Piękna i groźna - Naparstnica Purpurowa

Szczegóły

Kategoria: Ziołowy zakątek

Dzwony Zmarłych, Palce Wróżek, Psi Palec, Rękawiczka Naszej Pani… To tylko niektóre nazwy naparstnicy, która kształtem i wielkością przypomina właśnie naparstek. Jej wygląd i trujące właściwości proszą się wręcz o wymyślanie opowieści z nią związanych…

Naparstnica rośnie w całej Europie, jest dość pospolitą rośliną klimatu umiarkowanego rozsiewającą się w lasach i zaroślach. W połowie XVI w. niejaki Fuchs, z powodu podobnego do palców kształtu kwiatów, nazwał ją Digitalis (palec u ręki). Uważał ją jednak za niebezpieczny specyfik. Aż do schyłku XVIII w. naparstnica nie była używana, dopiero wówczas Wiliam Withering sporządził z niej środek na puchlinę wodną. Odtąd reputacja naparstnicy jako rośliny leczniczej zaczęła gwałtownie rosnąć. Dziś roślinę tą uprawia się na skalę przemysłową głównie w Europie Południowo-Wschodniej

Istnieje wiele niezwykle atrakcyjnych gatunków i odmian naparstnicy, m.in.:

• Naparstnica zwyczajna – mrozoodporna bylina o wysokości do 75 cm i rozroście do 30 cm. Przez całe lato pojawiają się kremowo-żółte, skierowane w dół kielichowate kwiaty. Posiada gładkie, silnie żyłkowane liście.
• Naparstnica purpurowa – krótko żyjąca bylina, uprawiana jako roślina dwuletnia. Jej wysokość to 1-1,5 m, a rozrost do 60 cm. Kwitnie przez całe lato na różowo, fioletowo i czerwono. Liście są szorstkie, zielone lub ciemnozielone.
• Naparstnica purpurowa odmiana Alba – krótko żyjąca bylina, uprawiana jako roślina dwuletnia. Osiąga wysokość 1-1,5 m i rozrost 30-45 cm. Białe, kielichowate kwiaty kwitną przez całe lato. Liście są szorstkie, zielone lub ciemnozielone.

Naparstnicę purpurową uprawia się do celów farmaceutycznych oraz jako roślinę ozdobną. Wymaga żyznej gleby z dużą zawartością próchnicy, o obojętnym lub lekko kwaśnym odczynie, stanowiska ocienionego, osłoniętego od wiatru. Rozmnaża się z nasion. Nasiona są bardzo małe. Wysiewa się je wiosną lub jesienią, bardzo ostrożnie, bezpośrednio do gruntu lub do kuwet albo do palet rozsadowych. Wysiewa się na powierzchnię gleby, nie przykrywa perlitem, najwyżej płytką szklaną, którą usuwa się natychmiast po pojawieniu się siewek. Nie wymaga podgrzewania. Cała roślina jest krótko, kutnerowato owłosiona. Łodyga o wysokości 40-160 cm jest prosta. Liście odziomkowe jajowate, w różyczce, łodygowe eliptyczne lub lancetowate, od spodu szaro owłosione, na brzegu nierówno karbowane. Kwiaty są duże, zwisłe, zebrane w jednostronne grono; kielich silnie owłosiony, korona długości 4-5 cm, szerokodzwonkowata, purpurowa, z ciemnymi plamkami na białym tle, wewnątrz owłosiona. Kwitnie VI-VII. Owocem jest jajowata torebka. Naparstnica kwitnie w pierwszym roku uprawy. Nie jest atakowana przez choroby i szkodniki.

Po dwóch latach roślina zwykle zamiera, wokoło pozostaje jednak mnóstwo samosiennych młodych naparstnic. W suchych okresach należy je obficie podlewać i usuwać główne pędy kwiatowe po przekwitnięciu – zwiększy to rozmiary kwiatów na bocznych pędach.

Naparstnica purpurowa to jedna z najbardziej trujących roślin w Polsce, a jednocześnie posiadająca właściwości lecznicze. Posiada składniki chemiczne i działanie toksyczne podobnie jak u naparstnicy zwyczajnej. Objawy zatrucia to: spowolnienie akcji serca, nudności i wymioty, kolka żołądkowo-jelitowa, zaburzenia widzenia, porażenia i kurcze. Śmierć następuje na skutek zatrzymania akcji serca. Dlatego leczenie i sporządzanie leków z naparstnicy na własną rękę jest wykluczone.

UWAGA: NAPARSTNICE SĄ TRUJĄCE I NIE NALEŻY ICH JEŚĆ ORAZ WYKORZYSTYWAĆ W DOMU. NAWET DOTYKANIE LIŚCI MOŻE POWODOWAĆ ZACZERWIENIENIA SKÓRY, BÓLE GŁOWY I NUDNOŚCI.

Nie wolno ich używać bez konsultacji z lekarzem!!!

Naparstnice uprawia się przemysłowo do produkcji leku, którego odkrycie (ważne wydarzenie w medycynie) jest klasycznym przykładem mariażu ludowego folkloru i naukowej dociekliwości. W lecznictwie ma zastosowanie liść naparstnicy purpurowej, zebrany w czasie suchej, słonecznej pogody i natychmiast wysuszony w suszarniach w temperaturze 30^oC lub w temperaturze 100^oC w ciągu jednej godziny. Surowiec zawiera: 0,1-0,3 proc. glikozydów nasercowych – kardenolidowych (purpureaglikozyd A, purpureaglikozyd B, digitoksyna verum, gitalotoksyna, glukowerodoksyna), glikozydy digitanolowe pochodne pregnanu, saponiny steroidowe pochodne pregnanu, saponiny steroidowe pochodne spirostanu (digitonina, tigonina), flawonoidy pochodne luteoliny i apigeniny, antranoidy, śluzy.

Naparstnica purpurowa ma też zastosowanie w magii. Wierzy się, że jeżeli kwiat hoduje się w ogrodzie, chroni on ogród, jak też sam dom. W dawnych czasach gospodynie domowe w Walii używały liści naparstnicy w celu przygotowania czarnej farby. Następnie używały jej do malowania krzyżujących się linii na kamiennej podłodze w swoich chatach. Ten zabieg odstraszał zło i oddalał je od domostwa.

Glikozydy nasercowe zwiększają siłę skurczu mięśnia sercowego (działanie – inotropowe dodatnie), zwalniają tętno, powodują ustąpienie zastojów żylnych w narządach. Glikozydy izolowane z liści i nasion np. wchodzą w skład preparatów stosowanych w leczeniu niewydolności krążenia pochodzenia sercowego. Obecnie rzadko stosowane.

W XVIII i XIX w. naparstnicę purpurową np. stosowano w chorobach wątroby i śledziony, jako środek moczopędny, w epilepsji, w stanach pobudzenia nerwowego, astmie, krwiopluciu, w zapaleniu opon mózgowych, stanach zapalnych dróg oddechowych, w obłędzie oraz do leczenia ran.

W Polsce naparstnica purpurowa znajduje się pod ochroną!

Mimo uzyskania syntetycznego związku, roślina jest ciągle uprawiana na potrzeby przemysłu farmaceutycznego. Powinno się ją używać jedynie w formie standaryzowanych preparatów. W recepturach należy używać standaryzowanego wyciągu suchego.

Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Encyklopedia magicznych roślin: drzewa, kwiaty, zioła, S. Cunningham, Białystok 2009
• Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, pod red. H. Strzeleckiej i J. Kowalskiego, Warszawa 2000
• Rośliny lecznicze: chemizm, działanie, zastosowanie, W. Schaffner, Warszawa 1996
• Rośliny lecznicze od A do Z, B. Bohne, P. Dietze, Warszawa 2008
• Wielka księga warzyw, ziół i owoców, M. Biggs, J. McVicar i B. Flowerdew, Warszawa 2007