Maria Znamierowska-Prüfferowa – założycielka Muzeum Etnograficznego w Toruniu

Szczegóły

Kategoria: Świat kobiet

Maria Znamierowska urodziła się 13 maja 1898 roku w Kibartach na Litwie. W 1915 roku ukończyła Szkołę Handlową w Lipawie. Następnie przez prawie 3 lata przebywała w Kijowie, gdzie brała udział w wykładach Wyższych Kursów Żeńskich – na Wydziale Filologicznym oraz w Polskim Kolegium Uniwersyteckim.  Pod koniec 1918 roku wraz z rodziną przeniosła się do Radzymina. W tym czasie rozpoczęła pracę w domu dla sierot w Pruszkowie, pod kierunkiem Maryny Falskiej. W roku 1921 rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego (USB) w Wilnie, by po roku podjąć naukę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym tej uczelni. W 1925 roku wyszła za mąż za prof. Jana Prüffera, kierownika katedry zoologii USB. Rok później podjęła decyzję o powrocie na Wydział Humanistyczny, by studiować powołaną dwa lata wcześniej etnologię. Założycielką i kierownikiem tego kierunku była wówczas prof. Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz, która wywarła bardzo duży wpływ na jej rozwój naukowy w kierunku muzealnictwa.

W czasie studiów Maria Znamierowska-Prüfferowa została pierwszym pracownikiem, a następnie kustoszem Muzeum Etnograficznego USB. Zgodnie z koncepcją prof. Ehrenkreutzowej miało ono pełnić funkcję laboratorium kultury. Poza kolekcjonowaniem zbiorów, w zakres działań tej placówki zostały też włączone badania nad muzyką, tańcem i literaturą ludową. Ważną kwestią było też stworzenie przymuzealnej ekspozycji budownictwa na wolnym powietrzu.

Pod koniec lat 20. XX wieku Maria Znamierowska-Prüfferowa prowadziła badania terenowe, co zaowocowało pracą magisterską Rybołówstwo Jezior Trockich. Temu tematowi badawczemu – poza pracami o muzealnictwie – pozostała wierna do końca życia. Odbyła również wiele podróży zagranicznych, które pozwoliły na rozwój jej zainteresowań. Poznała organizację muzeów etnograficznych, zasady dokumentacji naukowej i metody ekspozycji. Wielokrotnie podkreślała, jak ważne dla zrozumienia całokształtu kultury, jej zależności i zachodzących przemian jest badanie kultury ludowej i jej szczegółowa dokumentacja.

W 1936 roku Maria Znamierowska-Prüfferowa uzyskała stanowisko adiunkta w Zakładzie Etnologii USB. Przez cały czas prowadziła intensywne badania terenowe nad tradycyjnym rybołówstwem w północno-wschodniej Polsce. Pod kierunkiem prof. Moszyńskiego przygotowywała rozprawę doktorską Ości rybackie. Próba klasyfikacji ości północno-wschodniej Polski , którą obroniła w grudniu 1939 roku. W czasie wojny społecznie opiekowała się zbiorami muzealnymi i brała udział w tajnym nauczaniu.

W 1945 roku, wraz z mężem, przeniosła się do Torunia. W tworzącym się Uniwersytecie Mikołaja Kopernika została adiunktem Katedry Etnologii. Próbowała reaktywować ideę etnograficznego muzeum uniwersyteckiego na wzór wileński, co nie spotkało się z entuzjazmem władz uczelni. W międzyczasie gromadziła też zbiory w Dziale Etnograficznym Muzeum Miejskiego. Pierwszą wystawę zorganizowała już w 1948 roku. W latach pięćdziesiątych poświęciła się nie tylko gromadzeniu zbiorów etnograficznych w Toruniu, ale też prowadzeniu szeroko zakrojonej działalności popularyzatorskiej w zakresie ochrony zabytków kultury ludowej. Opracowała koncepcje rozwoju muzealnictwa etnograficznego na Pomorzu i pomagała w organizacji placówek muzealnych na Kujawach, Pomorzu, Powiślu, Warmii i w Białostockiem. Przedmiotem jej zainteresowań było nie tylko dziedzictwo materialne, ale przede wszystkim człowiek, jako nosiciel i kontynuator tradycji. Podkreślała szczególną rolę twórców ludowych w propagowaniu i zachowaniu kultury narodowej.

W 1955 roku Maria Znamierowska-Prüfferowa uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego na podstawie pracy Rybackie narzędzia kolne w Polsce i w krajach sąsiednich . W 1959 roku, po wielu trudach, udało jej się wreszcie powołać do życia Muzeum Etnograficzne w Toruniu. Z wielką energią i zapałem zaangażowała się w rozbudowę tej placówki, zajmującej się badaniami, ochroną i dokumentacją kultury ludowej Pomorza, Kujaw, Pałuk i Krajny, a w zakresie rybołówstwa całej Polski. Podjęła starania o stworzenie przymuzealnego parku etnograficznego z ekspozycją budownictwa ludowego. Ten pomysł został zrealizowany w 1969 roku, gdy otwarto zagrodę kujawską – pierwszą z planowanych.

Maria Znamierowska-Prüfferowa postrzegała muzea jako jednostki badawcze, które powinny mieć takie same uprawnienia jak instytuty naukowe i uniwersytety. Namawiała więc do podnoszenia ich poziomu naukowego, pogłębiania metodyki prowadzonych badań i rozwoju nowych zagadnień metodologicznych. Rolę społeczną muzeum widziała w upowszechnianiu wiedzy na temat kultury ludowej. Sama z wielką przyjemnością odwiedzała szkoły wiejskie by prowadzić pogadanki etnograficzne. Funkcję dyrektora toruńskiego Muzeum Etnograficznego sprawowała przez 13 lat. Zostawiła muzeum z kolekcją ponad 15 000 eksponatów i obszernym Archiwum Folkloru.

Od 1946 roku była członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Zorganizowała i do końca życia prowadziła toruński oddział PTL. W Komitecie Nauk Etnologicznych Polskiej Akademii Nauk kierowała pracami zespołu do spraw badań rybołówstwa ludowego i ochrony jego zabytków.

Jej ogromny wkład w rozwój i popularyzację muzealnictwa i etnologii znalazł odzwierciedlenie w przyznaniu jej licznych odznaczeń, m.in.: Złotego Krzyża Zasługi, Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski, Medalu Komisji Edukacji Narodowej, medalu i nagrody im. Oskara Kolberga, medalu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika „Za zasługi dla rozwoju uczelni”.

Maria Znamierowska-Prüfferowa zmarła 20 sierpnia 1990 roku w Toruniu. Podczas jubileuszu 40-lecia Muzeum Etnograficznego w Toruniu, placówce tej nadano jej imię oraz wmurowano pamiątkową tablicę. 

Oprac. Joanna Radziewicz

Fot. Muzeum Etnograficzne  im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu

Źródła:

1. https://www.nagrodakolberg.pl/laureaci-prof._maria_znamierowska_prufferowa
2. http://etnomuzeum.pl/o-muzeum/maria-znamierowska-prufferowa/
3. Czachowski H.: Maria Znamierowska-Prüfferowa – etnolog i muzealnik. Muzealnictwo 2019 (60)