Dwór w Bronowicach, jak z „Wesela” Wyspiańskiego!

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Niewiele jest w Polsce miejsc tak bardzo związanych z wybitnym dziełem literackim, jak „Rydlówka” z „Weselem” Stanisława Wyspiańskiego…

Historia „Rydlówki”

Bronowice Małe założone w XIII w. były niegdyś samodzielną, podkarpacką wsią, podporządkowaną parafii kościoła Mariackiego w Krakowie. Od 1537 r. wieś wchodziła w skład uposażenia tego kościoła. Istniejący tu dawniej dwór plebański nie zachował się, ale atrakcją tego miejsca są dwa inne dwory związane z polską sztuką i kulturą: Rydlówka, o której będzie mowa w niniejszym artykule oraz Tetmajerówka.

Artystyczna kariera Bronowic zaczęła się od momentu, gdy zaczęli tu przyjeżdżać spragnieni pięknych widoków i inspiracji folklorem malarze z Krakowa. Co ciekawe nie tylko pejzaż okazał się dla artystów fascynujący. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się także piękne córki chłopa ze wsi, niejakiego Jacentego Mikołajczyka. Pierwszą z córek, Marię Mikołajczykównę pojął za żonę malarz Ludwig de Laveaux (w 1889 r.). Rok później malarz krakowski Włodzimierz Tetmajer poznał Annę, zakochał się, a żeniąc się z nią złamał wszelkie konwenanse.

Zafascynowany prostym pięknem chłopskiego folkloru Tetmajer zdecydował się na przeprowadzkę na wieś, gdzie chciał żyć i tworzyć. Dlatego w 1894 r. zbudował w Bronowicach zachowany do dziś klasycystyczny dwór, nazywany obecnie „Rydlówką”. Była to skromna drewniana parterowa budowla z gankiem frontowym i dachem krytym strzechą.

Włodzimierz Tetmajer witał świeżo zbudowany dom wierszem:

Na dom bronowski

Niechaj się święci mój cichy, pod drewnianym gankiem,

mój wiejski dworek biały, w gaju starych drzew!

W ogrodzie wonnym zielem: miętą i rumiankiem!

Z każdej ściany tam wieje innych czasów wiew!

Dwór bronowicki stał się miejscem spotkań krakowskich przyjaciół z kręgów artystycznych. Jednym z częstych gości był pisarz i poeta, Lucjan Rydel. W domu Tetmajerów poznał trzecią z córek Jacentego Mikołajczyka - 17-letnią, pełną prostoty i czaru, trochę nieśmiałą, jasnowłosą Jadwisię. 20 listopada 1900 r. w kościele Mariackim odbył się ślub Rydla z Jadwigą, a dzień później w dworku bronowickim urządzono huczną zabawę weselną połączoną z oczepinami. Świadkami ślubu byli: Błażej Czepiec, wuj panny młodej, starosta weselny i Stanisław Wyspiański, malarz, dramaturg, zaprzyjaźniony z panem młodym i całą rodziną Rydlów.

Wesele było, jak się patrzy! Toteż nikt z rozbawionych gości nie zwracał uwagi na poetę, który stał samotnie na uboczu i chłonął to niezwykłe widowisko bratania się „panów” z chłopami. Tak miało powstać „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. Pokój Tetmajera uczynił Wyspiański miejscem akcji dramatu. Muzyka, wir kolorowych par, nastrój obrzędu tworzyły nie tylko tło, ale również poetykę dramatu modernistycznego. Pod wrażeniem atmosfery polskiego, ze szlachecko-chłopskimi tradycjami, domu Tetmajera i nastroju, jaki zapanował wśród gości weselnych: inteligencji, artystów i chłopów bronowickich, stworzył Wyspiański jeden z największych swoich dramatów. Wprowadził do niego wybranych uczestników wesela Rydla, zostawiając nawet niektórym ich prawdziwe nazwiska czy imiona, ale kazał im mówić i działać według własnej koncepcji dramatycznej.

„Wesele” trzeba znać, ale i trzeba go rozumieć. To nasz największy dramat narodowy od czasu „Dziadów” Adama Mickiewicza, w swej krytycznej ocenie Polaków do dziś dnia aktualny. Dramat, który wybiegł daleko poza samo wydarzenie, był głosem artysty w toczącej się na przełomie XIX i XX w. dyskusji nad wizerunkiem nowoczesnego Polaka, nad społeczeństwem przygotowującym się do samodzielnego bytu państwowego w nowym stuleciu. A że Wyspiański osadził go w realiach zarówno czasu, jak i miejsca, do dziś czytelnych, stąd jego nieprzemijająca wartość, aktualność i znaczenie. Premiera „Wesela” odbyła się niedługo po prawdziwym weselu Lucjana Rydla, bo już 16 marca 1901 roku. Dramat wstrząsnął ówczesną widownią.

Kontynuując tematykę domu bronowickiego należy wspomnieć, że w roku 1903 Tetmajer wyprowadził się ze swojego domu, aby zamieszkać w pobliżu, w pofranciszkańskim dworku, istniejącym do dziś i zwanym obecnie „Tetmajerówką”. Jego dawny dom kupił w 1908 r. Lucjan Rydel i po rozbudowie (z lewej strony dostawiono tzw. świetlicę, a strzechę zastąpiono dachówkami), w 1912 r. zamieszkał w nim wraz z rodziną. Od tej pory zaczęto nazywać dworek „Rydlówką”.

Lucjan Rydel zmarł w „Rydlówce” w 1918 r.  Jego żona, Jadwiga Rydlowa zmarla w1936 r. Dworek pozostał własnością rodziny.

W grudniu 1968 r. w dworku wybuchł pożar wywołując duże zniszczenia. Z okazji zbliżającej się setnej rocznicy urodzin Stanisława Wyspiańskiego w 1969 r. dom wyremontowano i zaopiekował się nim oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Urządzono tutaj Muzeum Młodej Polski. Odtworzono wnętrza z czasów „Wesela” i zgromadzono pamiątki po słynnych mieszkańcach i gościach tego domu. Dworek do dziś znajduje się w rękach rodziny Rydla i jest przez nią częściowo zamieszkany. Opiekunką posiadłości jest Maria Rydlowa.

Doceniając znaczenie „Rydlówki” dla kultury polskiej, Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa w 1997 r., ufundował nowe pokrycie dachu i od tego czasu drobnymi remontami utrzymuje w dobrym stanie dworek, który ma za sobą już prawie 100-letnią historię. Na belkach stropowych dworu zachowały się napisy:

Niechay będzie pochwalony AD MDCCCLXLIV wieki wieków Chrystus Pan, Pobłogosław nam Panie i to nasze mieszkanie zachoway ognia świenty Floryanie Rok Pański 1894 dnia 5 II M i Królowo Korony Polskiey módl się za nami.

Wnętrza dworku

Muzeum Młodej Polski zajmuje dziś cały parter dworku - pięć izb: „scenę”, „taneczną”, „alkierz”, dawną pracownię, sień i izbę - biuro muzeum wraz z jego zapleczem gospodarczym (była to dawna kuchnia Tetmajerów). Miejscem najważniejszym, najściślej związanym z dramatem Wyspiańskiego, jest izba „scena”.

Izba scena - jest wiernym odtworzeniem dekoracji z premiery teatralnej Wesela. Wyspiański pod tekstem sztuki zamieścił dokładny opis, który nawiązywał do autentycznego umeblowania pokoju Tetmajera.

Izba taneczna - zgromadzono tu portrety i pamiątki rodzinne Rydlów.

Alkierz - tu zgromadzono pamiątki związane z gośćmi weselnymi, którym niejednokrotnie Wyspiański nie zmienił nazwisk w swym dramacie. Spoglądają z fotografii oprawionych w ramki z epoki, a w zabytkowych serwantkach przechowywane są należące do nich przedmioty. W alkierzu eksponowane są też pierwodruki utworów Rydla. W izbie stoi skrzynia wyprawna Jadwigi Rydlowej i jedno z krzeseł projektowanych przez Wyspiańskiego z myślą o przeznaczeniu go do jadalni.

Pracownia i biblioteka Lucjana Rydla – świetlica, dobudowana do dawnego domu Tetmajerów obecnie jest miejscem ekspozycji obrazów malarzy Młodej Polski związanych z Bronowicami. Są to m.in.: Wesele i Kopanie ziemniaków, Stodoły w Bronowicach i inne. Komplet mebli należał do Stefana Turskiego, aktora i autora, m.in. komedii „Krowoderskie zuchy”.

Do tradycji Rydlówki należy coroczna organizacja imprezy pod nazwą „Osadzenie chochoła”. Ma to miejsce 20 listopada, w rocznicę Wesela i zarazem rocznicę otwarcia Muzeum. Chochoł osadzany jest na klombie przed muzeum, na wprost okna do pokoju Tetmajera.

Zamiast zakończenia…

Lucjan Rydel, wybitny erudyta, znawca literatury europejskiej i prądów panujących w sztuce, według relacji rodziny i kilku wspomnień wiarygodnych autorów, takich jak Stanisław Estreicher, poświadczonych zbiorem listów Stanisława Wyspiańskiego, oceniał wysoko twórczość artystyczną przyjaciela, a „Wesele” od razu uznał za dzieło wybitne. W tym kulcie dla artysty i dla jego dzieła wzrasta już piąte pokolenie rodziny Lucjana Rydla. Stąd pietyzm i przywiązanie do domu, który był nie tylko spełnieniem marzeń ich dziadka - poety, ale również miejscem akcji dramatu „Wesele”.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• M. Omilanowska, Polska: pałace i dwory, Warszawa 2004
• E. Różycka, Zamki, pałace, dwory, Katowice 2005
• M. Rydel, Dwór – polska tożsamość, Poznań 2012
• www.rydlowka.com
• www.krakow.pttk.pl
• wyspianski.viii-lo.krakow.pl/rydl.htm‎