Kaszëbë tradicëjô

Szczegóły
Kategoria: Kultura i tradycje ludowe

Kaszëbë tradicëjô, czyli

kaszubska kultura i zwyczaje

Kaszuby to region rozciągający się od Pomorza Gdańskiego, aż po Bory Tucholskie. Wyróżnia go bardzo ciekawy folklor, rozbudowane rzemiosło oraz piękny haft. Niezwykle cenny jest język tego regionu, który u progu XXI wieku został oficjalnie wprowadzony do szkół. Pomimo silnej germanizacji tych terenów, Kaszubi uważają…… się  za Polaków, a ich motto brzmi „Nie ma Kaszub bez Polonii, a Polski bez Kaszub”.

„Tyle zawsze było historii Kaszubów, ile w niej było dokonań samych Kaszubów.

Ale historia ich będzie trwała tak długo, dopóki imię Kaszubów,

ich mowa, ich obyczaj, ich kultura będą stanowiły wartość dla nich samych.”

prof. Gerard Labuda

Kaszubi charakteryzują się silnym poczuciem odrębności kulturowej i językowej. W socjologii dominuje współcześnie pogląd, zgodnie z którym stanowią oni grupę etniczną narodu polskiego. Zdecydowana większość jej członków posiada podwójną identyfikację - narodową polską i etniczną kaszubską, choć są i tacy, którzy identyfikują się wyłącznie jako Kaszubi.

Liczebność tej mniejszości narodowej to ok. 100 tys. osób, co stanowi nieco ponad 0,25% całej ludności Polski.

Ludność ta posiadała ciekawe zwyczaje związane - podobnie jak w innych regionach - z katolickim rokiem obrzędowym, ale także odrębne uroczystości obchodzone tylko na Kaszubach. Dawniej w wioskach utrzymywano się z rybołówstwa lub z roli, w czasie świąt modlono się o udane połowy lub zbiory, przypisując poszczególnym świętym różne  możliwości.  W obyczajowości przetrwały jeszcze starsze, pogańskie elementy. Poświęcona na Matkę Bożą Gromniczną świeca chroniła od zła. Podczas burzy należało ustawić w oknie płonącą gromnicę lub obejść ze świecą zagrodę, po to by zamknąć zaczarowany krąg. Przed gromami ochraniało nakreślenie kapciem magicznego krzyża na belkach stropowych. Na św. Agatę - 5 lutego - do kościoła nosiło się wodę, sól i chleb. Poświęcona woda zabezpieczała od powodzi. Czasem wrzucano do niej kruszynę chleba lub szczyptę soli. 12 marca w św. Grzegorza rozpoczynał się połów łososia. Z kolei 19 marca (św. Józefa) na Pomorzu nazywany był dniem Stromnej, czyli strumiennej, gdyż tego dnia pękał lód. 25 kwietnia na św. Marka ponawiano prośby o urodzaj i dobry połów. Od św. Rocha, którego imieniny obchodzono 16 sierpnia zależał połów węgorza. 11 listopada na św. Marcina przypadał koniec sezonu połowu węgorza, spotykano się wówczas  u szypra (potoczne określenie kapitana niewielkiej jednostki, na ogół pływającej po wodach śródlądowych lub przybrzeżnych) lub w karczmie na poczęstunek i następowało ostateczne rozliczenie. Do św. Barbary (4 grudnia) modlili się rybacy w czasie niebezpieczeństwa na morzu, wierzono, że święta ochraniała od nagłej śmierci. Rybacy uważali ją za swoją patronkę i 4 grudnia modlili się do niej o dobre połowy. Wierzono, że jeśli 21 grudnia na św. Tomasza dziewczyna włoży pod łóżko ziarna lnu i owsa, to w nocy ukarze się jej przyszły wybranek serca. W św. Szczepana - 26 grudnia - rybacy spotykali się u szypra, aby ustalić plan przyszłorocznych połowów.

Jednym z najbardziej niezwykłych i prastarych obrzędów na Kaszubach było i jest Ścinanie Kani (w św. Jana). Ptak ten od zarania dziejów symbolizuje na Kaszubach wszelkie zło. Na ceremonię przybywali niegdyś wszyscy okoliczni mieszkańcy. Wójt i Rada Starszych odczytywali wyrok obwiniając biedne ptaszysko za wszystko i skazywali kanię na śmierć przez ścięcie głowy. Ta okrutna ceremonia miała być przestrogą dla ludzi, którym za grzechy będzie grozić równie sroga kara, jak kani.

Charakterystyczne dla północnych Kaszub były też uroczyste postrzyżyny owiec, obchodzone późną wiosną. Mieszkańcy kilku wiosek spędzali wszystkie owce i kąpali je. Potem przygotowywano stanowiska do strzyżenia i dalszej obróbki wełny, szałasy oraz jedzenie. Po wszystkim zaczynała się zabawa, z tańcami, która trwała tydzień.

Zażywanie (sôrkniacé) tabaki to jeden z najsłynniejszych kaszubskich zwyczajów. Według szacunków przemysłu tytoniowego, używkę tę stosuje ponad 100 tysięcy mieszkańców tego regionu. Tabaka to proszek mielony z liści tytoniu. W sklepach czy wiejskich karczmach można było kupić każdy jej gatunek: żółtą - najłagodniejszą, brązową zwaną inaczej bursztynową i czarną - najostrzejszą. Jej „niuchanie” gwarantowało utrzymanie zdrowia. Traktowano ją też jako środek leczniczy. Zażywanie tabaki dozwolone było wszędzie, nawet w czasie nabożeństw. Zwyczaj ten, choć bardzo stary, przetrwał do dziś. Tabakiery wykonuje się z rogów zwierzęcych (przeważnie krowich), co stanowi doskonałą pamiątkę z Kaszub.

Najbardziej znaną cechą Kaszubów jest ich język, przez jednych uważny za gwarę, przez innych za język. Na tak niewielkim obszarze, jaki zajmują Kaszuby, notuje się ponad 70 różnych gwar. Od XIX wieku powstawały utwory literackie oraz wydawane były czasopisma po kaszubsku. Pierwszym Kaszubem piszącym w rodzimym języku był Florian Ceynowa (1817-1881). Innym znanym autorem był Hieronim Derdowski, twórca nieoficjalnego hymnu kaszubskiego „Mazurek Kaszubski”. Warto też wspomnieć o tradycyjnej pieśń kaszubskiej „Abecadło Kaszubskie” będącej jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów folkloru tego regionu. Abecadło śpiewa się, wskazując odpowiednie przedmioty wyrzeźbione czy namalowane na glinianej tabliczce. Pieśń ta strzegła przed zapomnieniem rodzimą mowę, uczyła dzieci nazw kaszubskich, chroniąc je w ten sposób przed germanizacją.

Jeśli chodzi o strój ludowy to Kaszubi przestali go używać już w XIX wieku. Obecnie tylko zespoły pieśni i tańca prezentują świąteczną formę stroju kaszubskiego.

O hafcie kaszubskim można by długo pisać, bo i jest o czym. Kolebką tej sztuki były klasztory norbertanek w Żukowie i benedyktynek w Żarnowcu, w początkach XIII wieku. Elementem łączącym różne podgatunki regionalne haftu jest kompozycja kolorystyczna oparta na siedmiu podstawowych kolorach. Występują na nim między innymi motywy bratków, chabrów, dzwonków, goździków, koniczynek, lilii, niezapominajek i róż, jak również motywy owadzie. Jedną z kompozycji wiodących haftu jest element „Drzewa życia” o nieskomplikowanym układzie gałęzi nawiązującej do prostych i przejrzystych zasad życia ludzkiego. Dominującą rolę kolorystyczną odgrywa kolor toni jeziornej odpowiadający kolorom lasów i łąk kaszubskich. Motywy zdobnicze haftu (kwiaty i owady) zastosowano również w ceramice kaszubskiej i specyficznym malowaniu mebli.

Kaszubi kochają muzykę i taniec. Popularnym tańcem był tzw. szewc, do którego śpiewało się znaną przyśpiewkę „Szëję bótë, szëję bótë, wecygóm draaatew!”. Rybacy także mieli swój taniec nazywany „rëbocczi tuńc”. Wykonywali go jedynie mężczyźni - rybacy, podczas tańca trzymali w ręku kufel piwa demonstrując w ten sposób swoje zadowolenie z połowów. Inne znane tańca kaszubskie to: owczôrz , koséder, nasza nenka, okrąc so wkół.

Podsumowując, Kaszubi tworzą odrębną kulturę opartą na wielowiekowych tradycjach. Ludność ta żyła zgodnie z cyklem roku kalendarzowego i celebrowała następujące po sobie pory roku oraz święta, które przez wieki wyznaczały rytm życia na ziemi. Cykliczność ważnych dni, czynności, obyczajów stworzyła tradycję, którą kultywowały kolejne pokolenia, dzięki czemu przetrwała do dziś.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródło:

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter