Skarby w zbiorach CBR

Szczegóły

Kategoria: Skarby w zbiorach CBR

Centralna Biblioteka Rolnicza Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi - Oddział  Instytutu w Puławach posiada cenny księgozbiór, który liczy około 360 tysięcy jednostek bibliotecznych, w tym 207 tysięcy wydawnictw zwartych, około 139 tysięcy wydawnictw ciągłych i 12 tysięcy zbiorów specjalnych. W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. Tym razem chcemy Państwu zaprezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.

***

Piotr Nałęcz Małachowski

„Zbiór nazwisk szlachty z opisem herbów własnych familiom zostającym w Królestwie Polskim i Wielkim Xsięstwie Litewskim”

Lublin, 1805 

Któż z nas nie zastanawiał się czasami nad tym „co znaczy” jego nazwisko, nie poszukiwał korzeni swego rodu, nie próbował sięgać do historii swoich przodków w celu odtworzenia tzw. rodowego drzewa genealogicznego. Żeby zrozumieć i odnaleźć swoje korzenie warto sięgnąć po fachową lekturę. Można z niej pozyskać nie tylko podstawowe informacje faktograficzne, ale przede wszystkim poznać tło historyczne tłumaczące nie tylko migracje ludzi, ale i pochodzenie ich nazwisk.

Badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasad kształtowania się herbów zajmuje się heraldyka. Początki istnienia herbów rodowych w Polsce umiejscawia się na przełomie XIII i XIV wieku. Już w średniowieczu ich wizerunki były umieszczane na hełmach i tarczach rycerzy biorących udział w turniejach. To właśnie dzięki znakom herbowym możliwa była identyfikacja walczącego rycerza. 

Herb pełnił funkcję wyróżnika osoby stanu rycerskiego, później szlacheckiego, także rodziny, rodu, organizacji kościelnej, mieszczańskiej bądź cechu rzemieślniczego, korporacji, miasta, jednostki podziału terytorialnego lub państwa.

W początkowym okresie w Polsce, a także w krajach zachodnioeuropejskich, herby były obierane dowolnie i nie podlegały żadnym prawidłom ani ochronie. Z chwilą powstania społeczeństwa stanowego stały się oznaką stanu rycerskiego, czyli szlacheckiego, do którego należało się z tytułu urodzenia. I tu należy zwrócić uwagę na rozróżnienie herbu, gmerka i herbiku.

W rozumieniu potocznym tylko herb świadczył o przynależności do stanu szlacheckiego, ale mieszczanie, a szczególnie patrycjusze (jako ludzie wolnego stanu), także mieli prawo do używania herbów (w literaturze nazwa tego znaku funkcjonuje jako herbik). Rzemieślnicy posługiwali się też swoimi znakami, zwanymi gmerkami.

Z bogatej literatury heraldyczno-genealogicznej na szczególną uwagę zasługuje książka z zasobów Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi, której wydanie z 1790 roku „poprawione, pomnożone i powtórnie do druku podane” ukazało się w 1805 roku -  „Zbiór nazwisk szlachty z opisem herbów własnych familiom zostającym w Królestwie Polskim i Wielkim Xsięstwie Litewskim” zebrane przez Piotra Nałęcz Małachowskiego. 

Liczące 717 stron dzieło, to opis herbów własnych, szlachty żyjącej w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim.

Ponieważ pierwsze wydanie z 1790 roku, jak pisze autor we wstępie „Do Czytelnika” – „przez trefunek i Drukarnię ...wypełzy niektóre omyłki i przeistoczenia”, ukazało się, „ułożone, poprawione, pomnożone, i powtórnie do druku podane”, wznowienie dzieła.

Książka jest podzielona na 2 części:

• Zbiór nazwisk szlachty (z opisem herbów własnych familiom zostającym w Królestwie Polskim i Wielkim Xięstwie Litewskim)
• Opis herbów (do malowania tychże, i rżnięcia na pieczęci użyteczny).

Pierwsza część to alfabetycznie ułożony spis nazwisk szlacheckich wraz z przypisanymi im herbami, których szczegółowy opis autor podaje w części drugiej.

W poszukiwaniu własnej tożsamości, czy przy próbach wyjaśnienia pochodzenia starych dokumentów, warto  sięgnąć do książki Piotra Nałęcza Małachowskiego – „Zbiór nazwisk szlachty z opisem herbów własnych familiom zostającym w Królestwie Polskim i Wielkim Xsięstwie Litewskim”. Może odnajdziemy w niej informacje o naszych przodkach.

Dzieło to zostało wydane w Lublinie nakładem Drukarni J.C.K. Mei u XX Trynitarzów.
W 1985 Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe wydały reprint książki z 1805 roku. Pozycja jednak dostępna jest już tylko w bibliotekach lub na aukcjach internetowych.

Po tę i inne lektury z zakresu historii, genealogii czy heraldyki zapraszamy na stronę Centralnej Biblioteki  Rolniczej Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi – Oddział Instytutu w Puławach: http://gamma.cbr h.edu.pl/F/?local_base=CAL01 oraz na stronę Rolniczej Biblioteki Cyfrowej: http://mars.cbr.edu.pl:8080/dlibra

Oprac. Bogusław Wiśniewski

Red. Joanna Radziewicz

Fot. domena publiczna: polona.pl, crispa.uw.edu.pl