Zofia Romanowiczówna – patriotka, nauczycielka, społeczniczka

Szczegóły

Kategoria: Świat kobiet

Zofia Romanowiczówna, córka Piotra Romanowicza i Julii z Krauzów urodziła się 31 marca 1842 roku we Lwowie. Uczyła się w lwowskim Zakładzie Letycji Wilczopolskiej oraz na pensji Felicji Wasilewskiej. Już jako uczennica wykazywała predyspozycje do pracy pedagogicznej i społecznej. Wraz z przyjaciółkami: Wandą Dybowską, Julią Dzierżanowską i Florentyną Sturmówną założyła Stowarzyszenie im. Klaudyny Potockiej, którego celem było budzenie uczuć patriotycznych, samokształcenie, szerzenie czytelnictwa, znajomości historii i rodzimych tradycji, dbałość o język i stałą pracę dla ludu. Godłem „klaudynek” był czarny krzyż. Członkinie Stowarzyszenia urządzały patriotyczne nabożeństwa, przepisywały i rozdawały teksty pieśni patriotycznych, organizowały loterie fantowe, z których dochód przeznaczały na zakup książek dla ludu. Zakładały też biblioteki i udzielały bezpłatnych lekcji historii i literatury.

Oprócz pracy w Stowarzyszeniu Zofia Romanowiczówna brała też aktywny udział w pracach Towarzystwa Oszczędności Kobiet we Lwowie. Zajmowała się edukacją młodzieży wiejskiej. Rozdawała książki i czasopisma ludowe, uczyła szycia, czynności gospodarskich, udzielała pomocy medycznej i materialnej, opowiadała o historii Polski. W swoim środowisku prowadziła akcję przeciwko paleniu tytoniu. Była członkiem Bractwa św. Michała i św. Anny przy klasztorze bernardynów we Lwowie.

W 1863 roku, w momencie wybuchu powstania styczniowego, „klaudynki” mocno zaangażowały się w akcję niesienia pomocy uczestnikom walk. Zofia Romanowiczówna była łączniczką, pracowała przy produkcji broni, szyła odzież dla powstańców, gromadziła środki opatrunkowe, wizytowała lazarety. Ponadto przenosiła korespondencję do władz, więźniów, rodzin rannych i poległych. Jak podaje Jerzy Maliszewski, pełniła też funkcję „archiwistki dokumentów Rządu Narodowego”. Za swoją działalność została aresztowana i spędziła miesiąc w więzieniu.

W 1868 roku Stowarzyszenie im. Klaudyny Potockiej przekształciło się w Stowarzyszenie Czynnych Polek i jako główny cel swojej działalności postawiło sobie pracę oświatową wśród ludu. Jego członkinie prowadziły szkółki niedzielne oraz dbały o powiększanie księgozbiorów bibliotecznych. Ze składek finansowano naukę ubogich dzieci wiejskich.

W 1874 roku Zofia Romanowiczówna uczestniczyła w tworzeniu Stowarzyszenia Pracy Kobiet, które zajmowało się przede wszystkim organizacją szkolnictwa zawodowego dla dziewcząt, by „podnieść wartość zarobkowej pracy kobiet i doskonalić takową, otwierać nowe dla niej zakresy, ze stanowiskiem i powołaniem kobiety zgodne”. Prowadzono szkoły szycia, szewstwa, robót pończoszniczych, szkołę handlową. Pomagano kobietom w znalezieniu pracy, udzielało pożyczek członkiniom. Zofia Romanowiczówna założyła i prowadziła bibliotekę Stowarzyszenia. Była też inicjatorką utworzenia Kółka Serdecznych Polek, którego celem było gromadzenie środków na zakup książek dla ludu. Kółko funkcjonowało do lat dziewięćdziesiątych, gdy większość jego członkiń przeszła do Towarzystwa Oświaty Ludowej i Towarzystwa Szkoły Ludowej. Zgromadzone fundusze przekazano na Skarb Narodowy, na Dom Stowarzyszenia Nauczycielek i Towarzystwo Kobiet Rękodzielniczek „Równość”.

Podczas rugów pruskich wraz z innymi aktywistkami zbierała składki na wykupowanie ziemi z rąk niemieckich. W ramach przeprowadzonych wówczas akcji odbyła się sprzedaż przedmiotów wykonanych przez kobiety, w której wzięła udział m.in. Eliza Orzeszkowa nadsyłając własnoręcznie przygotowany zielnik.   

Zofia Romanowiczówna przez całe życie była związana z edukacją, a wykonywanie zawodu nauczyciela traktowała jako misję i posłannictwo. W 1875 roku zdała z wyróżnieniem egzamin uprawniający do nauczania w szkołach państwowych. Pracowała jako praktykantka w ośmioklasowej szkole żeńskiej Bernardynek Ormiańskich we Lwowie, a następnie w Miejskiej Szkole Wydziałowej Żeńskiej im. Królowej Jadwigi.  Działała również w Stowarzyszeniu Nauczycielek, które pod jej przewodnictwem gromadziło fundusze na budowę schroniska dla swoich członków niezdolnych do pracy. Doskonale rozumiała potrzeby edukacyjne różnych środowisk, Była orędowniczką dopuszczenia kobiet do studiów uniwersyteckich.

Po przejściu na emeryturę w 1906 roku nie zaprzestała działalności społecznej. Założyła Bractwo Chrześcijańskich i Polskich Niewiast, zbierała dary na Macierz Szkolną w Cieszynie i inne cele społeczne, nadal uczyła ubogie dzieci. Wówczas opublikowała osnute na własnych wspomnieniach utwory, m.in: „Z roku 1863” (1912), „Z dni krwi i łez 1863–1865” (1913) czy „Klaudynki. Kartka z dziejów patriotycznej pracy kobiet w Galicji” (1913)

W czasie pierwszej wojny światowej, mimo podeszłego wieku, stanęła na czele założonej w lipcu 1915 we Lwowie Ligi Kobiet. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości została zaliczona do weteranek powstania styczniowego i wyróżniona honorowym członkostwem Związku Obrońców Lwowa. Była członkiem Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania. Została honorowym członkiem Związku Obrońców Lwowa. W 1924 roku za swoją działalność została odznaczona medalem Polonia Restituta.

Zofia Romanowiczówna zmarła 4 czerwca 1935 roku i została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Na jej nagrobku umieszczono napis: „Szła przez życie miłością Ku szczytom prowadziła młode pokolenia”.

Oprac. Joanna Radziewicz

Źródła:

1. Załęczny, J.: Biografie godne pamięci. Warszawa, 2020
2. Zofia Romanowiczówna. Polski Słownik Biograficzny T. 31