Na co chorują rolnicy

Szczegóły

Kategoria: Zdrowie rolników

Rolnicy należą do grupy zawodowej szczególnie narażonej na ryzyko występowania chorób wywołanych działaniem czynników biologicznych oraz alergenów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Zaawansowana technika diagnostyczna pozwala obecnie na wykrywanie coraz większej liczby chorób. Wzrasta również wiedza rolników nie tylko na temat leczenia i profilaktyki, ale i przysługujących im świadczeń. Chociaż jak alarmują specjaliści – statystyki nie oddają rzeczywistej liczy zachorowań. Wielu rolników wciąż bagatelizuje niepokojące symptomy choroby.

Zagadnienia ogólne

Rolnictwo jest jednym z działów gospodarki narodowej, w którym w związku z wykonywaną pracą istnieje możliwość pojawienia się chorób rzadko występujących lub niedotyczących pracowników innych resortów. Specyfika pracy w gospodarstwie rolnym, a także niski poziom stanu bezpieczeństwa i higieny jest przyczyną wysokiej wypadkowości i zachorowalności na rolnicze choroby zawodowe. Dodatkowo, zmiana warunków pracy na skutek stosowania nawozów sztucznych, chemicznych środków ochrony roślin oraz nowoczesnych maszyn i urządzeń rolniczych sprzyja zwiększonej zachorowalności wśród tej grupy zawodowej.

W myśl artykułu 12 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r., nr 50, poz. 291 z późn. zm.) choroba zawodowa rolnika to choroba, która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym, jeżeli choroba ta objęta jest wykazem chorób zawodowych określonych w przepisach wydanych na podstawie Kodeksu Pracy, czyli stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wypłaca rocznie ponad sto jednorazowych odszkodowań z tytułu uszczerbku na zdrowiu, bądź śmierci wskutek choroby zawodowej. Do najczęściej występujących należą: bolerioza, kleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, astma oskrzelowa, alergiczne zapalanie pęcherzyków płucnych, alergiczny nieżyt nosa oraz uczuleniowe zapalenie skóry.

Wśród czynników biologicznych szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia rolników wyróżnia się:

• czynniki alergiczne i toksyczne występujące w pyłach organicznych,
• mikroorganizmy odpowiedzialne za występowanie chorób odzwierzęcych.

Do głównych źródeł szkodliwych substancji wywołujących choroby należą:

• zwierzęta hodowlane,
• rośliny uprawne,
• gleba.

W strukturze chorób zawodowych rolników największą grupę stanowią choroby zakaźne, zwłaszcza te przenoszone przez kleszcze, jak bolerioza i kleszczowe zapalenie opon mózgowych, choroby układu oddechowego, takie jak astma oskrzelowa i zewnątrzpochodne zapalenie pęcherzyków płucnych, infekcje skórne oraz przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy. Największa ilość chorób powoduje uszczerbek na zdrowiu nie przekraczający 30 procent.

Wybrane aspekty prawne

Problematyka chorób zawodowych rolników jest ważna z punktu widzenia społeczno-gospodarczego, w praktyce można bowiem zaobserwować rosnący odsetek osób zapadających na schorzenia związane z pracą w gospodarstwie rolnym. Wiele chorób w początkowej fazie nie daje wyraźnych objawów, a pacjenci zgłaszają się do specjalisty zbyt późno. Oznacza to, że znaczna grupa chorych, pomimo faktycznych uwarunkowań medycznych, nie korzysta z ochrony, zagwarantowanej w przepisach prawa ubezpieczeniowego.

Rolnicze choroby zawodowe powstają na skutek długotrwałego oddziaływania szkodliwych czynników występujących w środowisku pracy lub wynikają ze sposobu wykonywania określonych czynności zawodowych. Zgodnie z przepisami prawa, choroba zawodowa może być stwierdzona, gdy jednocześnie zostaną spełnione następujące przesłanki:

• choroba jest wymieniona w obowiązującym wykazie chorób zawodowych,
• pomiędzy chorobą a szkodliwymi czynnikami występującymi w środowisku pracy musi istnieć związek przyczynowy,
• zespół objawów powinien odpowiadać skutkom biologicznym działania czynnika szkodliwego,
• konieczne jest rozpoznanie choroby przez lekarza zatrudnionego w uprawnionej do tego celu jednostce orzeczniczej.

W obecnym stanie prawnym samo objęcie rolniczej choroby zawodowej obowiązującym wykazem chorób nie stwarza jeszcze domniemania jej zawodowego pochodzenia, które w aktualnych warunkach powinno być udowodnione. Szkodliwe czynniki w środowisku pracy lub sposób jej wykonywania muszą stanowić bezsporną lub, co najmniej wysoce prawdopodobną przyczynę choroby. Jednakże do stwierdzenia wystąpienia choroby zawodowej wystarczy ustalenie, że warunki pracy stanowiły jedną z przyczyn stwierdzonego schorzenia.

Wydaje się jednak, że aktualnie obowiązujące przepisy zbyt rygorystycznie traktują problem zdrowia rolników. Warto więc postulować za odejściem od zamkniętej listy chorób zawodowych, opowiadając się za wprowadzeniem tzw. metody mieszanej, która pozwoliłaby na rozszerzenie wykazu, korzystając z domniemania związku przyczynowego pomiędzy wystąpieniem narażenia zawodowego o powstaniem choroby. Takie rozwiązanie wyszłoby naprzeciw zaleceniom Wspólnoty Europejskiej, która wzywa do propagowania kultury prozdrowotnej w miejscu pracy i zapobiegania problemom związanym z utartą zdrowia w związku z wykonywaniem czynności zawodowych, dążąc w ten sposób do stworzenia otwartego pojęcia choroby zawodowej. Istotna wydaje się również kwestia dostępności do lekarzy specjalistów. Obecnie, w większości ośrodków zdrowia funkcjonujących na wsi nie ma możliwości skorzystania z porady lekarza medycyny pracy czy alergologa, co znacznie przyspieszyłoby proces diagnostyczny, rehabilitacyjny oraz ewentualne ubieganie się o świadczenia z tytułu utraty zdrowia w miejscu pracy. W tej sytuacji wiele chorób zawodowych jest rozpoznawanych zbyt późno lub w ogóle nie dochodzi do podjęcia jakichkolwiek kroków umożliwiających ich wykrycie.

Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej

Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych podejrzenie wystąpienia choroby zawodowej powinno być zgłoszone do powiatowego inspektora sanitarnego bądź okręgowego inspektora pracy, w zależności od miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana, który wszczyna postępowanie i kieruje rolnika na dalsze badania. Wydawaniem orzeczeń o rozpoznaniu lub braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej zajmuje się lekarz medycyny pracy. Decyzję o stwierdzeniu, bądź nie stwierdzeniu choroby zawodowej wydaje inspektor sanitarny na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika. W razie jakichkolwiek niezgodności istnieje możliwość złożenia odwołania do wyższej instancji uprawnionej do wydawania powyższych decyzji.

Osoba, u której stwierdzono chorobę zawodową powodowującą długotrwały uszczerbek na zdrowiu, jeśli podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników ma prawo do ubiegania się o jednorazowe odszkodowanie z tego tytułu, natomiast w razie całkowitej niezdolności do pracy - o rentę rolniczą.

Działania przeciwdziałające chorobom rolniczym

Ustawa z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników narzuca na KRUS obowiązek podejmowania działań mających na celu zapobieganie wypadom przy pracy rolniczej oraz chorobom zawodowym. Obecnie są one realizowane poprzez:

• organizację bezpłatnych szkoleń w zakresie ochrony zdrowia i życia w gospodarstwie rolnym,

• upowszechnianie wiedzy na temat zagrożeń w rolnictwie,
• nagradzanie producentów bezpiecznych maszyn i sprzętu rolniczego,
• prowadzenie działań w zakresie stosowania zasad bezpiecznej pracy w gospodarstwie rolnym.

Oprócz działań prewencyjnych realizowanych przez jednostki administracyjne, rolnicy powinni stosować indywidualne środki ochrony:

• respiratory – chroniące układ oddechowy przed alergizującym i toksycznym pyłem, a także niektórymi zarazkami chorób odzwierzęcych,
• maski z filtrami lub filtropochłaniaczami – ich użycie jest wskazane podczas wykonywania czynności, podczas których powstają duże ilości pyłów.
  • odpowiedni strój ochronny.

Biorąc pod uwagę fakt, że przyczyną większości alergicznych i immunotoksycznych chorób układu oddechowego są drobnoustroje i szkodniki rozwijające się w ziarnie zbóż oraz innych surowcach roślinnych, warto również zadbać o odpowiednie warunki zbioru i przechowywania płodów rolnych. Wśród czynności, które mogą zminimalizować ryzyko zachorowań na tego typu schorzenia należą:

• szybki zbiór ziarna i siana,
• odpowiednie suszenie zebranych surowców,
• dbałość o odpowiednie warunki magazynowania płodów rolnych,
• korzystanie (w miarę możliwości) z nowoczesnych technologii przechowywania pasz,
• posługiwanie się chemicznymi i fizycznymi metodami ograniczania zagrożeń, jak konserwacja pasz czy montaż nowoczesnych systemów wentylacyjnych,
• dbałość o właściwą kondycję maszyn i urządzeń wykorzystywanych przy zbiorze i obróbce surowców.

W swojej pracy rolnicy często mają do czynienia z środkami chemicznymi, dlatego niezwykle ważne jest przestrzeganie podstawowych zasad związanych z użytkowaniem tych substancji, takich jak:

• dbałość o odpowiedni stan urządzeń wykorzystywanych podczas oprysków,
• uwzględnienie czynników środowiskowych (nie wykonywanie zabiegów przed spodziewanymi opadami deszczu, na terenach podmokłych czy zamarzniętych),
• zabezpieczenie wszelkich cieków wodnych, studni znajdujących upraw chronionych znajdujących się w pobliżu plantacji poddawanej opryskom oraz zachowanie stref ochronnych wymaganych przepisami,
• niedopuszczalna jest obecność dzieci podczas wykonywania jakichkolwiek zabiegów chemicznych,
• zapewnienie odpowiednich warunków przechowywania środków chemicznych,
• postępowanie tylko zgodnie z instrukcjami zawartymi na etykietach.

Ponadto niezwykle ważne jest również:

• przestrzeganie zasad higieny zarówno podczas pracy w gospodarstwie, jak i w trakcie wykonywania zwykłych czynności domowych,
• przestrzeganie przepisów sanitarnych na wypadek chorób zwierząt,
• natychmiastowe opatrywanie nawet niewielkich skaleczeń,
• przeprowadzanie szczepień ochronnych ludzi i zwierząt,
• zwalczanie nosicieli i źródeł zarazków.

Zagadnienia dotyczące zdrowia rolników będziemy omawiać w kolejnych numerach Rolniczego Magazynu Elektronicznego. Na łamach gazety zamieszczane będą materiały przygotowane przez lekarzy – specjalistów zajmujących się chorobami na które zapadają rolnicy. W tym numerze będzie to artykuł „Choroby alergiczne i zagrożenia toksykologiczne              w środowisku pracy rolników” przygotowany przez dr n. med. Tomasza Wittczaka, dr hab. n. med. Jolanty Walusiak –Skorupy i prof. dr hab. med. Cezarego Pałczyńskiego. Zamieszczamy go dzięki współpracy z kwartalnikiem „Alergia” wydawanym pod patronatem Polskiego Towarzystwa Zwalczania Chorób Alergicznych.

Tej tematyce poświęcona będzie także konferencja naukowa, która odbędzie się                         w Centralnej Bibliotece Rolniczej 18 października 2013 roku podczas X Rolniczego Festiwalu Nauki.

Wszelkie pytania dotyczące rolniczych chorób zawodowych prosimy kierować na adres naszej redakcji. Przy pomocy ekspertów postaramy się pomóc w rozwiązywaniu Państwa problemów w tej kwestii.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Szewczyk H.: Pojęcie prawne rolniczej choroby zawodowej. Przegląd Prawa Rolnego 2010 nr 2(7), s.211-226.
2. Podstawka M.: Rolnicze choroby zawodowe oraz działania prewencyjne KRUS. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Administracja i Zarządzanie 2011 nr 91, s.9-18.
3. Kulka A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w gospodarstwie rolnym: poradnik dla doradców rolniczych. Warszawa: MRiRW, 2009.
4. Ginalski Z., Dzięgielewska M.: Zagrożenia zdrowotne rolników. Dokument dostępny w World Wide Web: cc.cdr.gov.pl/pliki/LISTY_SPR/323W.pdf

• Poprzedni artykuł