Aloes – wszechstronna roślina lecznicza

Szczegóły

Kategoria: Ziołowy zakątek

Aloes jest rośliną cenioną ze względu na swoje właściwości nawilżające i lecznicze. Jeszcze do niedawna w naszym regionie był on rozpowszechniany głównie przez zielarzy i lekarzy. Obecnie obserwuje się znaczny wzrost zainteresowania uprawą tej rośliny. W Europie największe skupiska tego ziela występują przede wszystkim na terytorium Hiszpanii.

Trochę historii

Od najdawniejszych czasów aloes był uważany za roślinę leczniczą, magiczną, symboliczną i obrzędową. Pierwsze zapiski o aloesie znajdują się na sumeryjskich glinianych tabliczkach, pochodzących z okresu od 2500 do 3000 lat przed narodzinami Chrystusa. W egipskich hieroglifach pojawia się jako religijny symbol odnowy życia, natomiast z Księgi Lekarstw i Papirusu Ebersa, który znajduje się na Uniwersytecie w Lipsku, udało się odczytać kilkanaście przepisów na medykamenty sporządzone na bazie tej rośliny. Królowa Nefretete oraz Kleopatra stosowały aloes w celach pielęgnacyjnych i kosmetycznych. Grecy znali to ziele już w IV wieku p.n.e. Aleksander Wielki podbił wyspę Sokotra, aby wejść w posiadanie tamtejszych gajów aloesowych i za pomocą tej rośliny móc bez przeszkód opatrywać rany swoich żołnierzy. Grecki lekarz Dioskurides zalecał stosowanie aloesu w przypadku zaparć, oparzeń i chorób nerek. Wykorzystywany był też jako środek przeczyszczający, leczący kontuzje, skaleczenia, rany skórne, łagodzący ból oczu, zębów, hamujący wypadanie włosów oraz wpływający na krzepnięcie krwi.

W I wieku aloes dotarł do Brytanii, zaś w X wieku krzyżowcy przywieźli go jako łup do Hiszpanii. W XII wieku ciesząca się wielką sławą medyczną mniszka, Hildegarda von Bingen, stosowała aloes do leczenia dolegliwości trawiennych, kaszlu oraz jako środek przeciwgorączkowy, natomiast w XV wieku Paracelsus na bazie tej rośliny sporządzał „eliksir życia”. Dużą rolę w rozpowszechnianiu tej rośliny odegrali jezuici, którzy prowadzili systematyczne uprawy w Ameryce Południowej, Meksyku i Teksasie. Wzrost zainteresowania alosem, jaki miał miejsce w XVIII wieku, skłonił Koronę Brytyjską do rozpoczęcia produkcji zagęszczonego soku w swojej kolonii na Barbadosie. W Afryce aloes stosowano do mycia skóry, jako zabezpieczenie przed komarami, nadmierną potliwością i promieniami słonecznymi. Wykorzystywali go także myśliwi podczas polowań, aby zneutralizować swoisty zapach swojego ciała.

W Stanach Zjednoczonych w XX wieku aloesem leczono uszkodzenia popromienne spowodowane radiografią, a także opracowano proces umożliwiający konserwowanie żeli aloesowych. W Europie Zachodniej udział tej rośliny w medycynie był traktowany przez lekarzy z lekką pobłażliwością. Dopiero wraz z pojawieniem się ruchów ekologicznych, zauważono, że natura ma bardzo wiele do zaoferowania, zarówno w dziedzinie zdrowia, jak i urody, i może stać się alternatywą dla chemicznych produktów kosmetycznych i leków.

Skład chemiczny

Liście aloesu swoje cenne właściwości lecznicze zawdzięczają bogatemu składowi chemicznemu. Zawierają one znaczne ilości glikozydów antrachinonowych, takich jak: aloina A i B, żywice (glukoza, mannowa, celuloza i ich estery), mukopolisachorydy, substancje lipidowe, glikoproteiny, kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy, winowy, cynamonowy, bursztynowy) i enzymy. Ponadto roślina ta jest bogata w kwasy tłuszczowe, witaminy z grupy B, witaminę C, E, prowitaminę A, kwas foliowy, składniki mineralne (magnez, fosfor, mangan, żelazo, cynk, miedź, wapń, chrom, selen), kwas salicylowy, bioflawonoidy, taniny i antyutleniacze.

Właściwości lecznicze

Aloes korzystnie wpływa na organizm człowieka, ponieważ zawiera związki o właściwościach biostymulatorów. Wykazuje działanie bakteriobójcze, przeciwbólowe i przeciwzapalne. Pobudza procesy odpornościowe organizmu oraz przyspiesza gojenie się ran. Uzyskana z liści alona wchodzi w skład preparatów o działaniu przeczyszczającym i żółciopędnym. Ich efekt terapeutyczny zależy od dawki. Większa ilość preparatu powoduje szybkie wypróżnienie, natomiast małe dawki przyjmowane systematycznie wykazują działanie stymulujące. Warto jednak pamiętać, że długotrwałe stosowanie leków może spowodować niedobór elektrolitów, zwłaszcza potasu.

Sok z liści aloesu jest wykorzystywany do produkcji preparatów o działaniu immunostymulującym, czyli pobudzającym i regulującym mechanizmy obronne naszego organizmu, takich jak:

• Wino aloesowe – pobudza odporność, witalność i procesy fizjologiczne, korzystnie oddziałuje na błonę śluzową i skórę, działa przeciwzapalnie. Może być stosowane w nawracających infekcjach dróg oddechowych, zapaleniach jamy ustnej, przebytych dolegliwościach okulistycznych i przewlekłych schorzeniach skóry.

• Miód aloesowy – może być stosowany jako środek wzmacniający, szczególnie w okresie rekonwalescencji po przebytej chorobie. Pobudza apetyt. Pomaga w leczeniu nieżytów, wrzodów żołądka i zaparć.

• Biostymina – poprawia odporność i witalność. Preparat jest zalecany w rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych i długotrwałych chorobach. Wpływa korzystnie na funkcjonowanie układu oddechowego. Może być stosowany w zapaleniach jamy ustnej oraz dolegliwościach skórnych.

Świeża miazga z liści aloesu może być używana do leczenia oparzeń popromiennych i trudno gojących się ran. Przetwory sporządzone na bazie tej rośliny stosuje się także jako leki przeczyszczające, przeciwbakteryjne i regulujące procesy trawienne. Stymulują wydzielanie soków żołądkowych i poprawiają perystaltykę jelita grubego. Świeże liście aloesu lub sok znajdują zastosowanie w produkcji syropów, płynów, maści i wyciągów. Służą one zarówno do użytku wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Wewnętrznie są stosowane w nieżycie żołądka i jelit, wrzodach żołądka, dwunastnicy, jelita grubego i anemii. Działają kojąco przy nerwobólach i bólach reumatycznych. Przetwory z aloesu są również pomocne w leczeniu chorób płuc, oczu, jamy ustnej i nosa.

Żel aloesowy przystosowany do użytkowania zewnętrznego jest wykorzystywany do leczenia schorzeń skóry. Posiada także silne właściwości zmiękczające i przenika przez skórę silniej niż woda, przez co może wpłynąć na opóźnienie procesów starzenia. Jest to spowodowane obecnością w jego składzie wielocukrów mogących zmieniać strukturę naskórka i chronić przed szkodliwym wpływem środowiska zewnętrznego. Działanie to jest wykorzystywane do produkcji kosmetyków. Skład żelu zmienia się podczas wzrostu rośliny. Najsilniejsze właściwości przeciwzapalne posiada świeży żel aloesowy. Preparaty aloesowe do stosowania zewnętrznego wspomagają leczenie infekcji grzybiczych i bakteryjnych, a także oparzeń, owrzodzeń i odleżyn.

Przetwory z aloesu mogą wspomagać terapię onkologiczną. Maści są skuteczne w leczeniu poparzeń popromiennych, natomiast żel i soki łagodzą przykre dolegliwości jamy ustnej spowodowane chemioterapią. Preparaty, takie jak Biostymina są pomocne przy rekonwalescencji, ponieważ ziele to pobudza własne mechanizmy obronne organizmu.

Aloes jest lekiem prawie uniwersalnym. Jednak przetworów z alony powinny unikać kobiety w ciąży. Zbyt duże dawki preparatu powodują bowiem przekrwienie narządów jamy brzusznej, co z kolei stwarza ryzyko poronień.

Aloes w naszym domu

Warto posiadać sadzonkę aloesu w swoim domu, aby zapewnić sobie szybką pomoc w przypadku drobnych dolegliwości zdrowotnych. Przestrzeganie pewnych podstawowych reguł sprawi, że uprawa tej rośliny nie będzie zbyt problematyczna i wymagająca.

Aby aloes w pełni rozwinął swoje właściwości lecznicze, musi mieć minimum pięć lat.

Aloes najlepiej rośnie w dużych glinianych doniczkach, aby mógł w pełni rozwinąć silny system korzeniowy. W miarę możliwości dwuletnie rośliny warto przesadzić w świeże podłoże, co zapewni im szybszy wzrost. Najlepszy jest dla nich torf z domieszką ziemi liściastej i piasku (2: 1: 1) o pH około 6,0. W warunkach domowych niezbędny jest dobry drenaż. Aloesy preferują stanowiska jasne, ale bez bezpośredniego silnego promieniowania słonecznego. Idealna dla nich jest temperatura pokojowa, nigdy poniżej 5⁰C.

Sposób podlewania jest uzależniony od pory roku. Wiosną rośliny podlewa się umiarkowanie, ale często, nawet codziennie. W okresie letnim potrzebują one obfitego nawilżania 2-3 razy w tygodniu, rano lub wieczorem, nigdy w południe, kiedy krople wody skupiają promienie słoneczne i może dojść do poparzenia liści. W czasie upałów konieczne jest dodatkowe spryskiwanie roślin letnią wodą. Jesienią aloesy wystarczy podlewać raz na dwa tygodnie. Od listopada do grudnia przechodzą one w stan spoczynku zimowego i wówczas warto przenieść je do pomieszczenia o temperaturze około 10⁰C i podlewać tylko w razie potrzeby. W przypadku, gdy pokój, w którym znajdują się rośliny jest silnie ogrzewany, należy podlewać i spryskiwać je tak jak latem.

Naturalną obroną aloesu przed szkodnikami są kolczaste liście oraz gorzki zapach soku. Czasami jednak nie da się ich uniknąć. Zwalczanie przędziorka i mszyc polega na spryskaniu zaatakowanych miejsc letnią wodą i pozostawienie roślin na dwie godziny w bezpośrednim słońcu, natomiast kiedy korzenie zostaną zainfekowane przez nicienie, jedyną formą obrony jest pozbycie się rośliny wraz z podłożem.

Liście aloesu po uprzednim umyciu w przegotowanej wodzie i właściwym przycięciu mogą być pomocne w leczeniu wszelkiego rodzaju ran, oparzeń, owrzodzeń, ukąszeń i opuchlizn. Części rośliny można wykorzystać do przygotowania olejku lub nalewki, przy czym w każdym przypadku obowiązuje zasada: roślina musi mieć co najmniej 3-4 lata. Im grubszy liść, tym cenniejsza jego zawartość.

Przetwory z aloesu

Wino aloesowe

50 dag liści z co najmniej trzyletnich aloesów po umyciu wkłada się do lodówki na 7-10 dni. Następnie kroi się je na drobne kawałki i miażdży lub miksuje. Na każde 0,5 kg miazgi dodaje się 0,5 litra czerwonego wina oraz 0,5 kg miodu. Całość należy starannie wymieszać i pozostawić w zamkniętym naczyniu w ciemności na 3-5 dni do przemacerowania. Po tym okresie wino cedzi się, rozlewa do butelek i przechowuje w lodówce. Można też zwiększyć ilość wina i zmniejszyć porcję miodu o połowę, ewentualnie dodać odrobinę spirytusu.

Wino stosuje się w celu poprawy apetytu, wzmocnienia organizmu, leczeniu wrzodów żołądka, dwunastnicy i jelita grubego po uprzedniej konsultacji z lekarzem.

Maseczka aloesowa

2 liście aloesu miksuje się, dodaje 2 łyżki miodu, 1 żółtko, kilka kropel soku z cytryny i dokładnie miesza. Cienką warstwę nakłada się na twarz i szyję, pozostawia na 30 minut, a następnie zmywa letnią, przegotowaną wodą. Po wykonaniu zabiegu dobrze jest zastosować krem nawilżający z dodatkiem aloesu.

Maseczka aloesowa służy do oczyszczania i odżywiania skóry twarzy i szyi.

Miód aloesowy

Rozdrobnione liście aloesu połączyć z miodem w proporcjach 1: 2, zagotować i odstawić w chłodne miejsce do następnego dnia. Następnie ponownie zagotować, ostudzić i rozlać do słoiczków z ciemnego szkła. Przechowywać w lodówce. Spożywać po 1 łyżeczce rano i w południe na godzinę przed posiłkiem.

Miód aloesowy wpływa na poprawę apetytu, łagodzi nieżyty i stany zapalne żołądka oraz zwiększa przemianę materii.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Van E.E.: Aloes dla zdrowia i urody : właściwości, zastosowanie. Warszawa: "Klub dla Ciebie", 2008.

2. Senderski, M.E.: Zioła: praktyczny poradnik o ziołach i ziołolecznictwie. Wyd. 3. Warszawa: K.E. Liber, 2009.

3. Mrozowisk T..: Aloes – właściwości lecznicze i zastosowanie. Wiadomości Zielarskie 2002 nr 12, s.5-7.

4. Przymęska J.: Aloes – leczniczy fenomen wśród roślin. Wiadomości Zielarskie 1999 nr 5, s.5-7.