. Na kształtowanie się nuty zapachowej tej rośliny niemały wpływ na również miejsce wzrostu, stopień nasłonecznienia oraz właściwości gleby. Większość odmian preferuje stanowiska z dużą ilością światła, dobrym drenażem i dość jałowym podłożem, ponieważ cechy te oddziałują na bardziej wyrazisty smak i zapach roślin. Do najbardziej znanych mięt owocowych można zaliczyć:

• Miętę cytrynową (Mentha ‘Hillary’s Sweet Lemon’) –  to najsłodsza ze wszystkich mięt. Dobrze rośnie na stanowisku półcienistym. Charakteryzuje się pięknymi fioletowo-niebieskimi kwiatami i szarozielonymi błyszczącymi listkami. Znakomicie sprawdza się jako dodatek do mrożonej herbaty i innych napojów (w tym alkoholowych) oraz słodkich deserów.
• Miętę figową (Mentha ‘Tomentosa’) – odmiana ta dobrze rośnie w suchym w podłożu na słonecznym stanowisku. Roślina wytwarza fioletowe, krótkie kwiatostany i miękkie podłużne listki. Może być uzupełnieniem wielu sałatek, sosów i deserów owocowych.
• Miętę jabłkową (Mentha x villosa ‘Hollandia’) – to największa i najbardziej rozłożysta ze wszystkich mięt, o bladoróżowych kwiatach. Odmiana ta dobrze znosi słońce, ale wymaga także stałej wilgoci. Dobrze komponuje się z potrawami sporządzonymi na bazie jabłek. Może być uprawiana także jako roślina ozdobna.
• Mięta truskawkowa (Mentha x villosa ‘Strawberry’) – znakomicie sprawdza się w małych ogrodach. Roślina charakteryzuje się zwartym pokrojem, drobnymi listkami i podłużnymi różowofioletowymi kwiatami. Może być utrzymywana na stanowiskach półcienistych lub słonecznych i dość suchych. Podkreśla smak potraw zawierających truskawki.

Mięta herbaciana

Mięta herbaciana to łagodniejsza wersja mięty pieprzowej. Przyrządzony na jej bazie wywar może być regularnie spożywany, także przez dzieci. Mimo nieznacznej zawartości mentolu charakteryzuje się wyjątkowym aromatem, dlatego też może być doskonałym dodatkiem do innych gatunków herbat, także leczniczych. W okresie letnim niezastąpione walory orzeźwiające posiada mrożona herbata miętowa połączona z sokiem owocowym. Wśród szerokiej gamy mięt herbacianych na uwagę zasługują:

• Mięta zielona (Mentha spicata) – służy do przyrządzania słynnego miętowego sosu angielskiego. Posiada błyszczące soczystozielone listki i czerwonofioletowe kwiatostany. Preferuje stanowiska półcieniste i cieniste, o wilgotnym, próchnicznym, neutralnym do lekko kwaśnego podłożu. Może stanowić składnik galaretki jabłkowo-miętowej
• Mięta okrągłolistna jabłkowa (Mentha x rotundifolia) – wyróżnia się intensywnym jabłkowym zapachem. Charakteryzuje się dużymi, okrągłymi, jasnozielonymi liśćmi. Dobrze rośnie na stanowiskach półcienistych, a słońce toleruje tylko wtedy, gdy jest intensywnie nawilżana. Herbatę sporządzoną na bazie tej rośliny mogą pić dzieci. Doskonale smakuje także w wersji mrożonej oraz jako dodatek do sałatek owocowych, lodów i sorbetów.
• Mięta marokańska (Mentha spicata var. rispa „Marokko’) – roślina o zielonkawych, spiczastoowalnych liściach i białych kwiatostanach. Preferuje stanowiska półcieniste i wilgotne. Jest w pełni odporna na mróz, zimą wymaga osłoniętego miejsca i grubej warstwy ochronnej z liści. Herbata ma słodkawy smak i lekko pachnie dymem.
• Mentha x cordifolia ‘Kentucky’ – charakteryzuje się bardzo niską zawartością mentolu, przez co jest dobrze tolerowana przez żołądek. Posiada gładkie, owalne listki i bladoliliowe lub białe kwiaty w kształcie kłosów. Jej zbiór jest możliwy także w zimie. Dobrze rośnie na stanowiskach cienistych i wilgotnych.

Mięty dekoracyjne

Ze względu na ciekawy kształt, kolorowe liście i piękne kwiaty wiele odmian mięty z powodzeniem może pełnić rolę roślin ozdobnych. Mięty ozdobne nie wykazują tendencji do rozrastania i przy odpowiedniej wilgotności podłoża mogą być uprawiane na słonecznych stanowiskach. Wraz z innymi roślinami mogą tworzyć piękne kompozycje, poprawiające wygląd naszego ogródka. Oprócz walorów dekoracyjnych ich liście znakomicie sprawdzają się jako przyprawy oraz surowiec do sporządzania rozmaitych wywarów.

Gałązki mięty dodane do bukietów kwiatowych sprawiają, że woda w wazonie pozostanie świeża i przejrzysta aż do trzech tygodni. Bakteriobójcze właściwości tej rośliny znajdują też zastosowanie także w przypadku oczek wodnych lub ozdobnych fontann ogrodowych.

Do najpiękniejszych odmian mięty należą:

• Mięta długolistna ‘Buddleja’ (Mentha longifolia ‘Buddleja’) – zwana także miętą srebrzystą, ponieważ nocą odbija się w niej srebrzysta poświata księżyca. W ogrodzie bardzo dobrze komponuje się z różami oraz bylinami kwitnącymi na niebiesko. Może być także wszechstronnie wykorzystywana w kuchni.
• Mięta imbirowa (Mentha x gentilis ‘Variegata’) – roślina o żółtozielonych liściach. Najlepiej rośnie w luźnej przepuszczalnej glebie z dobrym drenażem. Wymaga ochrony w okresie zimowym. Jej wyraźny aromat działa niezwykle orzeźwiająco, a liście mogą być wykorzystywane do dekoracji potraw i koktajli oraz jako dodatek zapachowy do deserów.
• Mięta czerwonolistna (Mentha x smihiana „Rubra’) – roślina o czerwonych łodygach i zielonych liściach. Preferuje stanowiska cieniste lub półcieniste, wilgotne. Nadaje się do umiarkowanego przyprawiania potraw oraz sporządzania wywarów. Może też pełnić funkcję dekoracyjną. Jej dość gęste poszycie, skutecznie zapobiega rozrastaniu się chwastów.
• Mięta ananasowa (Mentha suaveolens ‘Veriegata’) – charakteryzuje się białymi obwódkami wokół liści. Dobrze rośnie w miejscach widnych. Znakomicie komponuje się potrawami sporządzonymi na bazie owoców.

W przyrodzie można spotkać wiele roślin, które chociaż w smaku i zapachu są bardzo przypominają miętę, nie są jednak ich botanicznymi odpowiednikami. Do tego typu gatunków można zaliczyć: cytrynową kocimiętkę Fassena, kocimiętkę zwyczajną, czyścicę górska, czyścicę Hadriana, kłosowiec koreański oraz chiński krzew korzenny elsholcja Stauntona.

Rabaty z miętą

Przed podjęciem decyzji o posadzeniu mięty w ogrodzie należy wziąć pod uwagę fakt, że niektóre jej gatunki wykazują skłonności do rozprzestrzeniania się. Jeśli roślina ma być uzupełnieniem starannie wypielęgnowanej rabaty, warto rozważyć możliwość umieszczenia zapór korzeniowych. Do tego celu znakomicie nadają się duże wiadra i pojemniki kubłowe wyposażone w otwory odpływowe lub zupełnie pozbawione dna, o pojemności co najmniej 12 litrów. Tego typu zabezpieczenia okrywa się materiałem ściółkowym.

Większość odmian mięty dobrze rośnie na stanowiskach półcienistych, z pulchną, wilgotną i żyzną glebą, o lekko kwaśnym bądź neutralnym odczynie. Glebę gliniastą powinno się przed posadzeniem wymieszać z odrobiną piasku i kompostu. Warto też zastosować warstwę okrywową sporządzoną z kompostu, ściółki, ściętej trawy i ścinków drewna, która pozwala na utrzymanie odpowiedniej wilgoci w glebie i dodatkowo ją użyźnia. Wiele gatunków mięt można pozostawić bez drenażu.

Czerwone plamy na liściach mięty są oznaką choroby grzybiczej tzw. rdzy. W niektórych przypadkach roślina po zasileniu niewielką ilością kompostu jest w stanie samodzielnie zwalczyć infekcję. W przeciwnym razie konieczne jest radykalne obcięcie i zniszczenie pędów. Uprawę tego ziela może też utrudniać stonka miętowa, której całkowite usunięcie jest praktycznie niemożliwe. Na szczęście ślady żreowania tego szkodnika pozostawione na liściach nie dyskwalifikują ich walorów konsumpcyjnych.

Intensywny zapach mięty skutecznie odstrasza wiele szkodników roślin użytkowych, takich jak: mrówki, pchełki ziemne i śmietki kapuściane, dlatego warto posadzić ją w swoim ogrodzie.

Metody konserwowania mięty

Aromatyczne liście mięty można zbierać od wiosny do jesieni. Największa koncentracja olejków aromatycznych przypada na porę bezpośrednio poprzedzającą okres kwitnienia. Do suszenia większych porcji warto przeznaczyć materiał z ostatniego cięcia przeprowadzonego pod koniec września, gdy rośliny są bardziej dojrzałe i większe. Zioła powinno się suszyć łodygami do góry, w przewiewnym, cienistym miejscu. Po wysuszeniu dobrze jest je ręcznie rozetrzeć i przesypać do puszki lub słoika typu „twist off”. Przy szczelnym zamknięciu charakterystyczny aromat utrzymuje się przez okres jednego roku. Łodygi mięty można też przez kilka godzin suszyć w piekarniku w temperaturze około 50⁰C z włączoną funkcją termoobiegu.

Inną metodą konserwacji mięty jest zamrażanie świeżych liści tuż po zerwaniu. Do tego celu można przeznaczyć płaski karton (wówczas zamrażamy miętę warstwowo), pojemniki lub woreczki na lód.

Odpowiednio zakonserwowaną miętę można używać do:

• przyrządzania herbat i przyprawiania potraw –suszone liście mięty,
• przyprawiania, posypywania i dekorowania sałatek – mrożone liście mięty (w całości lub posiekane),
• zimnych napojów, słodkich potraw i dekoracji – mrożone liście mięty (w całości),
• aromatyzowania napojów alkoholowych, octu i oleju – świeże gałązki (w całości).

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Kleinod, B.: Mięta: lekarstwo, kosmetyk, przyprawa, praktyczne zastosowanie. Warszawa : "Klub dla Ciebie", 2008.
2. Senderski, M.E.: Zioła: praktyczny poradnik o ziołach i ziołolecznictwie. Wyd. 3. Warszawa : K.E. Liber, 2009.
3. Uprawa ziół : poradnik dla plantatorów. Poznań: PWRiL, 2010
4. Kośmicki E.: Mięta znana i mniej znana – możliwości jej uprawy i wykorzystania. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego 2008 nr 3, s.93-99.