Jan Teodor Hausbrandt – leśnik z zamiłowania

Szczegóły

Kategoria: Zasłużeni Polacy

Jan Teodor Hausbrandt, syn Wiktora i Jadwigi z Wernerów urodził się 18 stycznia 1895 roku w Warszawie. Ukończył Gimnazjum Filologiczne im. Mikołaja Reja. Egzamin maturalny zdał jako ekstren w 1915 roku, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Warszawskiej. Jednak wkrótce zdecydował się na przerwanie nauki i jako ochotnik wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej, ukończył podchorążówkę, a także pracował w niej jako wykładowca. W 1917 roku został słuchaczem Wyższych Kursów Leśnych (WKL), których także nie doprowadził do końca na skutek decyzji o uczestnictwie w walkach w obronie Lwowa. Został wówczas odznaczony Krzyżem walecznych i odznaką „Orląt”.

W 1919 roku po otwarciu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Jan Hausbrandt złożył prośbę o przyjęcie na Wydział Leśny oraz zaliczenie trzech semestrów ukończonych w ramach WKL. W trakcie studiów miał możliwość obcowania z wieloma wybitnymi osobowościami reprezentującymi nauki rolnicze i leśne, m.in.: Sewerynem Dziubałtowskim, Władysławem Jedlińskim, Edmundem Malinowskim i Wacławem Niedziałkowskim. Pracował także jako asystent profesora Ryszarda Biehlera w Zakładzie Hodowli Lasu i nawet przez jakiś czas pełnił jego obowiązki. Równocześnie opracowywał redakcyjnie i technicznie skrypty z wykładów „Urządzanie lasu” Władysława Jedlińskiego i „Gleboznawstwo” Tadeusza Woyny, dla potrzeb biblioteki i studentów tych wydziałów. Był również aktywnym działaczem organizacji samopomocowych i studenckich.

W 1922 roku otrzymał tytuł inżyniera leśnika, z wynikiem celującym i zatrudnił się w Zarządzie Okręgowym Lasów Państwowych w Wilnie, gdzie pełnił funkcję nadleśniczego w Nadleśnictwie Inturskie, a następnie Orańskie. Dzięki starannemu wykształceniu i odbytej jeszcze na uczelni praktyce zawodowej dał się poznać jako znakomity fachowiec, organizator i urzędnik. Jego działalność „zjednała mu całkowite oddanie przełożonych i szacunek wśród personelu i ludności, którą sprawiedliwem traktowaniem, przy jedniczesnem ścisłem przestrzeganiem prawa, umiał jednać dla państwowości polskiej”.

Od 1924 roku Jan Hausbrandt pełnił funkcję administratora Lasów Doświadczalnych SGGW Nadleśnictwa Strzelna k. Rogowa. Obowiązki zawodowe doskonale łączył z samorealizacją na polu naukowym, co wyrażało się wieloma interesującymi badaniami i spostrzeżeniami opublikowanymi w prasie leśnej. Na szczególną uwagę zasługuje artykuł „Kilka uwag nad zagadnieniem normowania biegu produkcji w lesie ciągłym”, który pojawił się na łamach „Lasu Polskiego” w 1925 roku. Autor wyraził w nim swoje wątpliwości, co do nowatorskiej idei Moellera, odwołującej się do traktowania lasu jako „pewnej całości biologicznej, jako organizmu obdarzonego własnym życiem indywidualnym”. Jan Hausbradndt wzywał do unikania „opłakanych skutków szablonowego traktowania lasu w gospodarstwie, opartym na produkowaniu jednowiekowych i jednogatunkowych drzewostanów odnawianych ręcznie za zrębach czystych”. W publikacji „Kilka spostrzeżeń nad zmianami kwasowości gleb leśnych w gospodarstwie zrębowym” („Las Polski” 1926 r.) dokonał szczegółowej analizy zróżnicowania odczynu gleb w lasach rogowskich należących do SGGW. Na podstawie własnych badań wyróżnił pięć jednorodnych grup drzewostanów (drzewostany rębne i bliskorębne, poręby młode, stare poręby i miejsca dłuższy czas odsłonięte, zwarte zagajniki oraz drągowiny), opisując właściwe im zakresy kwasowości w dwóch warstwach gleby.

Doświadczenie badawcze i zawodowe sprawiły, że w 1927 roku otrzymał półroczne stypendium naukowe we Francji. Pobyt ten zaowocował pracami studialnymi nad zabudową potoków górskich i zalesianiem nieużytków, opublikowanymi w Lesie Polskim w 1927 roku.

W 1928 roku Jan Hausbrandt na własną prośbę zrezygnował z pracy w SGGW i objął stanowisko nadleśniczego Nadleśnictwa Strzelna i jednocześnie kierownika szkoły dla leśniczych w Zagórzu k. Częstochowy. Stojąc na czele placówki dydaktycznej dbał zarówno o rozwój swojej kadry nauczycielskiej, jak i swoich uczniów, dając im możliwość doskonałego przygotowania zawodowego. Jego zaangażowanie i profesjonalizm zostały docenione przez Adama Loreta, Dyrektora Lasów Państwowych, który zarekomendował go na stanowisko radcy leśnictwa w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Do jego zadań na tym stanowisku należało scalenie, rozproszonego dotychczas, doświadczalnictwa rolniczego i nadanie mu jednolitej formy organizacyjnej, a także stworzenie placówki badawczej działającej na rzecz Lasów Państwowych. W ramach przygotowań do otwarcia nowego zakładu doświadczalnego Jan Hausbrandt udał się w sześciotygodniową podróż do kilku krajów europejskich, w których działały już podobne ośrodki, celem poznania ich struktur organizacyjnych oraz metod pracy. Konieczność powołania do życia zespolonej placówki badawczej działającej na rzecz Lasów Państwowych uzasadniał w następujący sposób: „Skomplikowany charakter warsztatu produkcji leśnej, niedostateczna znajomość praw kierujących samym procesem produkcji i łatwość wyzwolenia sił destrukcyjnych sprawiają, że gospodarstwa leśne stosunkowo często muszą pewne swoje posunięcia gospodarcze bądź poprzedzać metodycznym przestudiowaniem nasuwających się zagadnień, bądź podejmować decyzje w znacznej mierze „na ślepo” z dużym stopniem ryzyka. W małem gospodarstwie leśnem, pracującym w jednolitem układzie warunków przyrodniczych, potrzeba przeprowadzenia specjalnych prac badawczych nie będzie miała, rzecz jasna, charakteru potrzeby codziennej. Gospodarstwu takiemu nie kalkulowałoby się żadną miarą posiadanie własnego aparatu do przeprowadzenia prac naukowych, wystarczyłoby mu raczej dorywcze zwracanie się do specjalistów naukowców o ekspertyzy czy porady. Zupełnie inaczej jest, gdy w grę wchodzi wielkie gospodarstwo leśne, jak Lasy Państwowe, rozrzucone po całem terenie Państwa i mające do czynienia z niezmierną różnorodnością warunków przyrodniczych i ekonomicznych”.

Działający od 1930 roku, Zakład Doświadczalny Lasów Państwowych kierowany przez Jana Hausbrandta, już od momentu powstania stał na bardzo wysokim poziomie. Istotą prowadzonych w nim badań było pojmowanie lasu jako organizmu ciągłego, w sposób bliski współcześnie rozumianej ekologii. W swoim referacie, prezentowanym na I Zjeździe Naukowym Leśników w Poznaniu w 1933 roku, podkreślał konieczność prowadzenia zarówno badań praktycznych, jak i niezbędnych do ich realizacji badań podstawowych. Zwrócił też uwagę na potrzebę stałej ewolucji i doskonalenia form organizacyjnych oraz struktury placówki doświadczalnej. W 1934 roku, na skutek zmian zachodzących na wyższych szczeblach organizacyjnych, a także stale rosnących oczekiwań dotychczas działający Zakład Doświadczalny został przekształcony w Instytut Badawczy Lasów Państwowych. Wkład Jana Hausbrandta jako dyrektora tej jednostki był szczególnie widoczny na polu ochrony przyrody, między innymi przy organizacji parków narodowych – Pienińskiego i Tatrzańskiego. Potrzeby Lasów Państwowych dotyczące procesu produkcji drewna Instytut realizował poprzez funkcje badawcze, wydawnicze i instruktorskie. Nawet z dzisiejszego punktu widzenia działania te wydają się spójne, nowoczesne i efektywne. Dyrektor był zwolennikiem jednoosobowego zarządzania i związanej z tym osobistej odpowiedzialności. Duży nacisk kładł również na racjonalne gospodarowanie środkami finansowymi.

Jan Hausbrandt prowadził również ożywioną działalność popularyzatorską i redakcyjną. Swoimi spostrzeżeniami oraz wynikami badań naukowych chętnie dzielił się ze wszystkimi zainteresowanymi tematyką leśną. Cenił sobie współpracę z innymi ośrodkami naukowymi. W tym celu uruchomił Wydawnictwa IBLP i do 1939 roku pełnił funkcję ich redaktora naczelnego. W ciągu 9 lat jego urzędowania ukazało się 75 publikacji periodycznych w ramach Serii A – Rozprawy i Sprawozdania, Serii B – Wydawnictwa pomocnicze i techniczne, Serii C – Ulotki i wydawnictwa popularne oraz Serii E – Materiały z ochrony przyrody. Dbał o rozwój biblioteki, która była pomyślana jako główna biblioteka leśna. Aby podkreślić prestiż tej jednostki wystąpił z pomysłem, aby kierownik biblioteki pełnił równocześnie funkcję zastępcy dyrektora. Przy placówce została zorganizowana wypożyczalnia książek dla pracowników z terenu, a uzupełnieniem działalności było wydawanie w formie biuletynu informacji o nowościach piśmiennictwa leśnego, przyrodniczego i technicznego. Naukowym, a zarazem nowatorskim przedsięwzięciem w zakresie gromadzenia i udostępniania wydawnictw było zaangażowanie Instytutu w opracowanie leśnej klasyfikacji bibliotecznej.

W realizacji powierzonych mu zadań odznaczał się niezwykłą pasją, zaangażowaniem i profesjonalizmem. Przykładem może być udział Lasów Państwowych w wystawie objazdowej „Wystawa z pociągu” zorganizowanej przez Centralne Towarzystwo Popierania Wytwórczości Krajowej w 1936 roku. Ekspozycja obrazująca gospodarkę leśną była umieszczona w dwóch wagonach kolejowych. Odznaczała się starannym doborem eksponatów, nowoczesną ilustracją danych o polskim leśnictwie oraz wnikliwym komentarzem. Całość poprzedzała informacja o działalności Instytutu, podana w sposób czytelny dla każdego typu odbiorcy. Dodatkowym walorem umożliwiającym dodarcie do dużej grupy społeczeństwa była mobilność tej ekspozycji.

Jan Hausbrandt swoje zaangażowanie w sprawy lasu realizował także na gruncie miejskim. W 1936 roku został powołany przez Ministra Spraw Wewnętrznych w skład Komisji Planu Regionalnego Warszawy i Komisji Regionalnej Planu Zabudowania Okręgu Warszawskiego. Zgodnie ze strategią ówczesnych władz stolicy lasy odgrywały istotną rolę w kształtowaniu przestrzeni miejskiej. W realizowanych przez Komisję planach zagospodarowania znalazło się między innymi zagadnienie ochrony Puszczy Kampinoskiej: „Tereny położone między Puszczą Kampinoską i Warszawą mają wszelkie cechy sprzyjające przeznaczeniu ich na sport, wypoczynek i turystykę. Lasy, jakie na nich ocalały, muszą być zabezpieczone i wzmocnione przez obowiązkowe dolesienie. Przez włączenie tych terenów do strefy izolacyjnej otrzymają one dodatkową ochronę”. Dalsze sformułowania Planu dotyczyły użytkowania Lasu Kabackiego, lasów otwockich i wawerskich, a także lasów wokół Jabłonny i Radzymina.

W sierpniu 1939 roku Jan Hausbrandt na własną prośbę został zmobilizowany jako oficer 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Wkrótce po tym został wzięty do niewoli rosyjskiej. Zginął w Katyniu, prawdopodobnie 19 czerwca 1940 roku. Za swoją działalność zawodową i organizacyjną został uhonorowany Krzyżem Niepodległości i Orderem Polonia Restituta V klasy.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Jan Teodor Hausbrandt: pierwszy dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa: biografia : wybrane publikacje / [dokumentację zebrała i oprac. Maria Szajewska-Urbaniec ; analizy dorobku piśmienniczego i wyboru tekstów dokonał Zbigniew Sierota]. Warszawa: Wydaw. IBL, 2006.

2. Szajewska-Urbaniec M.: Jan Hausbrandt (1895-1940). Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa Seria A 2001 nr 1, s.123-127.

3. Szymański B.: Jan Hausbrandt – organizator i pierwszy dyrektor Instytutu Badawczego Lasów Państwowych. Sylwan 1980 nr 12, s.2-5.