Dynia – królowa jesiennych stołów

Szczegóły

Kategoria: Natura i my

Dynia nazywana jest Królową Jesieni. To warzywo pełne właściwości odżywczych i leczniczych o wielu zastosowaniach w kuchni.  Bogactwo odmian o różnorodnym kształcie i kolorze sprawia, że może też stanowić piękną ozdobę kuchni czy ogrodu. 

Historia 

Historia uprawy dyni nie została do końca poznana. Z ustaleń archeologów wynika, że warzywo to było uprawiane 7000 lat p.n.e. przez dawnych Indian dzisiejszego Peru. Legendy indiańskie opisują pojawienie się tej rośliny na ziemi. Indianie Mexica wierzyli, że dynia i wszystkie inne rośliny wyrosły z boga Centeotal, który złożył dobrowolnie swoje ciało w ofierze Ziemi. Według Indian z plemieniaa Huron, w początkach świata spadła na Ziemię kobieta, istota boska, która miała powić bliźniaki. Jeszcze w łonie matki chłopcy toczyli ze sobą spory, dotyczące sposobu w jaki mają się pojawić na świcie. Jeden chciał się urodzić w naturalny sposób, drugi się na to nie godził. Rozdarł bok matki, w skutek czego kobieta zmarła. Gdy została pochowana z jej ciała wykiełkowały rośliny, które dały życie nowo powstającej krainie. Z głowy zmarłej wyrosła dynia, z piersi kukurydza, z rąk i nóg fasola.

Indianie wykorzystywali dynię nie tylko w kuchni, ale i w medycynie, w sztuce i w rytuałach. Miąższ i nasiona były używane w przypadkach zatruć, przy chorobach układu moczowego i do eliminowania pasożytów z przewodu pokarmowego. Zawiesinę z dyni stosowano na zranienia. Nasiona i kwiaty podawano zwierzętom na łagodzenie bólu po ukłuciu kolcami kaktusów.
Indianie wykorzystywali też motyw dyni przy tworzeniu rozmaitych ozdób.

Do Europy dynia przywędrowała dopiero z Krzysztofem Kolumbem. Początkowo traktowano ją jako egzotyczną dekorację, jednak z czasem zaczęto doceniać kulinarne i prozdrowotne zalety tej rośliny. W Polsce szybko stała się popularna, trafiając na stoły zarówno pańskie, jak i chłopskie. Jej nasiona były znanym afrodyzjakiem. W medycynie ludowej dynię stosowano na wiele różnych dolegliwości: przerost gruczołu krokowego, zapalenie żołądka i jelit, robaczyce, schorzenia wątroby i nerek, bóle brzucha, oparzenia i trudno gojące rany.

Obecnie dynia ma ogromne znaczenie w gospodarce niemal całego świata. Poszczególne odmiany są wykorzystywane do celów leczniczych, kosmetycznych, dekoracyjnych i kulinarnych.

Wartości odżywcze

Miąższ dyni jest bogatym źródłem białka i błonnika, zawiera przy tym nieznaczne ilości węglowodanów i nie ma tłuszczu, dzięki czemu jest wyjątkowo niskokaloryczny (100 g miąższu to jedynie 32 kcal). Poza tym ma w swoim składzie duże ilości witamin i minerałów, jak: wapń, magnez, potas, selen, witaminy C, A, E, niacynę, kwas foliowy, a przede wszystkim cynk. Największe wartości tego ostatniego mikroelementu mają pestki dyni (200 mg w 1 kg pestek). Pestki dostarczają również takich składników jak: fosfor, mangan, kwasy tłuszczowe omega-3 i fitosterole. Ważne jest to, że ugotowana dynia nie utraci swoich cennych właściwości, w przeciwieństwie do oleju, który należy spożywać na zimno. Olej z dyni zawiera. witaminy B1, B2 , B3 , A, C, D, E, beta-karoten, kwasy linolowy, oleinowy, palmitynowy, selen, potas, cynk, fitosterole, skwalen, fitosteryny, cytrulinę i kukurbitynę. Oprócz wykorzystania w kuchni znajduje tez swoje zastosowanie w przemyśle kosmetycznym do przygotowania różnego rodzaju kremów do cery suchej, zmęczonej i dojrzałej.

Właściwości prozdrowotne

• Jako doskonałe źródło potasu, dynia jest uznawana za warzywo wspomagające utrzymanie prawidłowego ciśnienia tętniczego, pracy mięśni szkieletowych i mięśnia sercowego. Z kolei bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe pestki dyni zapobiegają odkładaniu się złogów cholesterolu w tkankach, a tym samym – miażdżycy.
• Zawarte w dyni antyoksydanty, takie, jak witamina C, E i beta-karoten, a także luteina, wspierają zdrowie naszych oczu i chronią przez zwyrodnieniem plamki żółtej oraz powstawaniem kurzej ślepoty.
• Zawarta w dojrzałych owocach dyni witamina A doskonale wpływa na wygląd skóry. Jej stymulujące działanie zmniejsza zmiany pojawiające się wraz z procesem starzenia. Jest polecana w usuwaniu zmian wywołanych przez fotostarzenie się skóry, jak również jako składnik prewencyjny pozwalający przedłużyć młodość komórek skóry.
• Dzięki obecności kukurbitacyny znajdującej się w pestkach, dynia może być stosowana do odrobaczania zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, nie powodując przy tym skutków ubocznych.
• Zarówno miąższ, jak i pestki dyni, mogą mieć pewien wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka płuc. Wynika to z obecności w ich składzie karotenoidów i inhibitorów proteaz, które są silnymi przeciwutleniaczami.
• Badania naukowe wykazały, że znajdująca się w miąższu dyni figolistnej substancja - D-chiro-inozytol - może zastąpić insulinę. Zdaniem badaczy ekstrakt z dyni może nie tylko działać profilaktycznie u osób o podwyższonym ryzyku zachorowania na cukrzycę insulinozależną (typu 2), ale również ograniczać w znacznym stopniu zapotrzebowanie na insulinę osób już chorych. Należy jednak zaznaczyć, że tak działa substancja zawarta w ekstrakcie z miąższu dyni figolistnej. Sama dynia nie jest wskazana w cukrzycy, ponieważ jej indeks glikemiczny jest wysoki i wynosi 75.
• Dynia jest bogata w cynk, dlatego jej spożywanie (zwłaszcza pestek) ma korzystny wpływ na procesy reprodukcyjne. Cynk jako antyoksydant chroni plemniki przed wolnymi rodnikami. Stabilizuje DNA jąder plemników, a także obniża aktywność nasienia (odwracalnie unieruchamia plemniki), co powoduje mniejsze zużycie tlenu, a tym samym zmagazynowanie odpowiedniej ilości energii wykorzystywanej następnie w wędrówce przez drogi rodne po ejakulacji. Dynię uznaje się także za jeden z afrodyzjaków, czyli różnorodnych alkaloidów, olejków eterycznych, witamin i feromonów o działaniu pobudzającym popęd seksualny.
• Dynia zawiera bardzo dużo składników odżywczych, a dodatkowo jest niskokaloryczna, dzięki czemu stanowi idealny składnik diety odchudzającej. Sprzyja utracie kilogramów, nie powodując przy tym niedoborów.

Jak widać dynia to warzywo z ogromnym potencjałem. Biorąc pod uwagę bogactwo jej składu, łatwy sposób uprawy, powszechność występowania i dostępność, a także udowodnione korzystne działanie profilaktyczne i terapeutyczne warto wziąć ją pod uwagę komponując swój codzienny jadłospis.

Oprac. Joanna Radziewicz

Źródła:

1. Miśkowiec, A.: Dynia. Panacea 2013 nr 2
2. Kowalczyk, A.: Dlaczego warto jeść dynię? O tym mogłeś nie wiedzieć. Zdrowie Medycyna, 2019.
3. Zdrojewicz, Z., Błaszczyk A., Wróblewska, M.: Dynia – zdrowa, ale zapomniana. Medycyna Rodzinna 2016 nr 2.
4. Majewska, M.: Dynia: wartości odżywcze i właściwości lecznicze dyni. poradnikzdrowie.pl