Witold Staniewicz – ekonomista i polityk agrarny

Szczegóły

Kategoria: Zasłużeni Polacy

Witold Staniewicz, syn Cezarego i Julii z Rossochackich urodził się 19 września 1888 roku w Wilnie. W czasie nauki w gimnazjum był członkiem tajnego kółka samokształceniowego, brał też udział w strajku szkolnym. Egzamin maturalny zdał ze srebrnym medalem, a następnie rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1911 roku uzyskał stopień doktora nauk biologicznych na podstawie pracy pt.”Badania doświadczalne nad trawieniem tłuszczu u wymoczków”, którą napisał pod kierunkiem Michała Siedleckiego. Ukończył też studia rolnicze na Politechnice w Monachium. W 1913 roku ze względów rodzinnych powrócił do Wilna i objął zarząd majątku ziemskiego Ginejciszki w powiecie trockim. Podjął wówczas współpracę z Wileńskim Towarzystwem Rolniczym, Wileńskim Towarzystwem Popierania Kooperacji oraz Towarzystwem Przyjaciół Nauk w Wilnie.

W 1922 roku Witold Staniewicz objął stanowisko starszego asystenta przy Katedrze Ekonomii Społecznej na Wydziale Prawa Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, rozpoczynając karierę naukową od najniższego szczebla. Jednocześnie przygotowywał pracę habilitacyjną pt.: „Przedmiot, stanowisko w dziedzinie nauk społecznych oraz cele i środki polityki agrarnej” w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W 1924 roku przeniósł habilitację na Wydział Prawa i Nauk Społecznych USB i od marca rozpoczął tam wykłady z ustawodawstwa i polityki agrarnej. W 1926 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym ekonomii rolnej na Wydziale Rolniczym Politechniki Lwowskiej, zaś w 1929 roku profesorem zwyczajnym na Studium Rolniczym USB w Wilnie.

Jednak praca naukowa i dydaktyczna nie wyczerpała w pełni możliwości profesora. Piastując od 1926 roku stanowisko ministra Reform Rolnych zasłużył się także w dziedzinie działań państwa zmierzających do uporządkowania polskiego systemu rolnego. Istotnym wyznacznikiem struktury agrarnej oraz warunkiem ograniczającym działalność Ministerstwa była wówczas ogólna sytuacja gospodarcza kraju. W jednym z przemówień wygłoszonych w Sejmie Witold Staniewicz zwrócił uwagę na fakt przeludnienia agrarnego polskiej wsi. Przedstawiając program prac powierzonego mu resortu na pierwszym miejscu wymienił komasację gruntów chłopskich. Środkiem do realizacji zamierzonego celu miało być upełnorolnienie gospodarstw rolnych. W związku z tym wysunął też koncepcję parcelacji wielkiej własności ziemskiej, która jednak nie dysponowała obszarem wystarczającym na upełnorolnienie wszystkich gospodarstw chłopskich w kraju. Program jego działania uwzględniał również likwidację serwitutów i był powiązany z akcją melioracji gruntów wiejskich i kredytowania drobnych gospodarstw. Chodziło mu też o podniesienie oświaty rolniczej i ogólnej na wsi oraz zorganizowanie fachowej pomocy agronomicznej, szczególnie dla osadników z rozparcelowanej wielkiej własności ziemskiej. Ogólnym celem przyjętego przez Ministra projektu było podniesienie produkcji rolnej, wzrost dochodów wsi i stworzenie rynku wewnętrznego obsługującego ludność miejską.

Osobny nurt pracy i zamiłowań Profesora łączył go z Wydziałem Ekonomiki Rolnej Drobnych Gospodarstw Wiejskich PINGW w Warszawie. Jego zaangażowanie w kierowanie tą placówką nastąpiło jeszcze w czasie pełnienia przez niego obowiązków ministerialnych i wynikało z bliskich kontaktów z ludźmi, podobnie rozumiejącymi znaczenie obiektywnych badań gospodarki chłopskiej, jak Stanisław Antoniewski czy Juliusz Poniatowski. Obok pracowników naukowych zatrudnionych na stałe w tej instytucji, przyciągała ona także ludzi z zewnątrz, którym bliska była problematyka społeczno-gospodarcza wsi. Profesor poprzez swoją indywidualność stwarzał właściwy klimat pracy naukowej, zachęcał do wysiłku, dbał o poziom opracowań i angażował się w proces ich wydawania.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej Witold Staniewicz przeniósł się do Poznania. Objął tam stanowisko profesora ekonomii rolniczej i polityki gospodarczej na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego. Prowadził wykłady z ekonomii społecznej, polityki agrarnej i encyklopedii rolnictwa. W swojej pracy dydaktyczno-naukowej duży nacisk kładł na wychowanie młodego pokolenia ekonomistów rolników. Skupiał wokół siebie grono młodych ludzi zainteresowanych problematyką ekonomiki rolnictwa, prowadząc z nimi seminaria doktoranckie.

Zakresu swoich zainteresowań nie ograniczał jednak tylko do szkolenia młodej kadry. Brał też czynny udział w życiu społeczno-gospodarczym kraju, prowadził szereg prac naukowo-badawczych. Był członkiem Prezydium Ekonomiki Rolnictwa przy Wydziale V PAN, gdzie przewodniczył Sekcji Planowania Perspektywicznego. Aktywnie pracował w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk oraz Oddziale Poznańskiego Towarzystwa Ekonomicznego, pełniąc funkcję przewodniczącego Sekcji Rolniczo-Ekonomicznej. Był jednocześnie członkiem Rady Naukowej w Instytucie Ekonomiki Rolnej, a także inicjatorem i organizatorem szeregu konferencji naukowych poświęconych problematyce ekonomicznej.

Opieka Patronatu nie mogła ograniczać się tylko do czynności rewizyjnych. Konieczne było także zainteresowanie się ekonomicznymi efektami pracy poszczególnych jednostek. Z myślą o reformie organizacji spółdzielczości i utworzeniu centrali finansowej dla kas Franciszek Stefczyk napisał broszurę „O urzędowym projekcie założenia Centralnej Kasy dla Stowarzyszeń”, w której skrytykował zabiegi rządu austriackiego zmierzające do utworzenia centralnej kasy dla spółdzielni w całym kraju. Jego argumentacja znalazła poparcie u przedstawicieli innych krajów wchodzących w skład monarchii i w 1908 roku została powołana do życia Centralna Kasa Spółek Rolniczych, której pierwszym dyrektorem został sam pomysłodawca tego projektu.

Profesor Witold Staniewicz dał się poznać jako wybitny polityk agrarny, który oprócz teoretycznej wiedzy naukowej cenił sobie także praktyczne podejście do rozpatrywanych zagadnień. Zakres jego zainteresowań był bardzo szeroki, o czym świadczy rozległa tematyka wydanych przez niego publikacji. Zajmował się bowiem ustrojem agrarnym, stosunkami własnościowymi w rolnictwie, rynkiem rolniczym krajowym i zagranicznym, zagadnieniami gospodarczymi ogólnopaństwowymi, a także organizacją gospodarstw rolnych. Kilka prac poświęcił także zagadnieniom dydaktycznym. Do badanych zjawisk zawsze podchodził z odpowiedzialnością człowieka, który zna ich skomplikowany mechanizm działania. W swoich pracach nie silił się na wielkie syntezy i uogólnienia, a skupiał się na szczegółowiej analizie pojedynczych faktów, które w jego opinii odzwierciedlały całość omawianej przez niego problematyki. Jego publikacje można uszeregować pod kątem następujących zagadnień:

• Teorii polityki agrarnej i ekonomiki rolnej – należy tu wymienić prace: „Przedmiot i stanowisko w dziedzinie nauk społecznych oraz cele i środki polityki agrarnej” (1924), monografię „Ratujmy Bołondziszki, wieś powiatu lidzkiego” (1923) oraz tłumaczenie książki Ernesta Laura „Ekonomia rolnicza”, do której profesor dodał od siebie 100 stron dotyczących stosunków panujących w Polsce.
• Reformy rolnej i jej stosunków gospodarczych – na uwagę zasługują tu prace: „Uwagi o reformie stosunków rolnych w Polsce” (1929), „Reforma rolna a wytwórczość rolnicza” (1926), „Kolektywizacja rolnictwa Rosji Sowieckiej” (1933), „Reforma rolna w Niemczech Zachodnich” (1950), „Kolektywizacja rolnictwa Chin Ludowych” (1955) oraz „Zagadnienia struktury rolnictwa polskiego” (1960).
• Dziedziczenia gospodarstw rolnych - tematyki tej dotyczą publikacje: „Przyczynki do zwyczajów spadkowych włościan w woj. wileńskim i nowogrodzkim” (1929), „Znaczenie społeczne niepodzielności gospodarstw włościańskich” (1937), „Dziedziczenie własności ziemskiej w Szwajcarii” (1925), a także „Dziedziczenie gospodarstw rolnych na Ziemiach Odzyskanych” (1947).
• Znaczenia rolnictwa w gospodarce narodowej – w tej grupie można wymienić prace: „Rolnictwo jako podstawa rozwoju gospodarczego Wilna i Ziemi Wileńskiej” (1933), „Wilno jako rynek zbytu dla rolnictwa ziem północnych Polski” (1934), „Znaczenie i rola rolnictwa w życiu gospodarczym państwa” (1935), „Rolnictwo w bilansie handlowym Polski w okresie planu 6-letniego” (1957) i „Uwagi nad rozwojem i lokalizacją produkcji rolnej w Polsce” (1947).
• Społecznych i demograficznych wsi – należy wymienić tu prace: „Oświata pozaszkolna jako zagadnienie socjalne” (1927), „Zagadnienie rąk roboczych na wsi” (1938) i „Bezrobocie na wsi i związana z tym niedokonsumpcja ludności wiejskiej” (1938).
• Historii rolnictwa i studiów rolniczych – na uwagę zasługują tu publikacje: „Rzut oka na rozwój dziejów agrarnych na ziemiach litewskich” (1924), a także szereg prac dotyczących dziejów poszczególnych placówek naukowych takich jak: Studium Rolniczego na Uniwersytecie Wileńskim, Zakładu Ekonomiki Rolnej USB, Zakładu Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Poznaniu i Wydziału Ekonomiki Instytutu w Puławach (PINGW). Do grupy tej zalicza się także obszerna monografia życia i dzieła Michała Oczapowskiego.

W dorobku Witolda Staniewicza znajdują się też opracowania, których nie można zakwalifikować do żadnej z wymienionych grup, co świadczy o jego szerokich zainteresowaniach. Do nich zaliczyć trzeba monografię „Dwór Wersoka Wielka” (1926), jak również pracę o związku włościańskim w Szwajcarii (1926). Ostatni rok swojego życia profesor poświęcił na pisanie pamiętników.

Wyrazem społecznego uznania i wyróżnienia jego działalności dla nauki, społeczeństwa i ojczyzny były liczne odznaczenia, do których można zaliczyć między innymi Krzyż Virtuti Militari, Krzyż Komandorski z Gwiazdą Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych czy Złoty Krzyż Zasługi.
Witold Staniewicz zmarł 14 lipca 1966 roku i został pochowany na Sołaczu.

oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Polski Słownik Biograficzny 2002 T.51 s. 563-570.
2. Dziedzic F.: Witold Staniewicz 1887-1966. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej 1967 z.1, s. 3-6.
3. Kopeć B.: Prof. dr Witold Staniewicz. Roczniki Nauk Rolniczych Seria G 1967 z.3 s. 519-524.
4. Noniewicz C.: Ekonomista rolny i polityk. Wieś i Rolnictwo 1988 nr 4 s. 146-153.
5. Żabko-Potopowicz A.: Pionierzy postępu w rolnictwie polskim. Warszawa : LSW, 1977.