Koszuty – dwór Zabłockich

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Koszuty to stara wielkopolska wieś, położona na Równinie Wrzesińskiej, nieopodal wspaniałych rezydencji w Kórniku i Rogalinie. Parafia istniała tu co najmniej od XIV wieku i była rodowym gniazdem rodziny Koszutskich. Zachowany do dziś barokowy dwór powstał około 1760 roku, jest jednym z najlepiej zachowanych pod względem ukształtowania bryły, formy architektonicznej i rozplanowania wnętrz tego typu obiektów w Polsce i wraz z otaczającym go parkiem stanowi wiarygodny dokument swoich czasów. Obecnie jest siedzibą Muzeum Ziemi Średzkiej.

Dwór w Koszutach został zbudowany najprawdopodobniej dla podczaszego poznańskiego Józefa Zabłockiego herbu Łada około 1760 roku, z zachowaniem podstawowych cech architektonicznych ustalonych w XVIII wieku. Możliwe, że do jego budowy wykorzystano partie starszego budynku pochodzącego jeszcze z XVII w. Do 1939 r. Koszuty należały do jednej rodziny, której członkowie, w wyniku zawieranych małżeństw i dziedziczonych spadków, stawali się kolejnymi właścicielami wsi. Wśród nich byli m. in. Rekowscy herbu Wantoch i Kosińscy herbu Rawicz.

Dwór wzniesiono na planie prostokąta z  narożnymi alkierzami i stromym, mansardowym dachem, krytym gontem. Otacza go, zrekonstruowany, park krajobrazowy z pierwszej połowy XIX wieku. Jest to budowla parterowa z mieszkalnym poddaszem, symetryczna, z werandą i elewacją frontową zwróconą na południe.

Na przełomie XVIII i XIX w. dwór został rozbudowany o dwie szczytowe przybudówki nawiązujące do jego architektury, nakryte dachami trójspadowymi. Z kolei na przełomie XIX i XX w. Kosińscy dokonali jego rozbudowy w stylu neobarokowym. Powiększono wówczas alkierze, zrównując je szerokością z istniejącymi przybudówkami szczytowymi, oraz dobudowano alkierze od strony wschodniej. Wejście główne dworu w Koszutach prowadziło przez werandę i sień do reprezentacyjnego owalnego salonu, położonego centralnie. Po prawej i lewej stronie sieni i salonu umieszczono po dwa pokoje. Wnętrze zakomponowano w sposób regularny i symetryczny. W dwóch rzędach pomieszczeń poprowadzono komunikację wewnętrzną w układzie amfiladowym. Zabiegową klatkę schodową umieszczono w sieni. Pomieszczenia drugiej kondygnacji powtarzają symetryczny plan parteru. W takiej formie założenie dworsko-parkowe w Koszutach dotrwało do 1941 r., gdy majątek opuścili ostatni jego właściciele z rodziny Rekowskich herbu Wantoch.

Park o powierzchni 4,67 ha, który tworzy naturalne, przyrodnicze otoczenie rezydencji posiada kształt zbliżony do kwadratu. 

W sąsiedztwie dworu znajduje się oficyna pochodząca prawdopodobnie z połowy XIX wieku. Mieściła kiedyś kuchnię, pokoje gościnne i biuro.

Do końca lat 50. XX w. kompleks ulegał stopniowej dewastacji. Poprawa sytuacji nastąpiła z początkiem lat 60. XX w., kiedy to, po remoncie, w dworze umieszczono szkołę podstawową, a w 1966 r. przeznaczono go na siedzibę Muzeum Ziemi Średzkiej. W tym czasie podjęto też zakrojone na dużą skalę prace rewaloryzacyjne w parku. Przez kolejne dekady kontynuowano prace w obrębie dworu.

Obecnie dwór jest siedzibą Muzeum Ziemi Średzkiej „Dwór w Koszutach”. W jego wnętrzach prezentowana jest stała ekspozycja muzealna zatytułowana „Mała siedziba ziemiańska w Wielkopolsce”, która pod względem funkcjonalnym powtórzyła dawny układ. Prezentowana jest w siedmiu salach, urządzonych w duchu dawnego, polskiego dworu z końca XIX i początku XX wieku. Zgromadzone tu zestawy mebli oraz uzupełniające wystrój malarstwo, tkaniny i przykłady rzemiosła artystycznego – ustawione tak, by swobodnie poruszać się po wnętrzach – pozwalają odtworzyć wygląd i atmosferę szlacheckiego dworu, a pozostawione „mimochodem” drobne sprzęty dają wrażenie stałej obecności jego dawnych mieszkańców.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Koszuty – zespół dworsko-parkowy, https://zabytek.pl/pl/obiekty/koszuty-koszuty-zespol-dworsko-parkowy
• Libicki M., Dwory i pałace w Wielkopolsce, Poznań 2013
• Omilanowska M., Polska – pałace i dwory, Warszawa 2004
• koszuty.pl
• Fot. 1 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Koszuty_dwor.jpg
• Fot. 2 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Koszuty.jpg