Bohdan Dobrzański - wybitny polski gleboznawca

Szczegóły

Kategoria: Zasłużeni Polacy

Bohdan Dobrzański, syn Stanisława i Zofii Mianowskiej urodził się 3 marca 1909 roku w Strutynce na Ukrainie. Po przedwczesnej śmierci ojca wraz z matką przeniósł się do Puław, gdzie ukończył szkołę średnią. W 1929 roku rozpoczął studia na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej, a pracę dyplomową z zakresu gleboznawstwa wykonaną pod kierunkiem profesora Jana Żółcińskiego, obronił w 1933 roku. Do wybuchu II wojny światowej pracował początkowo jako instruktor rolny Lwowskiej Izby Rolniczej, zaś później jako asystent Katedry Gleboznawstwa i Chemii Rolnej Politechniki Lwowskiej. W 1939 roku po uzyskaniu stopnia doktora nauk rolniczych na tejże uczelni, przez trzy lata pełnił funkcję docenta mianowanego. W latach 1941-1944 był zatrudniony w nadleśnictwie na Podolu, a następnie rozpoczął pracę w Rzeszowskiej Izbie Rolniczej, gdzie zajął się organizacją szkolnictwa rolniczego. W roku akademickim 1945/1946 piastował stanowisko adiunkta w Katedrze Gleboznawstwa Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, którą kierował wówczas profesor Arkadiusz Musierowicz.

Główny okres działalności naukowej Bohdana Dobrzańskiego wiąże się jednak z Lublinem. W 1946 roku stanął tam na czele Katedry Gleboznawstwa na Wydziale Rolnym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Przez trzy lata pełnił też rolę kuratora Katedry Nawożenia i Żywienia Roślin. W 1949 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie pracy dotyczącej gleb lessowych północnej części Podola oraz ich właściwości, zaś dwa lata później tytuł profesora zwyczajnego. W 1960 roku został członkiem korespondentem, a w 1969 roku członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk.

Obejmując kierownictwo Katedry Gleboznawstwa miał zaledwie 37 lat i jak pisał profesor Ryszard Turski zastał tam „jedynie dwa pokoiki w budynku na Placu Litewskim i trochę sprzętu, który przez niecały rok zdołał zgromadzić profesor Tomaszewski, głównie z biednej, powojennej darowizny Instytutu Puławskiego: wagę, suszarkę, aneroid”. Jednak sprawy materialne nie stanęły na przeszkodzie w realizacji jego celów. Profesor wpajał w swoich studentów przekonanie, że nawet najnowocześniejsza i najdroższa aparatura nie pracuje bez ludzi. Stąd kładł bardzo duży nacisk na dobór i rozwój odpowiedniej kadry.

Największe zasługi dla praktyki rolniczej Bohdan Dobrzański położył jako współtwórca i współautor Tabeli Klas Gruntów, podstawowego dokumentu, na którym oparła się bonitacja porządkująca sprawy jakości gruntów i problemy fiskalne z tego wynikające. Był też inicjatorem wielu prac związanych z opracowaniem kryteriów waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Efektem tego przedsięwzięcia były mapy glebowo-rolnicze użytków rolnych w podziałce 1:5000, na podstawie których wykonano później tego typu  mapy w skali 1:25 000 i 1:100 000. Był też współautorem i inicjatorem wielu map glebowych Polski w różnych podziałkach, np. 1:1 000 000, 1:300 000, 1:500 000 oraz współautorem mapy gleb Europy w skali 1:2 500 000.

Katedra Gleboznawstwa Wydziału Rolniczego UMCS była prekursorem badań związanych z ochroną środowiska, w tym agrocenozy. Zarówno profesor, jak i jego studenci byli głęboko zaangażowani w badania erozji gleb jako podstawowego czynnika glebotwórczego w terenach urzeźbionych. Śledzono też wpływ przemysłu cementowego na glebę oraz wykazano negatywne skutki zasoleń gleb w miastach. Prace te stanowiły podstawę do wyodrębnienia sołonczaków i sołońców, tworzących w polskiej systematyce grupę specyficznych urbanoziemów.

Bohdan Dobrzański wiele czasu i wysiłku poświęcił lubelskim uczelniom, kierując najpierw Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej, a następnie Wyższą Szkołą Rolniczą (obecny Uniwersytet Przyrodniczy). Powołanie go na stanowisko rektora UMCS w 1951 roku spotkało się z dość dużym zaskoczeniem tamtejszego środowiska naukowego, ponieważ młody, 42-letni profesor nie był znaną postacią w Lublinie i pracował w tym mieście zaledwie 5 lat. Szybko jednak udowodnił, że była to bardzo trafna decyzja. Chociaż przyszło mu kierować uczelnią w dość trudnych warunkach, to dzięki jego staraniom wznowiono realizację niemal zahamowanych inwestycji związanych z budową nowych obiektów naukowo-badawczych i akademików. W 1952 roku, dzięki jego inicjatywie, uczelnia została powiększona o nowy wydział humanistyczno-przyrodniczy.

W 1955 roku doszło do wyłączenia Wydziału Rolnego, Weterynaryjnego i Zootechnicznego z Uniwersytetu i została utworzona Wyższa Szkoła Rolnicza. Organizację nowej uczelni oraz jej kierownictwo powierzono profesorowi Dobrzańskiemu. Obowiązki rektora pełnił do 1959 roku, a także w roku akademickim 1968/1969. Wykazał się w tym czasie wielką sprawnością organizacyjną i administracyjną. Miał też umiejętność dobierania do współpracy właściwych ludzi. Cechy te pozwoliły mu na sprawną realizację założonych planów i były wyznacznikami jego sukcesów. W czasie pracy na Uniwersytecie, a potem w Wyższej Szkole Rolniczej przez 20 lat kierował sekcją nauk rolniczych w wydawnictwie „Annales UMCS”, a przez 2 lata był jego redaktorem naczelnym.

Był też inicjatorem, organizatorem i kierownikiem pierwszej w Polsce Katedry Gleboznawstwa na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UMCS. Watro też podkreślić, że wprowadzenie do programu obowiązkowych zajęć z gleboznawstwa dla geografów i biologów było w niemałym stopniu zasługą profesora. W tym samym czasie z jego inicjatywy powołano Pracownię Gleboznawstwa Melioracyjnego IMUZ w Lublinie, zaś w 1968 roku Zakład Agrofizyki, a następnie Instytut Agrofizyki PAN, którym kierował do 1980 roku. Była to pierwsza i jedyna placówka PAN w tym mieście.

Od 1966 roku był też związany z Katedrą Gleboznawstwa Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Po śmierci profesora Arkadiusza Musierowicza objął tam stanowisko kuratora, a następnie kierownika Katedry. Po reorganizacji jednostek naukowych w 1970 roku pełnił funkcję dyrektora Instytutu Gleboznawstwa i Chemii Rolnej. Stanowisko to piastował do 1979 roku. W czasie swojej pracy na SGGW dał się poznać jako doskonały organizator nauki. Prowadził szereg tematów węzłowych i resortowych, zapewniając środki na rozwój badań z zakresie gleboznawstwa, chemii rolnej i biologii gleby. Opublikował wiele prac związanych z podstawową problematyką gleboznawczą, jak również z samym regionem warszawskim. Były to m.in.: „Typologia i właściwości gleb wytworzonych z glin zwałowych zlodowacenia środkowopolskiego”, „Badania gleboznawcze Parku Łazienkowskiego w nawiązaniu do ochrony środowiska”, czy „Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe Kampinoskiego Parku Narodowego”. Był także współautorem prac dotyczących zagadnień związanych z glebami agroekosystemów, a także glebami terenów miejskich, np.: „Przemiany substancji organicznych w glebach łąkowych w warunkach wysokiego nawożenia azotem” oraz „Stopień antropogenizacji środowiska miejskiego na przykładzie środowiska glebowego Ogrodu Saskiego w Warszawie”.

Bohdan Dobrzański był również zaangażowany w pracę dla Polskiej Akademii Nauk. Pełnił w niej funkcję zastępcy sekretarza naukowego, Wydziału V PAN, a także sekretarza generalnego PAN. Przez wiele lat był też członkiem Prezydium PAN oraz stał na czele Komitetu Gleboznawstwa i Chemii Rolnej.

Profesor Dobrzański spełniał się na wielu polach, przy czym zarówno w pracy badawczej, jak i dydaktycznej czy organizacyjno-naukowej miał wybitne osiągnięcia. W swojej działalności naukowej starał się, aby podejmowana przez niego problematyka nie wynikała tylko z zamiłowania do wybranego kierunku, ale też była użyteczna nauce rolniczej. Dążył do kompleksowego rozwiązywania wszystkich realizowanych przez siebie zagadnień. Do szczególnie znaczących pod względem poznawczym należą jego prace z zakresu: genetyki i systematyki, zwłaszcza rędzin, oraz ewolucji gleb, w szczególności pod wpływem erozji, dynamiki właściwości (głównie wodnych) w glebach lessowych i piaskowych, podniesienia urodzajności gleb lekkich, badania właściwości fizycznych gleb za pomocą opracowanych przez siebie metod. Był też inicjatorem nowego kierunku badawczego dotyczącego fizyki roślin i płodów rolnych, którego wdrożenie rozpoczęto w Instytucie Agrofizyki PAN.

Miarą twórczego życia Bohdana Dobrzańskiego jest jego bogaty dorobek naukowy, obejmujący około 350 publikacji, w tym ponad 160 prac badawczych, wiele podręczników i map. Koncentrowały się one głównie na problematyce dotyczącej genezy i ewolucji gleb oraz wpływu człowieka na zmiany ich właściwości. W swojej pracy naukowej wiele miejsca poświęcił też kartografii gleb i studiom metodycznym w tym zakresie. Był współautorem wszystkich ważniejszych opracowań kartograficznych, które ukazały się w Polsce w latach 1949-1987. Wyrazem troski o rangę polskiego gleboznawstwa i upowszechnienie tej dyscypliny na świecie było powołanie przez niego w 1968 roku czasopisma o międzynarodowym zasięgu - „Polish Journal of Soil Science”, którego był redaktorem naczelnym do ostatnich dni swojego życia. Był pomysłodawcą druku zeszytów specjalnych „Problemy Agrofizyki”, a także przez wiele lat kierował wydawnictwem „Roczniki Nauk Rolniczych” Seria D (Monografie).

Brał też aktywny udział w pracach licznych komisji oraz rad naukowych i technicznych. Był członkiem Rady Głównej przy Ministrze Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, Rady Naukowo-Technicznej przy Ministrze Rolnictwa, Głównej Komisji Kwalifikacyjnej PAN, Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej, Komisji Nagród Państwowych, Zakładu Naukowego GOP oraz przewodniczył Radzie Naukowej IUNG. Na szczególne podkreślenie zasługuje udział profesora w Polskim Towarzystwie Gleboznawczym. W 1949 roku zorganizował jego oddział lubelski i przez wiele lat stał na jego czele. Pełnił też funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego PTG.

Za swoje zasługi na polu naukowym był wielokrotnie wyróżniany licznymi nagrodami, m.in.: Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Sekretarza Naukowego Polskiej Akademii Nauk. Był też uhonorowany Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restitutia oraz odznaczeniem Sztandar Pracy I Klasy. Wyższa Szkoła Rolnicza w Lublinie (1969), Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej (1980) oraz Akademia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie (1986) nadały mu tytuł doktora honoris causa, zaś Węgierska Akademia Nauk, Wszechzwiązkowa Rolnicza Akademia Nauk ZSRR i Rolnicza Akademia Nauk NRD – godność członka honorowego.

Niezależnie od oficjalnego uznania, wyrażanego nagrodami i odznaczeniami profesor Bohdan Dobrzański cieszył się powszechną sympatią i szacunkiem, bowiem był człowiekiem o wysokiej kulturze osobistej, życzliwym i pogodnym. Dał się zapamiętać jako znakomity dydaktyk i wychowawca młodzieży akademickiej. Jego wykłady zawsze cieszyły się dużą frekwencją, były dobrze przygotowane pod względem merytorycznym i metodycznym, prowadzone w sposób jasny i przystępny.

Profesor Bohdan Dobrzański zmarł 15 lipca 1987 roku w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Księga pamiątkowa : [50-lecie Akademii Rolniczej w Lublinie] / [red. Ewa Zawadzka-Mazurek, Ewa Różycka ; aut.fot. Henryk Bichta i in.]. Lublin : Wydaw. AR, 2005.
2. Uziak S.: Pamięci profesora Bohdana Dobrzańskiego (1909-1987). Roczniki Gleboznawcze 1988 nr 1, s.204-215.
3. Profesor Bohdan Dobrzański : sesja z okazji 10-tej rocznicy śmierci, Lublin, 30 czerwca 1997 r. Lublin : Wydaw. IA, 1998.
4. www.pan-ol.lublin.pl