Dwór w Będominie – domem twórcy hymnu polskiego

Szczegóły
Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

 

 

 

 

Będomin to wieś kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim; w latach 1975-1998 należała do województwa gdańskiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1284 r. w nadaniu księcia pomorskiego Mściwoja II na rzecz stryjecznej siostry Gertrudy.

Ta niewielka wieś ma sporo powodów do dumy. Tutaj urodził się i spędził młodość Józef Wybicki, twórca Mazurka Dąbrowskiego.

 

W XVI w. wieś była majątkiem rodziny Gleissen-Doręgowskich, a w 1741 r. właścicielem Będomina został Piotr Wybicki (ojciec Józefa). Nowy „Pan” zamieszkał we dworze wzniesionym w II połowie XVII w. przez swych poprzedników. W 1741 roku. oraz w latach 1772-1773 dwór został przebudowany (z tego okresu pochodzi istniejąca do dziś parterowa część budynku). W tym właśnie dworze w roku 1747 przyszedł na świat Józef Wybicki. Po śmierci Piotra Wybickiego właścicielami majątku zostali: wdowa po nim Konstancja z Lniskich, oraz synowie: Joachim i Józef. Pierwszy z synów zrzekł się majątku na rzecz brata, wybierając stan duchowny. Pod koniec XVIII wieku, Wybiccy przeprowadzili tu ponowny remont. Józef Wybicki bardzo dużo czasu spędzał poza Będominem. Po ślubie z drugą żoną Esterą Wierusz - Kowalską sprzedał Będomin i osiadł na stałe w Manieczkach pod Poznaniem Od tego czasu dwór bardzo często zmieniał  właścicieli. Po rodzinie Wybickich było ich prawdopodobnie sześciu..

W 1868 r. dwór przeszedł na własność rodziny Weidendahlów, wówczas to nastąpiła znacząca jego rozbudowa. Za czasów Weidendahlów w posiadłości wybuchł pożar, spłonęła wówczas wschodnia część posesji i w 1912 r. odbudowano ją w postaci dwukondygnacyjnego skrzydła, budowlę przykryto polskim łamanym, czterospadowym dachem. Posiadłość pozostała w rękach tej rodziny do 1945 roku

W okresie okupacji, w latach 1935-1945, w folwarku pracowali jeńcy (12 osób) oraz więźniarki ze Stutthofu. W lutym 1945 r. hitlerowcy zamordowali 34 osoby podczas marszu z Będomina do Grabowa, wrzucili ich widłami na wóz, przewieźli i pogrzebali w zagajniku znajdującym się przy drodze łączącej szosę Kościerzyna - Gdańsk z folwarkiem. W latach 1945-1946 w dworze stacjonowały wojska radzieckie, a następnie okresowo użytkowany był przez Gminną Spółdzielnię „SCh” na mieszkania i biura. W roku 1947 uporządkowano otoczenie dworu, a w jego ścianę wmurowano tablicę pamiątkową „Ku czci Józefa Wybickiego”.

Po II wojnie światowej dwór przeznaczono też na szkołę oraz mieszkania dla nauczycieli. Warto podkreślić, że już w pierwszych latach powojennych zrodziła się idea utworzenia w miejscu narodzin twórcy polskiego hymnu - narodowego muzeum. Ważnym etapem kształtowania się tej idei było utworzenie w 1962 r., staraniem ówczesnego kierownika szkoły Tadeusza Zielińskiego, szkolnej Izby Pamięci Józefa Wybickiego. W 1966 r. w będomińskim dworze zorganizowano obrady Ogólnopolskiego Zjazdu Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, podczas których uchwalono wniosek dotyczący uznania Będomina za pamiątkę narodową i otworzenia w nim Muzeum.

Podczas odbywającej się w 1972 r. w Gdańsku sesji naukowej poświęconej Wybickiemu, powstał Komitet Organizacyjny Muzeum Józefa Wybickiego, a w 1976 r. podjęto decyzję o utworzeniu w Będominie Muzeum Hymnu Narodowego, jako Oddziału Muzeum Narodowego w Gdańsku. W latach 1977-1978 przeprowadzono restaurację dworu, a następnie rewaloryzację parku i dawnych budynków gospodarczych. Uroczyste otwarcie Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie miało miejsce 17 lipca 1978 r.

architektura

Dwór w Będominie wzniesiony jest na planie litery T, z wejściem głównym od południa, jednak pierwotnie fasadą była elewacja północna (do dziś jest tu drewniany ganek). Część zachodnia (starsza) pamięta czasy Wybickich, wschodnia - piętrowa, wzniesiona została  po pożarze. Dwór kryją mansardowe dachy: w części parterowej z lukarnami; w części piętrowej z wystawką. W ramach prac restauracyjnych budynkowi przywrócono wygląd z II połowy XVIII w., natomiast pomieszczeniom nadano wystrój i wyposażono zgodnie z tradycją polskich dworków szlacheckich.

park

Na podstawie wieku drzewostanu przy zabudowaniach dworskich sądzić można, że na przełomie XVII/XVIII wieku założono tu niewielki park. W XIX  i XX wieku park i zabudowa podwórza uległy przekształceniom.

W granicach parku do roku 1875 postawiono, nieistniejący już, dom ogrodnika po stronie północno-wschodniej dworu, posadzono szpaler grabowy od strony południowej, datowany na około 120 lat oraz aleję lipową, datowaną na około 170 lat. Wykonano także po obu stronach dworu, nieistniejące obecnie, gazony oraz powiększono park aż do rzeki.

Wjazd przez park nie był praktykowany, wjeżdżano tradycyjnie od zachodu. Poprzez zasadzenie szpaleru grabowego nastąpiła izolacja dworu od części gospodarczej, w tym właśnie czasie założono aleję lipową wiodącą od bramy do północnego gazonu. W jej obręb włączono również starsze lipy (270 lat) rosnące w pobliżu północno-zachodniego naroża dworu.

Przypuszczalnie, w początkach lat 60-tych przy urządzaniu boiska po stronie południowej dworu wycięto szpaler grabowy i część stojących przy nim starych drzew. W 1972 r. uporządkowano park zasadzając w miejsce wyciętego szpaleru świerki. Całość otoczono nowym parkanem.

Z założenia parkowego zachowała się aleja lipowa dochodząca do północno-zachodniego naroża dworu, dąb z czasów Wybickiego oraz położony tarasowo po stronie północnej parter ze ścieżką na osi ganku. Przetrwały także stare lipy. Część parteru w latach 80-tych porastały stare drzewa owocowe. W roku 1978 w odległości około 75 m od dworu na osi południowego wejścia odkryto starą studnię, zaś po stronie wschodniej, w rejonie dębu, fundamenty kuźni.

muzeum

Muzeum, które obecnie mieści się w dworku prezentuje dwie wystawy stałe. Pierwsza z nich, obok życia i działalności publicznej Józefa Wybickiego, pokazuje okoliczności powstania Mazurka Dąbrowskiego oraz wnętrza dworu szlacheckiego z XVIII i początku XIX w. Druga wystawa prezentuje rolę Mazurka w utrzymaniu świadomości narodowej Polaków i w walkach o odzyskanie utraconej państwowości.

Wewnątrz zachowały się elementy wyposażenia dworu z XVIII i początku XIX w. W zbiorach znajdują się: meble, dywany, XIX-wieczne obrazy i kilimy o tematyce patriotycznej, broń (szable i pistolety z XIX w.), biżuteria patriotyczna z okresu powstań narodowych, medale pamiątkowe, telegramy i karty pocztowe o charakterze patriotycznym z początku XX w., dzieła literackie i plastyczne inspirowane Pieśnią Legionów Dąbrowskiego.

Najcenniejszą kolekcją Muzeum są muzykalia patriotyczne, tj. śpiewniki i nuty polskich pieśni, słowa hymnów innych państw wzorowane na hymnie polskim, różne wersje Mazurka powstające w XIX w., najstarsze płyty gramofonowe z nagraniami polskich pieśni hymnicznych, gramofony z początku XX w. Muzeum organizuje różnotematyczne wystawy okresowe oraz liczne imprezy.

W 2011 r. Będomin był terenem bitwy stoczonej przez P4PXW (Pułk 4 Xsięstwa Warszawskiego). Oprócz udziału w bitwie żołnierze przeszli szkolenie z musztry piechoty oraz doskonalili umiejętności obsługi dział. Będomin zasłynął również z tego, że na ganku dworu Józefa Wybickiego odbyły się uroczystości ślubne, w scenerii zgodnej z epoką napoleońską.

Oprac. Aleksandra Szymańska

 

Źródła:

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter