Glanów i Tarnawa – siedziby szlacheckie nieprzerwanie w rękach tej samej rodziny

Szczegóły
Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Na terenie Ziemi Olkuskiej zachowały się dwa piękne, klasycystyczne dwory, w Tarnawie i Glanowie, które pomimo różnych przeciwności losu zostały w rękach rodziny Novaków. Obydwie posiadłości są zabytkami o dużych wartościach historycznych i architektonicznych, szczególnie ważnymi dla historii społeczności lokalnej i rodziny Nováków.

Klasycystyczny dwór w Tarnawie został zbudowany jako pierwszy, w 1784 roku, zapewne dla ówczesnego administratora wszystkich okolicznych posiadłości norbertanek. Trzeba wyjaśnić, że wieś, podobnie jak Glanów, wchodziła wówczas w skład uposażenia klasztoru Norbertanek imbramowickich. Pierwotnie był to niewielki, drewniano-murowany budynek połączony galerią z oficyną kuchenną, nakryty dachem gontowym. Równocześnie z rezydencją powstała położona w pobliżu oficyna mieszkalno-gospodarcza.

Zakonnice posiadały Tarnawę do kasacji zakonu w 1819 r., kiedy to dobra norbertanek przeszły na własność zaborcy rosyjskiego i zostały wydzierżawione. Dobra tarnawskie przejęła wówczas rodzina Bukowskich. W 1888 r. dzierżawcą Tarnawy został przybysz z terenu Węgier, Mieczysław Novák, który po rozparcelowaniu przez rząd II Rzeczypospolitej majątków majoratu został właścicielem 20-hektarowej resztówki dóbr tarnawskich.

W latach międzywojennych założenie dworsko-parkowe zostało przekształcone. Budynek dworu powiększono od zachodu, zmieniono układ przestrzenny wnętrza, przebudowano ganek, dostawiono pięcioboczny ryzalit środkowy mieszczący salon reprezentacyjny. W sąsiedztwie dworu powstały, murowane z kamienia, budynki gospodarcze. Zabudowania otaczał i do dziś otacza rozległy park krajobrazowy. Autorem kompozycji założenia był Zygmunt Novák, który, po śmierci ojca, w 1934 r. został właścicielem majątku. Obecnie zespół dworsko-parkowy należy do jego syna, który mieszka w dworze i konsekwentnie prowadzi działania, mające na celu zachowanie w dobrym stanie rodzinnej rezydencji.

Dwór usytuowany jest w centralnej części założenia parkowego. Obecnie jest to obiekt drewniany, ze środkową częścią murowaną, potynkowany, na planie wydłużonego prostokąta, siedmioosiowy, dwutraktowy, parterowy, nakryty gontowym, dymnikowym dachem półszczytowym. We wnętrzu na jednej z belek stropowych wyryta jest data powstania rezydencji i sentencja „W domu ojca mojego jest mieszkań wiele A.D. 1784”. Zachował się okazały oryginalny komin złożony z dwóch kanałów zbiegających się nad sienią. W sąsiedztwie rezydencji ustawiona jest oficyna mieszkalna. Na południe od dworu zachowały się fragmenty kamiennych filarów drewniano-murowanej stodoły z 1. poł. XIX w., którą właściciel zamierza odbudować. Zespół dworsko-parkowy jest własnością prywatną i nie można go zwiedzać.

Drugi z dworów rodziny Novaków został zbudowany w Glanowie, w 1786 roku na potrzeby zarządu folwarku. Wzniesiono wówczas obiekt w typie „dworku polskiego” z łamanym dachem i kolumnowym gankiem wspierającym trójkątny przyczółek. Był budowlą parterową, murowaną, na rzucie prostokąta, być może z gankiem od frontu.

Po konfiskacie dóbr zakonnych w 1819 roku wieś i dwór przekazane zostały rosyjskiemu generałowi Korfowi. Kolejni właściciele to Norbert Przanowski (ojciec Edwarda Przanowskiego) i Leon Rutkowski (ten ostatni zginął w dworku podczas powstania styczniowego).

Glanów zapisał się w historii w czasie powstania styczniowego, kiedy to 15 sierpnia 1863 roku stacjonujący we dworze oddział powstańców stoczył w pobliskich Imbramowicach walkę z Rosjanami. Zginęło wtedy 42 powstańców. Pamiątki po tej potyczce przechowywane są we dworze.

W trakcie walk, jakie toczyły się tu 15 sierpnia 1863 roku dwór i jego otoczenie zostały spalone. Nie spłonęły wówczas jedynie karczma i kuchnia. Po śmierci Rutkowskiego Glanów trafiły ręce jego zięcia, Konstantego Nováka, pochodzącego z rodziny słowackiej, osiadłej w Polsce od ponad 100 lat. 

W latach międzywojennych dwór doczekał się zasadniczego remontu. Obecny jego wygląd jest efektem przebudowy w roku 1923, wykonanej pod kierownictwem i według projektu Zygmunta Nováka. W takcie prac nie tylko odnowiono budynek, ale także nadano mu wiele cech zgodnych z ówczesnymi wyobrażeniami o wyglądzie barokowo-klasycystycznych dworów polskich. Od frontu dostawiono czterokolumnowy toskański portyk wspierający trójkątny naczółek, a całość przykryto łamanym dachem z wystawką od ogrodu, nadano mu dwutraktowy układ wnętrza. 

Dwór otacza XIX-wieczny park krajobrazowy o powierzchni blisko 0,5 hektara,   kompozycji z około 1930 roku. W pobliżu posiadłości usytuowane są XIX-wieczne zabudowania folwarczne, m.in. murowano-drewniana stodoła i kamienny spichlerz z pierwszej połowy XIX w. oraz budynki drewniane z końca XIX w. Drewniane obiekty w Glanowie znajdują się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej. Obecnie dwór jest w rękach rodziny Nováków i nie jest udostępniony do zwiedzania. 

Glanów i Tarnawa miały to szczęście, że po II wojnie światowej nie zostały odebrane swoim prawowitym właścicielom – rodzinie Novaków. Ocalały i do dziś pozostają skarbnicą dworskiej tradycji; dzięki nim można się przekonać, jak wyglądały takie przybytki na przestrzeni wieków. 

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter