Jerzy Ważny –twórca szkoły naukowej ochrony i konserwacji drewna

Szczegóły

Kategoria: Zasłużeni Polacy

Jerzy Ważny urodził się 18 grudnia 1927 roku w Borysławiu. Był absolwentem Wydziału Leśnego Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W trakcie studiów zajmował się głównie zagadnieniami związanymi z patologią i konserwacją drewna. Problemy te zgłębiał pod kierunkiem wybitnego specjalisty z zakresu fitopatologii, profesora Józefa Kochmana. Po uzyskaniu dyplomu podjął decyzję o uzupełnieniu swojego przygotowania specjalistycznego na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, w zakresie anatomii i cytologii drewna u księdza profesora Józefa Szulety oraz w zakresie mikrobiologii profesora Kazimierza Bassalika. Jednocześnie zajął się organizacją pierwszego w Polsce Zakładu Mykologii Budowlanej w Instytucie Techniki Budowlanej w Warszawie, gdzie był zatrudniony do 1956 roku. Po przeniesieniu na SGGW pracował początkowo w Katedrze Fitopatologii, a następnie w Zakładzie Fitopatologii Leśnej i Konserwacji Drewna (późniejszym Zakładzie (Katedrze) Ochrony Drewna), którego był twórcą i pierwszym kierownikiem.

Jerzy Ważny stopień doktora nauk technicznych uzyskał w 1957 roku na podstawie rozprawy „Wpływ działania grzybów Merulius lacrymans (Wulf.) Fr. i Coniophora cerebella Pers. na fizyczne właściwości niektórych gatunków drewna”, zaś w 1962 roku zdobył tytuł doktora habilitowanego. Nominację na profesora nadzwyczajnego uzyskał w 1969 roku, natomiast w 1976 roku został mianowany profesorem zwyczajnym. W latach 1979-1981 pełnił funkcję dziekana Wydziału Technologii Drewna SGGW.

Dorobek naukowy profesora Jerzego Ważnego jest niezwykle imponujący, obejmuje przeszło 450 publikacji, w tym około 300 o charakterze naukowo-badawczym, z czego ponad 100 ukazało się na łamach czołowych czasopism zagranicznych. Wśród opracowań znajdują się liczne projekty, wytyczne i instrukcje dotyczące szeroko rozumianej ochrony drewna, normy państwowe i branżowe dla badań jakości środków ochrony drewna oraz patenty na impregnaty do drewna. Na uznanie zasługuje udział profesora w tworzeniu i redakcji pierwszego w Polsce podręcznika „Ochrona budynków przed korozją biologiczną”. Za szczególne osiągniecie, promujące naukę w skali międzynarodowej, należy również opracowanie „Kompleksowe badania nad modernizacją i optymalizacją światowych metod toksykometrycznych ocen środków ochrony drewna”. Niektóre z proponowanych przez profesora rozwiązań miały charakter pionierski w skali krajowej, wnosząc jednocześnie duży wkład do nauki światowej. Profesor Jerzy Ważny wykazywał rzadką umiejętność łączenia problemów biologicznych i technicznych, zarówno w badaniach, jak i w działalności praktycznej i dydaktycznej. Na szczególne podkreślenie zasługują opracowania takich zagadnień jak:

• mykoflora grzybów występujących w budynkach na terenie kraju, przyczyn ich rozwoju oraz szkodliwości,

• wpływ grzybów domowych na właściwości termiczne drewna,

• badania mineralnych potrzeb pokarmowych grzybów niszczących drewno w zakresie mikro- i makropierwiastków,

• teoria mechanizmu korozji biologicznej nieorganicznych materiałów budowlanych przez grzyby domowe,

• wykorzystanie ultradźwięków do oceny wytrzymałości drewna zaatakowanego przez grzyby,

• termiczna metoda odgrzybiania drewna,

• udział bakterii i glonów jako czynników degradacji drewna,

• badania właściwości biologicznych i fizyko-chemicznych środków ochrony drewna,

• organizacja jednej z większych w Europie kolekcji czystych kultur mikroorganizmów niszczących drewno i inne materiały,

• zastosowanie metod matematycznych w oznaczaniu wartości grzybobójczej środków ochrony drewna,

• opracowanie metodyki i założenie badań poligonowych skuteczności środków ochrony drewna w budynkach i w kontakcie z gruntem,

• badania nad skutecznością zabezpieczenia drewna, papieru i tyków przed pleśnieniem z wykorzystaniem metody wizualnej i instrumentalnej,

• zastosowanie żywic syntetycznych do konserwacji drewna zabytkowego,

• opracowanie kilku kolejnych generacji nowoczesnych środków ochrony drewna,

• badania nad fitotoksycznością środków ochrony drewna,

• opracowanie technologii utylizacji odpadów drzewnych drogą hodowli owocników grzyba „Shiitake” dla Australii i Polski,

• opracowanie klasyfikacji czynników degradacji drewna w aspekcie etiologicznym i symptomatologicznym.

Badania prowadzone przez profesora Jerzego Ważnego znalazły odzwierciedlenie w rozwiązywaniu praktycznych problemów ochrony drewna i budowli. W latach 1951-1960 był zaangażowany w podjętą przez ówczesne władze akcję likwidacji masowego porażenia budynków przez grzyby, szczególnie na terenach zachodnich. W wyniku podjętych działań stopień zagrzybienia kraju zmniejszył się z 25 procent do 2,5 procent. Jednocześnie wprowadził w życie wiele użytecznych rozwiązań dotyczących ochrony obiektów budowlanych, w tym świeckich i sakralnych zabytków kulturowych. Dla wielu z nich, jak Pałac w Wilanowie, Pałac w Nieborowie, Zamek Królewski w Warszawie, opracował szczegółowe projekty konserwatorskie i osobiście czuwał nad przebiegiem ich realizacji. Przez wiele lat sprawował stałą opiekę konserwatorską nad Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku oraz Muzeum Wsi Lubelskiej, współpracował również z innymi skansenami.

Profesor Jerzy Ważny był również oddany działalności dydaktycznej. Prowadził zajęcia na Wydziale Leśnym i Wydziale Technologii Drewna SGGW, na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej oraz Wydziale Etnologii Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadził też kursy i szkolenia w Ośrodku Doskonalenia Kadr Ministerstwa Gospodarki Komunalnej i Budownictwa we Wrocławiu, a później dla potrzeb Polskiego Stowarzyszenia Mykologów Budownictwa i organizacji branżowych wchodzących w skład Naczelnej Organizacji Technicznej. Opracował podstawy badawcze i programy nauczania dla studentów, kadry inżynierskiej i konserwatorskiej oraz uczestników kursów. Był inicjatorem i organizatorem odbywających się, począwszy od 1963 roku, co dwa lata Sympozjów Ochrony Drewna, które stały się źródłem wiedzy, postępu technicznego oraz inspiracji twórczej dla praktyki ochrony i konserwacji drewna w naszym kraju.

W 1991 roku Jerzy Ważny został wybrany członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk za wybitny wkład naukowy w rozwój drzewnictwa, a także propozycje licznych rozwiązań użytkowych w zakresie ochrony i konserwacji drewna. W 2004 roku został członkiem rzeczywistym PAN. Profesor cieszył się uznaniem nie tylko w kraju, ale również na arenie międzynarodowej. Był członkiem International Academy of Wood Science i New York Academy of Science, członkiem założycielem International Research Group on Wood Protection, współpracował też w Working Group on Wood Protection w ramach IUFRO (Międzynarodowej Unii Leśnych Organizacji Badawczych).

Profesor Jerzy Ważny uczestniczył w organizacji nauki w Polsce. Był wieloletnim członkiem Polskiego Towarzystwa Leśnego, Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Polskiego Towarzystwa Fitopatologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Mykologów Budownictwa. Przewodniczył Radzie Naukowo-Technicznej przy Ministerstwie Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego i Radzie Naukowej Ośrodka Badań, pełnomocnikiem Konserwacji Zabytków, pełnomocnikiem i doradcą Ministra Budownictwa i Materiałów Budowlanych ds. Ochrony Budowli, członkiem Fundacji Ochrony Zabytków i Rady Naukowo-Konserwatorskiej Pracowni Konserwacji Zabytków. Wchodził w skład komitetu redakcyjnego czasopisma „Wood Protection” oraz przewodniczącym Rady Programowej czasopisma „Folia Forestalia Polonica, Seria B – Drzewnictwo”.

W uznaniu zasług dla rozwoju nauki i techniki ochrony i konserwacji drewna Profesor otrzymał wiele nagród i wyróżnień, między innymi z rąk Rektora SGGW, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Budownictwa, Ministra Gospodarki Komunalnej. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem im. Bogdana Marconiego, za zasługi w zakresie konserwacji budynków i Medalem Michała Oczapowskiego, za wkład w rozwój nauk leśnych. W 1990 roku został wyróżniony przez organizację International Research on Wood Protection, która przyznała mu nagrodę „Ron Cockroft Award”. Za cykl prac nad toksycznością biocydów do zwalczania szkodliwych grzybów był wielokrotnie nominowany do nagrody naukowej „Fundacji Marcus Wallenberg Prize” w Szwecji. W 2009 roku, jego wybitny dorobek naukowy został doceniony przez Premiera Donalda Tuska, który wręczył mu Nagrodę Prezesa Rady Ministrów.

Profesor Jerzy Ważny był uznanym w kraju i za granicą specjalistą, twórcą polskiej szkoły naukowej zajmującej się ochroną i konserwacją drewna. Zmarł nagle 23 sierpnia 2010 roku w Warszawie.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Grzywacz A.: Profesor Jerzy Ważny (1927-2010). Postępy Nauk Rolniczych 2010 nr 4, s.3-8.

2. Lutomski K.: Jubileusz prof. dr hab. inż. Jerzego Ważnego, czł. koresp. PAN. Folia Forestalia Polonica Ser. B, 1998 z.29.

3. Stryjowski W., Fojutowski A.: Nagroda Prezesa Rady Ministrów dla prof. Jerzego Ważnego. Dokument Dostępny w Word Web: http://www.itd.poznan.pl