Kampinowski Park Narodowy

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Zielone płuca stolicy, czyli parę słów o Kampinoskim Parku Narodowym

Aby znaleźć się w Kampinoskim Parku Narodowym wystarczy niespełna pół godziny od centrum Warszawy. Stolica Polski jest jedną z dwóch w Europie oraz trzech na świecie metropolii tak blisko graniczących z chronionymi terenami.

Teren parku to wyjątkowe miejsce nie tylko ze względu na przyrodę i położenie, ale również na ciekawą historię, zabytki architektury i miejsca pamięci narodowej. Obszar Kampinoskiego Parku Narodowego jest pełen kontrastów, przenikają się tam różnorodne środowiska: wydmy porośnięte borami sosnowymi, podmokłe łąki oraz bagna. Miłośnicy i obserwatorzy życia zwierzęcego będą pocieszeni, bowiem na terenie parku występuje połowa rodzimej fauny (prawie 16,5 tys. gatunków zwierząt). Pośród 53 gatunków ssaków największy jest łoś, będący symbolem tego miejsca. Na parkowych ścieżkach można też spotkać sarny, dziki, jelenie, kuny, bobry, jenoty, lisy, rysie (1992 r. rozpoczęto w parku program reintrodukcji rysia; obecnie na wolności żyje około 10 rysiów). Z ptaków swoje ostaje mają: bocian czarny, czapla, żuraw, orzeł bielik, orlik krzykliwy.

Trochę historii …

Kampinoski Park Narodowy (KPN) został utworzony 16 stycznia 1959 r. w celu ochrony przyrody oraz dziedzictwa historyczno-kulturowego Puszczy Kampinoskiej. 21 stycznia 2000 r. został wpisany na światową listę rezerwatów biosfery UNESCO, a w 2004 r. wszedł w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. Zajmuje powierzchnię 38 544,33 ha, z czego 72 ha przypada na Ośrodek Hodowli Żubrów im. prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Smardzewicach. Najbardziej wartościowe fragmenty o łącznej powierzchni 4638 ha objęte są ochroną ścisłą w 22 obszarach. Wokół parku rozciąga się strefa ochronna o łącznym areale 37 756 ha.

Teren parku został ukształtowany w okresie ostatniego zlodowacenia (północnopolskiego). Obejmuje okolice Puszczy Kampinoskiej w pradolinie Wisły, w zachodniej części Kotliny Warszawskiej. W puszczy, która jest pozostałością po Puszczy Mazowieckiej, w XVII w. zaczęto karczowanie polan, uprawę ziemi i budowę osad. Od połowy XIX w. rozpoczęto na dużą skalę osuszać puszczańskie bagna dla potrzeb rolnictwa. Prace melioracyjne trwały do końca lat 70-tych XX w. Powstała sieć kanałów odwadniających, wśród których największymi są: Kanał Łasica, Kanał Zaborowski, Kanał Komnowski, Kanał Olszowiecki oraz kanał Ł-9. Niestety osuszenie terenu wpłynęło niekorzystnie na ekosystem parku i przy obecnych anomaliach pogody i klimatu jest jednym z największych zagrożeń puszczańskiej przyrody.

Tereny KPN są ściśle związane z walkami o niepodległość Polski, miały tu miejsce: walki powstańcze w 1794 i 1863, walki armii Poznań we wrześniu 1939, a także walki w 1944 r.

Wydmy, bagna, lasy…

Kampinoskie wydmy są jednym z najlepiej zachowanych kompleksów wydm śródlądowych w Europie. Powstały w okresie polodowcowym, około 12 tys. lat temu (okres ten jest nazywany także starszym dryasem). Wydmy są zbudowane z piasków nadrzecznych i utworów fluwioglacjalnych, czyli osadzonych przez wody z topniejącego lodowca. Są porośnięte borem sosnowym, miejscami odsłonięte. Największe odsłonięcie wydm tzw. grochalskie piachy w północnej części parku przypomina bardziej pustynię niż krajobraz Polski centralnej. Zostały ukształtowane przez wiatry, które nadały im różne formy, najczęściej luku; wysokość takiej wydmy może sięgać nawet 20-30 m w części czołowej. Puszczańskie wydmy pokrywa mozaika zbiorowisk roślinnych uzależnionych od warunków siedliskowych. Na stromej skarpie od strony wschodniej i południowej zawartość żyznych cząstek, szczególnie węglanu wapnia, oraz bliskie sąsiedztwo bagien i torfowisk pozwoliły na wykształcenie muraw kserotermicznych, które tworzą m.in. turzyca wiosenna, kłosownica grzebieniasta, chaber driakiewnik, wilczomlecz sosnka, goździk kartuzek, lepnica zwisła, przetacznik kłosowy, bodziszek czerwony, wężymord stepowy. Na łagodnych zboczach wewnętrznego łuku wydmy występują m.in. wrzos pospolity, mącznica lekarska, macierzanka piaskowa, turzyca wrzosowiskowa. W misie deflacyjnej wytworzyło się torfowisko wysokie, którego główną masę roślinną tworzą: torfowce, wełnianka pochwowata, żurawina błotna, bagno zwyczajne, rozmarynek, borówka bagienna.

Tereny bagienne w Kampinoskim Parku Narodowym porośnięte są roślinnością łączkową, zaroślami i lasami bagiennymi, do których należą lasy olsowe i łęgowe. Zajęły teren nurtów pra-Wisły. Kiedy na tarasie wydmowym powstawały najwyższe wydmy, w opuszczonych korytach rzecznych rozpoczynała się akumulacja osadów, początkowo jeziornych, a następnie torfowiskowych. Na dużych obszarach pasów bagiennych wytworzyły się torfowiska niskie, czyli zależne od poziomu wód podziemnych, gdzie torf tworzy się tylko do wysokości tego poziomu.

Lasy zajmują około 73 proc. powierzchni parku. Najczęściej spotykanym zespołem leśnym jest kontynentalny bór sosnowy świeży. Z dębów stanowiących tu ważną domieszkę (prawie 10 proc.) występują trzy gatunki, dwa rodzime: dąb szypułkowy i dąb bezszypułkowy oraz pochodzący z Ameryki dąb czerwony. Całościowo stwierdzono występowanie 66 gatunków drzew, w tym 33 gatunków rodzimych. Ciekawostką przyrodniczą jest najgrubsze drzewo w Polsce – topola mająca ponad 11 m obwodu, rosnąca w miejscowości Leszno.
Bogate w drewno lasy puszczy znane były i cenione od dawna. Stąd pochodziły sosny masztowe, które spławiano Wisłą do Gdańska.

Puszcza Kampinoska, jako obszar NATURA 2000

Teren KPN niemal w całości pokrywa się z obszarem NATURA 2000 ustanowionym na podstawie Dyrektywy Ptasiej i proponowanym, jako obszar Dyrektywy Siedliskowej.  Za utworzeniem Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) w Puszczy Kampinoskiej przemawia duża ranga tego miejsca, jako ostoi ptaków o znaczeniu europejskim. Na tym terenie spotykane są duże populacje rozrodcze derkacza, gąsiorka, jarzębatki, bociana czarnego, – czyli gatunków wymienionych w załączniku Dyrektywy Ptasiej. Poza tym lęgi odbywa tu szereg innych gatunków, w tym wiele gatunków zagrożonych wyginięciem w skali kraju i Europy. Podstawowe kryteria, które pozwalają wpisać Puszczę Kampinoską, jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk to 20 gatunków zwierząt i 4 gatunki roślin wymienionych w załączniku II oraz 12 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej.

Flora puszczy

Na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego utworzono 22 rezerwaty, z czego najbardziej znany i cenny przyrodniczo jest bagienny rezerwat Sieraków, wokół którego prowadzą szlaki turystyczne z Sierakowa, Dziekanowa Leśnego i Dąbrowy. Ścisłe centrum rezerwatu stanowi bagno Cichowąż, malowniczo otoczone wzgórzami wydmowymi. Izolacja tego miejsca sprawia, że jest siedliskiem rzadko spotykanych gatunków roślin i licznych gatunków zwierząt.

Florystycznym zjawiskiem jest niewielka krzewinka chamedafne północna, relikt epoki lodowcowej. Inne relikty glacjalne to: zimoziół północny, łyszczec, baldach gronowy. Gatunki subatlantyckie to: goździeniec okółkowy, chroszcz nago łodygowy, wąkrota zwyczajna czy tomka oścista; gatunki subkontynentalne to: leniec bezpodkwiatkowy, krwawnik panoński, kocanki piaskowe; gatunki górskie: paproć górska paprotnik kolczysty nerecznica górska świerzbnica leśna pępawa miękka; gatunki borealne i borealno-górskie: wroniec widlasty, nerecznica grzebieniasta, wierzba czarniawa, pomocnik baldaszkowy.

Ochrona przyrody puszczańskiej

W celu zachowania bogactwa przyrodniczego Kampinoskiego Parku Narodowego stosowane są różne sposoby ochrony przyrody. Stosuje się ochronę ścisłą (bierną), polegającą na całkowitym pozostawieniu wytypowanego obszaru siłom przyrody i sprowadza się do zaniechania jakiejkolwiek bezpośredniej ingerencji człowieka. Poza tym wprowadza się ochronę czynną (aktywną), polegającą na wykonywaniu różnych zabiegów, których celem jest przyspieszenie regeneracji i unaturalnienia przyrody zniekształconej przed powstawaniem parku bądź zachowanie naturalnych walorów przyrodniczych, zbiorowisk roślinnych oraz gatunków roślin i zwierząt.

Bezcenną wartością parku jest zachowany w wielu miejscach tradycyjny mazowiecki krajobraz, dlatego w celu jego ochrony zostały wyodrębnione 4 strefy ochrony krajobrazowej o łącznej powierzchni 2916 ha (7,6 proc. areału parku). Nie prowadzi się tam wykupu gruntów, ponieważ warunkiem zachowania rolniczego pejzażu kulturowego o znacznym stopniu naturalności, który w otoczeniu aglomeracji warszawskiej w dramatyczny sposób zanika, jest prowadzenie tradycyjnej gospodarki rolnej.

Turystyka

Kampinoski Park Narodowy można przemierzać pieszo, rowerem, bądź konno (jest to możliwe po uzyskaniu pozwolenia od dyrekcji Parku). Każdego roku odwiedza go milion turystów. Na wszystkich czeka 16 pieszych szlaków turystycznych o łącznej długości prawie 350 km, ponad 200-kilometrowy Kampinoski Szlak Rowerowy oraz 7 ścieżek dydaktycznych. Poza tym parkingi, polany rekreacyjne, wiaty, place zabaw, ławki i tablice informacyjne.

Główny szlak pieszy prowadzi równoleżnikowo środkiem puszczy z Dziekanowa przez Wiersze do Brochowa na zachodnim skraju puszczy i ma długość ponad 50 km. Turystyka rowerowa, jest nieco utrudniona ze względu na piaszczyste podłoże, wobec czego 140 kilometrowy szlak rowerowy poprowadzony jest zewnętrzną częścią parku. Piaszczyste szlaki kampinoskie stwarzają warunki do biegów przełajowych i nordic walkingu, zaś zimą do narciarstwa biegowego.

Przemierzając wyznaczone szlaki można natknąć się na wiele ciekawych miejsc i zabytków, nawiązujących do powstań narodowych i wojen m.in. cmentarz-mauzoleum w Palmirach z grobami 2215 ofiar II wojny światowej; kamień Ułanów Jazłowieckich w miejscowości Nadłuże upamiętniający bohaterską szarżę ułanów 17 września 1939 r.; pomnik ku czci walczących i poległych podczas II wojny światowej w Truskawiu.

Dodatkowe atrakcje w okolicy parku to: Żelazowa Wola, miejsce urodzenia Fryderyka Chopina; Brochów, kościół obronny, miejsce chrztu Chopina i ślubu jego rodziców; twierdza Modlin; klasztor romański w Czerwińsku nad Wisłą; oraz pozostałości osadnictwa olenderskiego tzw. zbór ewangelicki w Nowym Secyminie.

Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Herz L. Puszcza kampinoska: przewodnik. Pruszków 2002
• Kampinoski Park Narodowy. Red. A. Lubański. Warszawa 2009
• Kampinoski Park Narodowy – 50 lat. Warszawa 2009
• Natura 2000 w Kampinoskim Parku Narodowym. KPN 2009
• Puszczańską ścieżką do Leśnego ogródka Botanicznego. KPN 2007

• Następny artykuł