Środowisko w Europie - jak jest, a jak będzie?
- Szczegóły
- Kategoria: Ekologia i środowisko
Polityka Europy w dziedzinie środowiska oraz polityka przeciwdziałania zmianom klimatu przyniosły obszarom europejskim duże korzyści, przyczyniając się do poprawy stanu środowiska naturalnego i podniesienia jakości życia, wspierając jednocześnie innowacyjność, tworzenie nowych miejsc pracy i wzrost gospodarczy. Jednak przed kontynentem nadal stoi szereg trwałych i rosnących wyzwań środowiskowych. Aby im sprostać należy wprowadzić fundamentalne zmiany w systemach produkcji i konsumpcji, które są głównym źródłem problemów w obszarze środowiska.
Obecny stan środowiska w Europie
Działania na rzecz realizacji ochrony środowiska w Europie zawarte w „7. Ogólnym unijnym programie działań w zakresie środowiska naturalnego do 2020 r.”, skupiają się na trzech kluczowych obszarach:
- ochronie kapitału naturalnego, który stanowi podstawę dobrobytu gospodarczego i dobrej jakości życia człowieka;
- pobudzaniu efektywnego wykorzystania zasobów, niskoemisyjnego i ukierunkowanego na społeczeństwo rozwoju;
- ochronie ludności przed środowiskowymi czynnikami ryzyka dla zdrowia.
Poniżej przedstawiamy, czego dokonano w trzech wymienionych obszarach
Kapitał naturalny
Europejski kapitał naturalny nie jest jeszcze chroniony, zachowywany i wzmacniany na poziomie zgodnym z ambicjami 7. Programu działań UE w zakresie środowiska. Polityka Unii Europejskiej na przestrzeni ostatnich lat przyczyniła się do ograniczenia zanieczyszczenia oraz znacznej poprawy jakości powietrza i wody w Europie. Jednak dalsza degradacja ekosystemów, utrata funkcji gleby i zmiany klimatu stanowią zagrożenie dla produkcji gospodarczej i dobrej jakości życia na kontynencie.
Wciąż występuje niszczenie różnorodności biologicznej. Stwierdza się niewłaściwy stan ochrony 60% gatunków chronionych, spośród gatunków poddanych ocenie i 77% typów siedlisk przyrodniczych, spośród siedlisk poddanych ocenie. Kraje europejskie nie realizują szeroko zakrojonych działań, które pozwoliłyby osiągnąć strategiczny cel na 2020 r., polegający na powstrzymaniu utraty różnorodności biologicznej.
W ciągu ostatnich lat zaobserwowano poprawę jakości wody, jednak przypuszcza się, że w 2015 r. niemal połowa jednolitych części wód słodkich nie osiągnie „dobrego stanu ekologicznego”.
Szczególną sferę zainteresowania stanowi różnorodność biologiczna obszarów morskich i przybrzeżnych. Głównie chodzi o niszczenie dna morskiego, zanieczyszczenie, inwazyjne gatunki obce i zakwaszanie. Przełowienie w Morzu Bałtyckim i Oceanie Atlantyckim wprawdzie zmniejszyło się, ale sytuacja na Morzu Śródziemnym jest zdecydowanie gorsza – w 2014 r. 91% ocenionych łowisk było przełowionych.
Kolejna kwestia to rolnictwo ekologiczne. W 2012 r. tylko niecałe 6% obszarów uprawnych było wykorzystywanych do celów rolnictwa ekologicznego.
Przewiduje się, że w przyszłości wpływ zmian klimatu przyczyni się do zwiększenia presji i oddziaływania na środowisko, a podstawowe czynniki sprawcze powodujące utratę różnorodności biologicznej będą się utrzymywać.
Efektywne gospodarowanie zasobami i gospodarka niskoemisyjna
Jeśli chodzi o efektywność wykorzystania zasobów i społeczeństwo niskoemisyjne, trendy krótkoterminowe są bardziej optymistyczne.
W ostatnich latach poprawiło się gospodarowanie odpadami.- Emisje gazów cieplarnianych w Europie spadły o 19% od 1990 r. pomimo wzrostu produkcji gospodarczej o 45%.
- Wiele innych presji na środowisko także uległo ograniczeniu w kategoriach bezwzględnych mimo wzrostu gospodarczego.
- Spadło wykorzystanie paliw kopalnych, podobnie jak emisja niektórych zanieczyszczeń pochodzących z transportu i przemysłu.
- Od 2007 r., całkowite wykorzystanie zasobów Unii Europejskiej zmniejszyło się o 19%.
- Mniej wytwarza się odpadów.
- Wskaźniki recyklingu poprawiły się niemal w każdym kraju europejskim.
- Można zauważyć, że wdrażana polityka przynosi pozytywne efekty, jednak należy też pamiętać, że do zmniejszenia niektórych presji na środowisko przyczynił się również kryzys finansowy z 2008 r. i seria recesji gospodarczych. Dlatego dopiero za kilka lat będzie wiadomo, czy poprawa sytuacji będzie się utrzymywać.
- Obecnie przyjęte polityki nie są wystarczające, aby umożliwić Europie realizację jej długoterminowych celów, tj. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych po 80-95% do 2050 r.
Zdrowie i jakość życia
Odnotowano w ostatnich dekadach widoczną poprawę jakości wody pitnej i wody w kąpieliskach, oraz zmniejszenie stężenia niektórych niebezpiecznych zanieczyszczeń.- Zagrożenie hałasami i zanieczyszczenie powietrza, wciąż negatywnie wpływają na zdrowie człowieka, głównie w miastach.
- W 2011 r. odnotowano w UE 430 tys. przedwczesnych zgonów. Za ich przyczynę uznano drobny pył zawieszony.
- Hałas przyczynił się do przedwczesnego zgonu co najmniej 10 tys. przypadków.
- Substancje chemiczne zawarte w produktach konsumpcyjnych przyczyniają się do licznych chorób i zaburzeń endokrynologicznych u ludzi.
- Prognozy odnośnie środowiskowych czynników ryzyka dla zdrowia w najbliższych dekadach są niepewne.
- Mówi się, że przewidywana poprawa jakości powietrza jest niewystarczająca, aby zapobiec istniejącemu już zagrożeniu dla zdrowia i środowiska, a skutki zmian klimatu dla zdrowia będą coraz gorsze.
Wyzwania systemowe
Mimo licznych postępów w zakresie wspomnianych trzech obszarów priorytetowych 7. Programu. nie udało się doprowadzić jeszcze do poprawy odporności ekosystemów, ani do zmniejszenia zagrożeń dla zdrowia i jakości życia. Istnieje duże opóźnienie między zmniejszeniem presji na środowisko a poprawą jego stanu. Mimo poczynionych postępów wiele problemów nadal występuje na dużą skalę w wielkościach bezwzględnych.
Reakcje, współzależności i utrwalające się uzależnienia w systemach środowiskowych i społeczno-gospodarczych również ograniczają wyniki działań podejmowanych dla złagodzenia presji na środowisko i ich skutków. Chyba najtrudniejsze wyzwania dla zarządzania środowiskiem w Europie wynikają z faktu, że czynniki, tendencje i negatywne skutki dla środowiska mają coraz bardziej zglobalizowany charakter.
Polityka przyszłości
Z opublikowanego w marcu 2015 r. Raportu pt. „Środowisko Europy 2015 – Stan i prognozy” (SOER 2015) oprac. przez Europejską Agencję Środowiska, wynika, że aby zrealizować wizję Europy na 2050 r. istnieje konieczność zastosowania bardziej ambitnych polityk. W dziedzinie polityki dotyczącej środowiska i klimatu cztery ustalone i uzupełniające się sposoby podejścia mogą zwiększyć postępy w realizacji długoterminowych przemian, jeśli będą stosowane łącznie i spójnie wdrażane. Obejmują one następujące działania:
- Łagodzenie znanych wpływów na ekosystemy i zdrowie człowieka, przy jednoczesnym tworzeniu możliwości społeczno-gospodarczych poprzez zasobooszczędne innowacje technologiczne.
Adaptacja do spodziewanych zmian klimatu i innych zmian w środowisku, poprzez zwiększanie odporności ekosystemów, w tym również w miastach.- Unikanie potencjalnie poważnych, powodowanych przez czynniki środowiskowe, szkód dla zdrowia i jakości życia człowieka oraz dla ekosystemów, poprzez podjęcie działań zachowawczych i zapobiegawczych.
- Odbudowa odporności ekosystemów i społeczeństw poprzez poprawę stanu zasobów naturalnych, wspieranie rozwoju gospodarczego i zmniejszanie nierówności społecznych.
Istnieje jeszcze wiele innych możliwości zainicjowania niezbędnych zmian w niezrównoważonych systemach produkcji i konsumpcji, jak np.
- Wprowadzanie w życie zintegrowanej i spójnej polityki dotyczącej środowiska i klimatu.
- Przyszłościowe podejście do inwestycji.
- Wspieranie i rozwijanie niszowych innowacji.
- Doskonalenie bazy wiedzy.
„7. Ogólny unijny program działań w zakresie środowiska naturalnego do 2020 r.”,
zakłada, że małe dzieci blisko połowę swego życia przeżyją w społeczeństwie opartym na gospodarce o obiegu zamkniętym i odpornych ekosystemach, a przede wszystkim w społeczeństwie niskoemisyjnym. Osiągnięcie tego celu może sprawić, że kontynent europejski będzie liderem w dziedzinie technologii i nauki, ale też niezbędne jest w tym miejscu zrozumienie jak istotna jest to kwestia, a także podjęcie bardziej odważnych kroków.
Oprac. Aleksandra Szymańska
Źródła:
- E. Sieniarska, Podobno jest całkiem nieźle, więc dlaczego jest tak źle?, [w:] „Eko i My”, 2015 nr 4
- Stan środowiska Europy 2015. Stan i prognozy. Synteza, Luksemburg 2015
- E. Symonides, Ochrona przyrody, Warszawa 2014
- www.gios.gov.pl
- www.eea.europa.eu
