Dworek w Bolestraszycach, miejsce w którym tworzył wybitny malarz - Piotr Michałowski

Szczegóły
Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Bolestraszyce to wieś w dolinie Sanu, gdzie o dawnych właścicielach przypomina dwór, dawna posiadłość Michałowskich i słynne dziś Arboretum. Dzięki osobowości właścicieli, majątek ten w czasach zaborów stał się jednym z niezwykłych miejsc ziemi przemyskiej.

Historia miejsca

Pierwsze wzmianki o Bolestraszycach pochodzą z  XV wieku, kiedy to należała do Steczków. Ich córka Małgorzata wniosła ją w wianie chorążemu przemyskiemu Świętopełkowi z Zawady herbu Lis. Przypuszcza się, że to on wybudował pierwszą drewnianą siedzibę obronną, ponieważ jego synowie przybrali nazwisko Bolestraszyckich. Najstarsza wzmianka o murowanym dworze obronnym pochodzi z 1639 roku.

W połowie XVII wieku siedziba przeszła w ręce Drohojowskich. W starych dokumentach z tamtego okresu obiekt kilkakrotnie występuje jako fortalicjum lub zamek, choć brakuje szerszego opisu. W II połowie XVIII w. Drohojowscy postawili oficynę traktowaną później jako nowy dwór. W następnych latach majątkiem władali także Rozwadowscy, Czotrowscy i Ostrowscy.

Czasy Michałowskich

W roku 1840 rozpoczął się nowy rozdział w dziejach Bolestraszyc wraz wydzierżawieniem majątku przez słynnego malarza Piotra Michałowskiego i jego rodzinę. Warto dodać, że posiadłość była w 1/4 własnością jego żony, Julii z Ostrowskich. Sama rezydencja, w której zamieszkali była skromną budowlą o rzucie prostokąta, nad którą przed 1850 r. nadbudowano piętro (z równie skromnym wnętrzem) i pokryto gontowym dachem „polskim”. Drewniany portyk został zastąpiony w całości murowanym, uzyskując dzisiejszy wygląd. Po licznych przebudowach dwór nabrał cech klasycystycznych, w tym czasie zostały założone również ogrody krajobrazowe. Zrujnowane fortalicjum zostało rozebrane, a fosy i wały zasypane. Jego część w II poł. XIX stulecia zamieniła na kaplicę Julia Michałowska, którą w okresie międzywojennym ozdobiono wieżyczką. Skromną siedzibę otaczał park położony na dwóch rozległych poziomach: niskim, pierwotnie zalewowym dnie doliny Sanu oraz na wysokim wzgórzu, gdzie mieści się kompleks zabudowań dworskich.

W czasie pobytu w Bolestraszycach Michałowski utrzymywał kontakty z arystokracją i ziemiaństwem Ziemi przemyskiej m.in. z Leonem Sapiehą z Krasiczyna - swym dawnym podwładnym z Oddziału Górniczego, z Leonem Rzewuskim z Podhorzec oraz malarzem amatorem Maksymilianem Oborskim - administratorem w Sieniawie, który stał się jego nieformalnym uczniem. Około 1843 roku zetknął się z Juliuszem Kossakiem, któremu również udzielał wskazówek artystycznych. 

Michałowski prowadził tu gospodarstwo rolne na wysokim poziomie. Stosował nowoczesne metody uprawy i nawożenia. Hodował ukochane konie, wśród których miał piękne i szlachetne rasowe araby. Wyjazdy zagraniczne wykorzystywał nie tylko do celów artystycznych, ale także do zapoznania się z czołowymi osiągnięciami w tej dziedzinie. Sprowadzał również zza granicy okazy rasowego bydła. Gospodarstwo Michałowskiego było świetnie zorganizowane, funkcjonowało według szczegółowo opracowanego, przez właściciela Bolestraszyc, planu. Sam sprawdzał stan zwierząt i maszyn rolniczych. Z chłopami utrzymywał dobre stosunki, liczył się z ich doświadczeniem i zdrowym rozsądkiem, traktował ich z dużym szacunkiem, okazywał pomoc i życzliwość. W tym czasie prowadził także pewną działalność społeczną, wspomagając mieszkańców wsi w okresach nieurodzajów, czy głodu, a ponadto organizując naukę dla dzieci wiejskich. Jego założenia dworsko – ogrodowe stały się później częścią Arboretum.

Lata spędzone przez Michałowskiego w Bolestraszycach to również czasy aktywne na polu malarstwa. Wykorzystywał każdą wolną chwilę i każdy skrawek papieru do rejestrowania otaczającego go świata. W tym czasie powstały m.in. ostatnie prace z serii kawaleryjskiej, kontynuowany był wątek kawalkad i potyczek kawaleryjskich, w tym seria krakusów. Od roku 1844 pojawiają się szkice Szarży w wąwozie Somosierry, w układzie pionowym. Na lata 1845-1848 przypadają liczne wizerunki rycerzy i hetmanów. Portret Seńki jest jednym z najbardziej znanych płócien artysty, które powstały w czasie jego pobytu w Bolestraszycach.

Po śmierci Piotra Michałowskiego (1855) Bolestraszyce pozostały w rękach rodziny: żony Julii z Ostrowskich, syna i córki, która wyszła za mąż za Adama Łempickiego. W roku 1910 klucz bolestraszycki nabyła rodzina Zajączkowskich pochodząca z Podola, która do dworku dobudowała sześciokolumnowy portyk zamknięty trójkątnym szczytem. W ich rękach majątek pozostał do roku 1944.

Czasy powojenne

Powojenne losy dworu potoczyły się dość szczęśliwie. Wprawdzie najpierw umieszczono tu szkołę, a następnie urządzono mieszkania, ale w latach 70. tych dzięki staraniom Profesora Jerzego Pióreckiego zniszczone budynki władze powiatowe w Przemyślu przekazały Zakładowi Fizjografii i Arboretum Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu. W Bolestraszycach zrujnowane budynki dworskie z końca XVIII wieku wyremontowano i zaadaptowano na pracownie, sale muzealne, pomieszczenia socjalne i gospodarcze dla potrzeb Arboretum. Przed nowymi nasadzeniami wykonano szczegółową inwentaryzację układu przestrzennego w oparciu o pomiar sytuacyjno-wysokościowy, inwentaryzację dendrologiczną oraz dokumentację architektoniczną dotyczącą rekonstrukcji i renowacji historycznych budowli.

Architektura

Dwór w Bolestraszycach, w dzisiejszym kształcie jest efektem przebudów i rozbudów przeprowadzonych w XIX i XX w. Jest budowlą piętrową, na rzucie prostokąta, o dość skromnych elewacjach dłuższych i efektownie rozwiązanej elewacji bocznej. Całą jej szerokość obejmuje toskański, sześciokolumnowy portyk w wielkim porządku, z balkonem na całej szerokości piętra. Portyk jest zwieńczony wysokim belkowaniem, odcinkami pełnej, attyki i trójkątnym szczytem. Otaczający założenie dworskie park i ogród pełen jest niezwykle cennych okazów drzew.

Czasy współczesne

Dworek w Bolestraszycach to już od ponad 45 lat siedziba Arboretum i Zakładu Fizjografii. Należy do cennych zabytków przyrody i kultury Polski, spełniającym różnorodne zadania jako: obiekt przyrodniczy, kulturowy, dydaktyczny i naukowy, ale przede wszystkim jako miejsce pamięci o Piotrze Michałowskim.

Aleksandra Szymańska

Źródła:

Fot. Domena publiczna Wikipedia.pl

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter