Żeń-szeń – korzeń przedłużający życie

Szczegóły

Kategoria: Ziołowy zakątek

Cudowne właściwości żeń-szenia są znane w Azji już od tysięcy lat. Stare chińskie księgi zielarskie zawierają informacje o działaniu tej rośliny na pięć zasadniczych organów: serce, płuca, nerki, śledzionę i wątrobę. Wierzono również, że żeń-szeń uspokaja nerwy, porządkuje i łagodzi niepokoje, przepędza złe moce, wyostrza wzrok, otwiera umysł, porządkuje myśli i wydłuża ludzie życie. Współczesna nauka opierając się na posiadanej wiedzy i dysponując nowoczesnymi narzędziami badawczymi wciąż weryfikuje, co z tych dawnych doniesień jest prawdą, a co tylko legendą.

Występowanie i uprawa

Żeń-szeń w stanie naturalnym występuje w górskich lasach północno-wschodniej części Półwyspu Koreańskiego, północno-wschodniej części Chin, Mandżurii, Nepalu, północnej Japonii oraz Rosji od rzeki Amur do Ussuri w trudno dostępnych górskich partiach lasów cedrowych i mieszanych. Można go również spotkać w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Roślina rozmnaża się wyłącznie z nasion, które kiełkują nie wcześniej niż po upływie 20-22 miesięcy od chwili wysiewu. Jej rozwój jest również bardzo powolny. Roczny przyrost korzenia wynosi niewiele ponad 1 gram, a jego zbiór jest możliwy dopiero po upływie 10 lat.

Na skutek intensywnej eksploatacji naturalnych środowisk występowania żeń-szenia istniało realne ryzyko wyniszczenia gatunku, dlatego też od kilkudziesięciu lat naukowcy z Dalekiego Wschodu podjęli się jego uprawy. Obecnie istnieje wiele placówek naukowo-badawczych i plantacji specjalizujących się w zakresie hodowli tej cennej rośliny, a trzeba przyznać, że nie jest to wcale takie proste. Uprawa żeń-szenia wymaga, bowiem dużej wiedzy, doświadczenia i zaangażowania, a także dość wysokich nakładów finansowych. Jest to roślina ciepłolubna. Dobrze rośnie tylko na stanowiskach zacienionych, ponieważ bezpośrednie działanie promieni słonecznych powoduje oparzenia i prowadzi do zamierania roślin. Gleba powinna mieć odczyn pH 5,5-6,0, być zasobna w składniki pokarmowe i odpowiednio wilgotna. Przez ostatnich kilka lat nie należy się na niej wysiewać roślin należących do rodzaju Panax L. Optymalna średnia temperatura lata powinna wynosić od 20 do 25⁰C. Cechy dotyczące wymagań warunków środowiska są uwarunkowane genetycznie i głęboko utrwalone. Żeń-szeń pochodzący z uprawy rośnie szybciej, niż w stanie naturalnym, zachowując prawie takie same właściwości lecznicze. Korzenie uzyskują dojrzałość po pięciu latach od siewu. Zbiera się je ręcznie, myje pod bieżącą wodą i suszy w dobrze wentylowanych pomieszczeniach w temperaturze do 50⁰C.

Rys historyczny

W podaniach ludowych żeń-szeń był nazywany korzeniem życia, cudem świata, boskim zielem czy darem nieśmiertelności. Jego nazwa rodzajowa Panax nadana przez Linneusza pochodzi od greckiego wyrazu panakes, czyli wszystko leczący. Z kolei nazwa żeń-szeń wywodzi się od chińskiego wyrazu Dżeń (człowiek) i Czien (korzeń), co wskazuje na podobieństwo kształtu korzenia do postaci człowieka. W Azji roślina była znana już od ponad 5000 lat. W starych księgach chińskich znajduje się jej opis morfologiczny, obszary występowania oraz sposoby wykorzystania. Uważano ją wówczas za panaceum. Była też wykorzystywana do sporządzania napojów miłosnych. Dynastia Tang uznała żeń-szeń za roślinę królewską. Na kontynencie europejskim pojawił się w 1000 roku, kiedy to żeglarz Maur Ibn Cordiba sprowadził korzeń do Hiszpanii. Po wypędzeniu Maurów z Europy roślina przestała być wykorzystywana i dopiero w 1294 roku za pośrednictwem Marco Polo ponownie pojawiła się na starym kontynencie.

Przełomowym okresem w stosowaniu żeń-szenia w Europie był rok 1610, kiedy to kupcy holenderscy przywieźli z Japonii korzeń, który zaczęto wykorzystywać w celach leczniczych. Na dworze Ludwika XIV zdobył popularność jako środek przeciwko impotencji. Jego ceny osiągały wówczas bardzo wysokie ceny. Na początku XIX wieku były osiemnaście razy wyższe niż złoto, więc z jego cudownych właściwości mogli korzystać tylko ludzie bardzo bogaci. W 1673 roku Frederik Dekkers opisał moc uzdrawiającą rośliny „Radix nizin” lub „nisi” w przypadkach gorączki i napadów słabości. W oparciu o wieloletnie doświadczenia praktyczne tego naukowca, Johann Philipp Breyne napisał rozprawę, w której zawrócił szczególną uwagę na wszechstronne właściwości medyczne korzenia żeń-szenia. W 1726 roku jego charakterystyka pojawiła się w Farmakopei Amsterdamskiej, a nieco później w farmakopeach niderlandzkich i niemieckich. W 1842 roku botanik C.A. Meyer nadał mu nazwę Panax ginseng.

W Chinach i w Japonii żeń-szeń już od tysięcy lat był traktowany jako lek na różnego rodzaju dolegliwości, a także jako środek odmładzający i zapewniający długowieczność. Bardzo ciekawe były obowiązujące w Azji przepisy prawne dotyczące obróbki surowca. W Korei suszenie korzenia za pomocą ognia (korzeń czerwony) było objęte monopolem państwowym, natomiast suszenie na słońcu (korzeń biały) było dozwolone każdemu obywatelowi. Jednak Koreańczycy twierdzą, że najlepsze efekty uzyskuje się, gdy korzeń jest świeży.

Właściwości lecznicze

Surowcem zielarskim i leczniczym jest korzeń żeń-szenia Radix Ginseng zbierany jesienią, w okresie owocowania rośliny, po co najmniej sześciu latach uprawy. Zawiera on ponad 200 substancji czynnych, głównie o charakterze saponin triterpenowych. Najczęstszymi aglikonami są: panaksadiol, panaksatriol i kwas oleanolowy. W części cukrowej dominują: glukoza, arabinoza, ramnoza i ksyloza. W gatunku Panax wietnamiensis stwierdzono znaczą ilość saponin ocotilolowych, rzadko spotykanych w innych gatunkach tego rodzaju. Ustalono też obecność związków poliacetylenowych, warunkujących działanie przeciwgrzybiczne, przeciwbakteryjne i częściowo antyagregacyjne tego surowca. Skład chemiczny poszczególnych preparatów otrzymywanych z żeń-szenia może się różnić zależy, bowiem od rodzaju i wieku rośliny, miejsca uprawy, rodzaju gleby, klimatu oraz części korzenia wykorzystanego do uzyskania konkretnej substancji.

Pobudzające działanie korzenia żeń-szenia badacze japońscy przypisują panaksynie, która wpływa na zwiększenie zawartości hormonów w organizmie. Ginzenin reguluje procesy przemiany węglowodanów, obniża zawartość cukru we krwi i zwiększa syntezę glikogenu. Saponozydy triterpenowe zawarte we wszystkich rodzajach Panax wykazują specyficzne właściwości biologiczne, a liczne badania naukowe potwierdzają ich wykorzystanie w lecznictwie.

Układ krążenia

Doświadczenia naukowe wykazały, że zawarte w żeń-szeniu saponiny mają działanie przeciwmiażdżycowe. Ponadto poprzez blokadę kanałów wapniowych dochodzi m.in. do osłabienia skurczu mięśnia sercowego, co może mieć zastosowanie w zapobieganiu dusznicy bolesnej oraz arytmii serca.

Układ nerwowy

U osób w podeszłym wieku saponiny żeń-szenia wykazują działanie psychoenergetyzujące. Badania dowiodły, że w trakcie przyjmowania preparatów powstałych na bazie tej rośliny ich samopoczucie i satysfakcja z życia seksualnego uległa znacznej poprawie. Rzadziej pojawiały się również problemy ze snem.

Układ hormonalny

Modulujący wpływ saponozydów z rodzaju Panax na oś przysadkowo-gonadową i przysadkowo-nadnerczową oddziałuje na prawidłową pracę serca oraz zapobiega starzeniu się organizmu. Niektóre frakcje wykazują też właściwości hipoalergiczne. Wydzielanie gonadotropin poprawia funkcjonalność narządów płciowych.

Układ odpornościowy

Współczesne badania naukowe wykazały właściwości immunomodelujące saponin żeń-szenia, dzięki którym dochodzi do wzrostu odporności organizmu na zakażenia bakteryjne i wirusowe, a także regeneracji układu odpornościowego po przebyciu ciężkich chorób np. nowotworowych.

Wśród innych efektów działania żeń-szenia wymienia się:

• obniżanie poziomu cholesterolu we krwi,
• przeciwdziałanie zakrzepom,
• regulację poziomu cukru we krwi,
• pomoc w odbudowie tkanek po urazach,
• zwiększenie odporności na promieniowanie,,
• działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, wykrztuśne i przeciw-drgawkowe,
• poprawę wydolności fizycznej organizmu,
• zwiększenie potencji u mężczyzn.

Zastosowanie

Preparaty z żeń-szenia nie powinny być traktowane jak leki zapobiegające konkretnych schorzeniom. Ich działanie ma jedynie charakter wspomagający wiele funkcji naszego organizmu. Ich zastosowanie wynika z opisanych właściwości leczniczych, dlatego stosuje się je przy różnego rodzaju osłabieniach objawiających się ogólnym zmęczeniem, obniżeniem kondycji fizycznej i psychicznej. Suplementy z żeń-szenia podaje się też osobom o nadmiernej nerwowości, mającym problemy z koncentracją, chorującym na anemię, cukrzycę, skarżącym się na nadciśnienie i wysoki poziom cholesterolu, przy zmniejszonej odporności organizmu po przebyciu choroby niedokrwiennej serca i długotrwałej infekcji bakteryjnej, wirusowej, grzybiczej, jak również zabiegach chirurgicznych. W przypadku osób starszych preparaty z żeń-szenia są szczególnie zalecane w celu poprawienia wydolności fizycznej i psychicznej.

Żeń-szeń pomaga jednak tylko wtedy, gdy jest zażywany regularnie. Można go podawać zarówno osobom chorym, jak i profilaktycznie również osobom zdrowym. Aby uniknąć ewentualnych skutków ubocznych wskazane jest, aby, wszystkie specyfiki z żeń-szenia były przyjmowane w porozumieniu z lekarzem.

Preparaty z żeń-szenia charakteryzują się stosunkowo niską toksycznością, jeśli są stosowane w dawkach zalecanych przez producenta. Wśród zaobserwowanych działań niepożądanych wymienia się: objawy ze strony układu pokarmowego (biegunka, zaparcia, wzdęcia), przypadki nadciśnienia tętniczego, pobudzenia emocjonalnego, nasilenia astmy, wybroczyn skórnych i bezsenności.

Suplementy z żeń-szenia są bezpieczne w dawkach terapeutycznych, jednak należy z nich zrezygnować w:

• ciężkich przypadkach nadciśnienia,
• wyraźnych zmianach miażdżycowych naczyń serca i mózgu,
• stanach gorączkowych,
• krwotokach,
• bezsenności.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Stelmach W.: Żeń-szeń właściwy Panax ginseng C.A. Meyer cz. I. Wiadomości Zielarskie 1998 nr 2, s.13-15.
2. Stelmach W.: Żeń-szeń właściwy Panax ginseng C.A. Meyer cz. II. Wiadomości Zielarskie 1998 nr 3, s.22.
3. Stelmach W.: Żeń-szeń właściwy Panax ginseng C.A. Meyer cz. III. Wiadomości Zielarskie 1998 nr 4, s.10-11.
4. Stelmach W.: Żeń-szeń właściwy Panax ginseng C.A. Meyer cz. IV. Wiadomości Zielarskie 1998 nr 5, s.22-23.
5. Burczyk J., Kowalowski P.: Żeń-szeń szansą na dłuższe życie?. Wiadomości Zielarskie 1996 nr 2, s.15-16.
6. Fedorczyk A.: Korzeń życia. Gazeta Wyborcza z dnia 11.03.2000.