Wieś i rolnictwo w sztuce medalierskiej
- Szczegóły
- Kategoria: Kultura i tradycje ludowe
WIEŚ I ROLNICTWO
W SZTUCE MEDALIERSKIEJ
Ten rodzaj sztuki powstał już w czasach starożytnych a rozwinął się zwłaszcza w XV i XVI w. Łączy ona dzieło artystyczne z rzemieślniczym. Jej wytworem są małe formy artystyczne takie jak: medale, plakiety, medaliony. Wykonywane są głównie z metali i ich stopów, ale również z kamienia, stiuku, materiałów ceramicznych, minerałów i innych materiałów.
Medale powstawały na początku na określone zamówienie dla upamiętnienia wydarzeń, nagrodzenia osiągnięć, wyeksponowania zasłużonych osób, uświetnienia uroczystości. Obok okazjonalnej twórczości, wielu artystów pragnie w tym gatunku zawrzeć również swoje artystyczne wizje.
W Polsce twórczość medalierska ma swój początek w XVI wieku. Uprawiana była głównie na dworach. Tematem jej były postacie królów, książąt, sławnych wodzów i ludzi możnych. Przedstawiały ich sylwetki, gloryfikowały rody, czyny, zwycięstwa.
Wieś i rolnictwo, piękno przyrody, zwyczaje ludu od wieków, były szczególnie wdzięcznym tematem poetów, pisarzy, malarzy i rzeźbiarzy. Obraz wsi przez nich przekazywany zwykle odbiegał od szarej, a nieraz i okrutnej doli społeczeństwa wiejskiego – był często kolorowy i sielski. Chociaż już Szymon Szymonowic w swoich XVI wiecznych sielankach odsłania nieco tej rzeczywistości, gdy
w sielance „Żeńcy” pisze:
„Słoneczko śliczne oko dnia oko pięknego!
Nie jesteś ty zwyczajów starosty naszego.
Ty czasem pieczesz, czasem wionąć wietrzykowi
Pozwolisz i naszemu dogadzasz znojowi,
A on zawsze: „Pożynaj, nie postawaj!” woła,
Nie pomniąc, że przy sierpie trój pot idzie z czoła”.
W późniejszych czasach niewiele się zmieniło jednak coraz częściej twórcy zwracali uwagę na upośledzenie chłopstwa, najliczniejszej wtedy warstwy społecznej. Świadczą o tym dzieła wybitnych pisarzy: Bolesława Prusa, Henryka Sienkiewicza, Marii Konopnickiej, Władysława Reymonta i wielu innych. Twórczości wybitnych klasyków poezji, prozy, malarstwa i rzeźbiarstwa, towarzyszyła twórczość ludowych samorodnych talentów.
Sztuka medalierska była więc nadal po za zasięgiem zainteresowania i możliwości drobnej szlachty, a tym bardziej warstwy włościan trudzących się pracą na roli.
Dopiero w XVIII wieku, kiedy rozpoczął się okres powstawania nowoczesnego rolnictwa wspieranego przez rozwijający się dynamicznie przemysł i narastanie konkurencji handlowej, jednym z elementów gry rynkowej stały się wielkie wystawy rolnicze, przemysłowo rolnicze, powszechne i regionalne. Prestiżowymi nagrodami za szczególne osiągnięcia stały się medale wręczane wystawcom, producentom i działaczom. Od tego czasu sztuka medalierska coraz szerzej zaczęła bezpośrednio lub pośrednio dotyczyć problematyki wsi i rolnictwa. Objęła cały szereg tematów tworząc jakby panoramę społeczeństwa wiejskiego i zawodu rolnika oraz ich otoczenia.
Można umownie wydzielić poszczególne elementy tej panoramy ilustrując ją przykładami twórczości medalierskiej.
- Udział społeczeństwa wiejskiego w obronie ojczyzny obrazowany jest medalami:
- Insurekcji Kościuszkowskiej (bitwa pod Racławicami, Maciejowicami, Tadeusz Kościuszko, Bartos Głowacki),
- Powstania styczniowego (Przysięga),
- Udziałem ludności w walkach z okupantem niemieckim (60 rocznica BCH, Wojda, Zaboreczno, Róża),
- Działaniem Ochotniczych Straży Pożarnych w obronie życia i mienia (medal im. B. Chomicza, Złoty znak Związku OSP).
1. Wacław Głowacki. W stuletnią rocznicę Powstania Kościuszkowskiego
- Wystawy i Dożynki. Zaliczyć tutaj można medale upamiętniające same wystawy oraz medale nagrodowe za osiągnięcia produkcyjne, hodowlane a także za miejsca zajęte w kategoriach określanych regulaminami wystaw (Krajowa wystawa rolnicza i przemysłowa we Lwowie 1877, Powszechna wystawa krajowa we Lwowie 1894, Powszechna wystawa krajowa Poznań 1929 rok, Krajowa wystawa zwierząt hodowlanych / dożynki centralne – 75 Koszalin, XXI Krajowa wystawa zwierząt hodowlanych Poznań 2006, Jarmark chmielo-wikliniarski, Krasnostawskie chmielaki – 1980.
2. Medalier nieznany. Winobranie Zielona Góra
- Szkoły i instytuty naukowe. Wiele szkół począwszy od podstawowych, a skończywszy na szkołach wyższych i instytutach naukowych stało się emitentami medali, które rzucają światło na ich historię i dorobek. Wśród emitentów wymienić należy Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego, Akademię Rolniczą w Lublinie, Szczecinie, Poznaniu, Wrocławiu, Olsztynie. Wśród szkół średnich wybija się Technikum Rolnicze w Czernichowie, szkoła z wielkimi tradycjami i osiągnięciami w hodowli bydła czerwonego polskiego, słynna z wielu wybitnych nauczycieli między innymi Franciszka Stefczyka. Zespół Szkół Rolniczych im. Macieja Rataja w Mieczysławowie, Zespół Szkół Zawodowych CZSR „SCH” w Nałęczowie.
Obok szkół, na medalach upamiętnione są placówki naukowo badawcze i wdrożeniowe: Instytut Zootechniki w Kołbaczu, Instytut Żywności i Żywienia, oraz wiele ośrodków doradztwa rolniczego; Sielinko, Poświętne, Stare Pole, Przysiek.
3. Edyta Bujnowska – Jabłońska. 80 lat Zespołu Szkół Rolniczych im. Bartosza Głowackiego w Krasnymstawie
- Kultura i sztuka cieszy się bogatym zbiorem wyemitowanych medali. Dotyczą one ludowych zespołów artystycznych kultywujących pieśni i tańce ludowe. Wśród nich są medale tak znanych zespołów jak „Śląsk”, „Mazowsze”, Orkiestra Włościańska im. Karola Namysłowskiego w Zamościu, Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Lubelskiej i wiele innych.
W tej grupie liczne medale reprezentują skanseny i muzea etnograficzne. Bardziej znane z nich to; Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie, Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Łodzi, Sanoku, Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu, Skansen w Swarzędzu i inne.
4. Medal prawdopodobnie wykonano w pracowni artystyczno –grawerskiej Leopolda Goździejewskiego w Warszawie. Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie.
- Partie, stowarzyszenia, organizacje społeczno - gospodarcze. Medale tej grupy ilustrują powstawanie i działalność struktur gospodarczych, społecznych i politycznych na wsi polskiej. Znajdziemy tu medal upamiętniający utworzenie przez Stanisława Staszica Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego. Towarzystwo to, w okresie swego powstania i istnienia, stanowiło najnowocześniejszą formę organizacyjną społeczności wiejskiej w Europie. Cały szereg emisji dotyczy izb rolniczych, związków hodowlanych, towarzystw i stowarzyszeń rolniczych, organizacji kółek rolniczych. Nie została też pominięta problematyka ruchu ludowego w Polsce. Upamiętnione zostały partie polityczne (Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, Samoobrony A. Leppera, Związku Młodzieży Wiejskiej)
5. Medal wykonano w pracowni medaliera Daniele Fryderyka Loosa w Berlinie. Towarzystwo Rolnicze Powiatów Pleszewskiego i Odolanowskiego
- Działacze i Twórcy stanowią bardzo liczną grupę upamiętnioną medalami. Obejmuje ona wybitnych działaczy społecznych i politycznych (Stanisław Staszic, Dezydery Chłapowski, Wincenty Witos, Józef Piłsudski, Roman Malinowski, Jan Dzierżoń), pisarzy i poetów; (Władysław Reymont, Maria Konopnicka, Adolf Dygacz, Paulina Hołyszowa, Jędrzej Cierniak, Jan Pocek) i wielu innych.
6. Marian Konieczny. Mikołaj Kozakiewicz, Stanisław Małachowski
- Przedsiębiorstwa i zakłady rolne. Wymienić tutaj należy całą grupę przedsiębiorstw państwowych. Do nich należą kombinaty państwowych gospodarstw rolnych (Manieczki, Błażejewko, „POWIŚLE” w Czerninie, Wizna, Wałcz, PGO Malinowo, PGO Mysiadło, PGO Naramowice). Warto przypomnieć medale emitowane przez znane i cenione przedsiębiorstwa hodowlane ( Stadnina Koni w Janowie, Stado Ogierów Gniezno, Stado Ogierów Klikowa, Stadnina Koni Pruchna, Stadnina Koni Plękity). Wiele z przedsiębiorstw już nie istnieje, a wyemitowane przez nie medale pozostają świadectwem ich działalności.
7. Mieczysław Chojnacki. Kombinat PGR Manieczki
- Spółdzielczość rolnicza – do grupy spółdzielni uwidocznionej na medalach należą: spółdzielnie mleczarskie; rolnicze spółdzielnie produkcyjne; gminne spółdzielnie Samopomoc Chłopska; spółdzielnie kółek rolniczych.
8. Medalier nieznany. Jubileusz Spółdzielczej Agrofirmy Witkowo
- Przemysł rolno spożywczy. Nowoczesne rolnictwo jest ściśle powiązane z przemysłem rolno - spożywczym. Niektóre zakłady przetwórcze legitymują się już ponad 150-letnią działalnością. Szybkie przemiany społeczne, organizacyjne, technologiczne i własnościowe spowodowały szczególnie duże zmiany w tej gałęzi produkcji. Emitowane medale są więc wyjątkowo cennymi dowodami ich historii. W grupie tej wymienić należy cukrownie, mleczarnie, zakłady zbożowe, browary, zakłady przemysłu spirytusowego i drożdżowego, paszowego, tłuszczowego, chłodniczego, mięsnego.
9. Robert Kotowicz. 160 –lecie Cukrowni Leśmierz
- Przemysł i usługi. Ta grupa emitentów medali znajduje się właściwie po za rolnictwem. Trudno jednak pominąć ich znaczenie dla rolnictwa. Znajdują się tu zakłady produkujące środki produkcji dla rolnictwa oraz świadczące na jego rzecz usługi. Wymienić tu należy znane każdemu Polakowi Zakłady Cegielskiego w Poznaniu, które rozpoczęły swój rozwój od produkcji maszyn i urządzeń dla rolnictwa. Nazwa URSUS też jest powszechnie znana, jako producenta ciągników rolniczych. W grupie tej mieszczą się też przedsiębiorstwa budownictwa rolniczego, melioracyjne, handlowe, zakłady naprawcze i montażowe.
10. Medalier nieznany. 50 lat Fabryki Narzędzi H.Cegielski
- Sport wiejski. Głównym organizatorem sportu wiejskiego jest funkcjonujące od 1946 roku Zrzeszenie Ludowych Zespołów Sportowych. Zrzeszenie gromadzi około 280 tys. członków w ponad 8 000 jednostek. Organizuje corocznie ogromną liczbę imprez, w których uczestniczy ponad 6 mln. osób. Z tego Zrzeszenia wywodzi się cała plejada wybitnych, znanych w całym kraju sportowców jak: Adam Małysz, Ireneusz Paliński, Stanisław Szozda, Andrzej Grubba, Hubert Kostka i wielu innych. Emitowane medale dotyczą imprez organizowanych cyklicznie np.
- ogólnopolskich ( centralnych) igrzysk LZS,
- młodzieżowych mistrzostw LZS,
- igrzysk sportowych szkół rolniczych, leśnych i CRS,
- igrzysk pracowników resortu rolnictwa ( gospodarki żywnościowej),
- mistrzostw rolniczych spółdzielni pracowniczych,
- ogólnopolskiego turnieju szachowego o złotą wieżę,
Ponadto medale dotyczą imprez wojewódzkich, lokalnych, a także jubileuszy klubów sportowych LZS.
11. Medalier nieznany. Za zasługi dla sportu i turystyki w środowisku wiejskim.
Nie jest, więc niczym dziwnym to, że sztuka medalierska dotycząca wsi i rolnictwa jako część dziedzictwa narodowego stała się przedmiotem ekspozycji muzeów w tym zwłaszcza Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, którego zbiory obejmują około 750 jednostek, oraz Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego
w Szreniawie dysponującego kilkuset jednostkami inwentarzowymi.
Niewiele wiadomo o większych zbiorach prywatnych. Jednym z największych, a może największym jest kolekcja autora zawierająca ponad 850 medali dotyczących wsi i rolnictwa
i ich otoczenia.
Zbiór ten stał się podstawą do opracowania katalogu na płycie CD. Katalog zatytułowany „Wieś i rolnictwo w sztuce medalierskiej" zawiera fotografię i opisy ponad 400 medali z okresu XIX -XXI wieku. Wśród prezentowanych okazów znajdują się medale wybitnych medalierów, zarówno polskich jak i zagranicznych, takich jak: E. Gorol, J. Jarnuszkiewicz, M. Kawaczyński, J. Knedler, M. Konieczny, L. Lauer i innych. Intencją opracowania katalogu było udostępnienie zbioru szerszemu ogółowi ludzi zainteresowanych zarówno problematyką wsi i rolnictwa jak i podziwianiem pięknych okazów sztuki medalierskiej.
Szczegółowe informacje dotyczące katalogu i jego dystrybucji można uzyskać kontaktując się bezpośrednio z autorem.
Hieronim Czerwieniec
Kontakt z autorem:
dr Hieronim Czerwieniec
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
www: http://medalerolnicze.blogspot.com
tel. 661 605 006
