Współczesna kobieta wiejska
- Szczegóły
- Kategoria: Rolnictwo w Uni Europejskiej
Przeobrażenia społeczno-gospodarcze występujące w ostatnim czasie w naszym kraju wpłynęły na zmianę struktury podstawowych ról przypisanych kobietom wiejskim. Na skutek przyspieszonej industrializacji w rolnictwie polskim można było zaobserwować częściowe lub całkowite odchodzenie mężczyzn do zawodów pozarolniczych. Przełożyło się to między innymi na zmianę tradycyjnej roli kobiety w rodzinie utożsamianej do tej pory głównie z wychowywaniem dzieci i prowadzeniem gospodarstwa domowego.
Współczesna kobieta wiejska jest ważnym podmiotem wiejskiej społeczności lokalnej, mieszka i identyfikuje się z życiem na wsi, jest połączona więzami ze środowiskiem wiejskim, często łączy elementy tradycji z nowoczesnością. Dzisiejsza wieś nie jest jednorodna. Przeobrażenia społeczno-ekonomiczne oraz większy napływ ludności z miasta przyczyniły się do zmian w obrębie struktur rodzin wiejskich. Obecnie, wiejskie rodziny nie są już tak liczne jak przed laty. Sprawowanie funkcji rodzicielskich również zmieniło swój zasięg jakościowy. To właśnie stosunek do dzieci współczesnej kobiety wiejskiej wymusił nowe zadania. Zauważalne jest mniejsze zaangażowanie dzieci w prace gospodarskie, na rzecz zapewniania im lepszych warunków do edukacji i rozwoju osobistego. Rodzice, a przede wszystkim matki inwestują w wykształcenie swoich pociech i w miarę możliwości organizują im wypoczynek poza miejscem zamieszkania.
Niemniej w rodzinie wiejskiej nadal role rolnicze przeplatają się z rolami produkcyjnymi, a realizacja tych funkcji w znacznym stopniu obciąża kobietę. Powiązanie gospodarstw domowych z rolniczym warsztatem pracy powoduje, że ich aktywność zawodowa jest bardzo wysoka. Wiele z nich łączy pracę na rzecz własnego gospodarstwa z innymi formami działalności, co z jednej strony przekłada się na poprawę sytuacji ekonomicznej rodziny, z drugiej zaś jest wyrazem poszukiwania własnej tożsamości. Dla wielu kobiet ważniejsza niż dochody jest niezależność finansowa, a przede wszystkim poczucie własnej wartości, umocnione przez kontakty zawodowe i towarzyskie. Jednak rozwój kariery zawodowej kobiet jest w dużym stopniu uzależniony od przypisanej im roli matki i żony, i to ona wpływa na inny niż u mężczyzn przebieg poszczególnych stadiów kariery zawodowej. Zasadniczą determinantą zmian rozwojowych występujących u mężczyzn jest wiek biologiczny, natomiast u kobiet rodzina.
Analizując rangę pracy zawodowej w perspektywie życia obserwuje się, że największe znaczenie ma ona dla kobiet najmłodszych. Z wiekiem jej ważność ulega zmniejszeniu, by ponownie, u kobiet dojrzałych, stać się kategorią cenioną. Aktywność zawodowa wymusza na kobietach zamężnych i posiadających potomstwo pełnienie podwójnej roli, co niekiedy prowadzi do konfliktu interesów. W społeczności wiejskiej kobieta odnosząca sukcesy zawodowe jest często postrzegana przez środowisko jako zła matka, która nie jest dostatecznie zaangażowana w sprawy swojej rodziny, co niekiedy stawia ją przed wyborem: praca czy rodzina. Jednak poza negatywnymi skutkami pełnienia przez kobietę podwójnej roli społecznej, można doszukać się także jej pozytywnych aspektów. Należą do nich między innymi: bardziej wszechstronny rozwój osobowości, dojrzalsze macierzyństwo i partnerstwo oraz zwiększona satysfakcja ogólna.
Poświęcenie znaczącej ilości czasu na wykonywanie obowiązków domowych sprawia, że poszukiwanie posady przez kobiety zamieszkujące obszary wiejskie sprowadza się głównie do strategii pasywnych. Przestrzenny wymiar pracy utożsamiany jest raczej z obszarem gminy, za co w dużej mierze odpowiadają utrudnienia komunikacyjne. Podobne ograniczenie dotyczy identyfikacji pracodawców. Ze względu na niedostateczną ilość przedsiębiorstw lub ich strukturę niedopasowaną do możliwości czy zainteresowań zawodowych mieszkanek wsi, poszukują one pracodawców przede wszystkim wśród podmiotów sektora samorządowego.
Kobiety wiejskie w coraz większym stopniu dążą do podjęcia pracy poza rolnictwem, marzą o zakładaniu własnych firm czy organizacji pożytku publicznego, a także modernizacji gospodarstw rolnych, stanowią więc istotną grupę docelową dla działań ukierunkowanych na rozwój działalności pozarolniczej na obszarach wiejskich. Obserwuje się również wzrost ich aspiracji edukacyjnych, związanych z uzupełnianiem formalnego wykształcenia, podnoszeniem kwalifikacji zawodowych i pogłębianiem znajomości języków obcych.
Chociaż w tradycyjnych rodzinach chłopskich kierowanie gospodarstwem spoczywało na barkach mężczyzny, to w ostatnich dziesięcioleciach, te podziały ról społecznych straciły na znaczeniu. Przyczyniły się to tego głównie czynniki ekonomiczne, w tym możliwość znalezienia pracy zarobkowej poza rolnictwem. Obecnie, coraz częściej gospodarstwo rolne jest traktowane jako alternatywne źródło dochodów w stosunku do zajęć pozarolniczych, a obowiązki aktywnych zawodowo mężczyzn przejmują kobiety. W ten sposób to mężczyźni pełnią funkcję siły uzupełniającej w gospodarstwie rolnym, kierowanym przez kobietę. Z badań ankietowych przeprowadzonych przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w wynika, że tego typu sytuacja dotyka co piąte gospodarstwo w naszym kraju.
Kobiety, a zwłaszcza kobiety wiejskie cierpią na deficyt czasu przeznaczonego na odpoczynek, rozrywkę czy inne czynności związane z rozwojem osobistym. Wszelkie formy spędzania wolnego czasu są realizowane poniekąd na marginesie czynności zawodowych i opiekuńczych. Kultura spędzania wolnego czasu, zainteresowania, cele i priorytety kobiet wiejskich w znacznym stopniu są związane z modelem życia rodzinnego, który narzuca im pewne role oraz wyznacza margines swobody i czas przeznaczony na realizację własnych zamierzeń. Preferencje kobiet wiejskich w zakresie spędzania wolnego czasu z biegiem lat uległy pewnym modyfikacjom. Dawniej, do podstawowych rozrywek kobiet na wsi należała praca w przydomowym ogródku, robótki ręczne, spotkania z sąsiadkami, oglądanie telewizji, słuchanie radia, chodzenie do kościoła czy przesiadywanie na ławce przed domem. Przedstawiciele młodszej generacji preferowali czynności takie jak: sport, picie alkoholu, życie towarzyskie i telewizja. Współczesna kobieta wiejska w zakresie organizacji i spędzania wolnego czasu wybiera najczęściej: pracę w ogródku, oglądanie telewizji, wyjazdy do miasta na zakupy, spotkania z sąsiadkami, czytanie kolorowych czasopism i książek, kino, teatr, spacery, jazdę na rowerze, modlitwę i uczestnictwo w nabożeństwach oraz spotkania ze znajomymi.
Brak dostatecznego wsparcia instytucjalnego dla środowisk wiejskich, a zwłaszcza dla kobiet, w dużym stopniu przyczyniły się do ich stosunkowo niskiego poziomu aktywności społeczno-politycznej. Zachodzi, więc potrzeba większego wsparcia ze strony organizacji pozarządowych, na rzecz poprawy sytuacji kobiet wiejskich. Chodzi tu głównie o działania inwestujące w szeroko rozumiany kapitał ludzki poprzez:
- stworzenie możliwości rozwoju poprzez organizację kursów i szkoleń,
- działania wspierające aktywność kobiet wiejskich, zachęcające do podejmowania własnych inicjatyw gospodarczych,
- promowanie roli kobiet w przeobrażaniu własnego otoczenia,
- stworzenie odpowiednich ofert edukacyjnych umożliwiających rozwój osobisty i zawodowy kobiet wiejskich.
Warto również podejmować wszelkie działania mające na celu zachęcenie kobiet wiejskich do korzystania z instrumentów wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Z analiz dokumentów strategicznych, na poziomie centralnym wynika, że potencjał kobiet nie jest dostatecznie wykorzystywany w polityce prowadzonej wobec obszarów wiejskich. Z kolei badania przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi i Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa pokazały, że:
- brak specjalnych narzędzi dla kobiet nie wpłynął na ich mniejszy udział w pozyskiwaniu środków z PROW,
- w projektach ukierunkowanych na podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarstw rolnych częściej występują mężczyźni, ale prawdopodobnie przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, że nadal to właśnie oni stoją na czele większości gospodarstw w naszym kraju,
- bariery psychologiczne i społeczno-kulturowe wpłynęły na mniejsze wykorzystanie przez kobiety istniejących możliwości,
- działania PROW przyczyniły się do ogólnej aktywizacji kobiet.
Kryteria dostępu do poszczególnych działań PROW nie traktują żadnej płci w sposób uprzywilejowany. Dane monitoringowe wykazały, że wśród beneficjentów około 20 procent stanowiły kobiety, które pozyskane środki przeznaczały najczęściej na wspieranie czynności umożliwiających różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. Kobiety biorące udział w ankiecie deklarowały, że w przyszłości chętniej będą korzystały z rent strukturalnych i pomocy młodych rolników, a także dotacji na rozwijanie działalności pozarolniczej i rozpoczęcie własnej inicjatywy gospodarczej.
Chociaż kwalifikacje zawodowe kobiet zamieszkujących obszary wiejskie w niczym nie ustępują tym, reprezentowanym przez kobiety z miasta, to nadal istnieją problemy z elastycznością ich czasu pracy, odległością od miejsca zatrudnienia oraz dostępnością do infrastruktury społecznej (opieka nad osobami starszymi i dziećmi). Wszelkie udogodnienia w tym zakresie pozwolą na zwiększenie przedsiębiorczości kobiet wiejskich oraz ich udziału w rynku pracy.
Oprac. Joanna Radziewicz
Literatura:
- Sytuacja kobiet w rolnictwie i na obszarach wiejskich: specyfika, standardy, parytety i oczekiwania. Oprac. na zlecenie MRiRW przyg. przez: Konsorcjum badawcze FOCUS GROUP Albert Terelak i Centrum Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Sp. z o.o.
- Knapik, W.: Kobieta w wiejskiej społeczności lokalnej. Wydaw. A. Marszałek, 2008.
- Wrzochalska, A.: Kobiety kierujące gospodarstwami rolnymi. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowy Instytut Badawczy. Warszawa: IERiGŻ-PIB, 2010.
