Dwór w Sokułach

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Zabytkowy dworek we wsi Sokule to jeszcze jeden obiekt architektoniczny niezwykle ważny dla polskiej tożsamości kulturowej, charakterystyczny element naszej historii i krajobrazu, kultywowania tradycji rodowych i narodowych oraz walki o polskość. Tym bardziej ciekawy, że w dworku kręcone były zdjęcia do niezwykle popularnego serialu „Ranczo”.

Typ dworu „pańskiego”, pozbawionego części czeladnej, z sienią na osi, przetrwał do XIX stulecia, przywdziewając jedynie klasycystyczny kostium.

Sokule to wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie żyrardowskim, w gminie Wiskitki. Ma charakter typowo rolniczy. To właśnie tam prawdopodobnie w pierwszej połowie XVIII w. zbudowano dwór. Dwór, który Jakub Kazimierz Haur, autor „Ziemiańskiej generalnej Oekonomiki” z 1679 r., nazwałby z pewnością „pańskim” w odróżnieniu od skromniejszych dworów „chudopolskich”. Został zbudowany na planie zbliżonym do kwadratu, parterowy, nakryty czterospadowym dachem z dwukolumnowym „zakopiańskim” gankiem poprzedzającym wejście, wystawionym w ostatnich latach na miejscu murowanej sionki. Witkiewiczowskie koncepcje zakopiańszczyzny, jako stylu narodowego zostały, jak się wydaje, mniej lub bardziej świadomie uwzględnione w sposobnie ukształtowania tego sztandarowego dla stylu polskiego motywu, jakim jest kolumnowy portyk.

W późnym średniowieczu Sokule należały do dóbr Guzowskich, były domeną książęcą i należały do księcia mazowieckiego Siemowita IV. W XVII w. stały się własnością marszałka nadwornego koronnego, Łukasza Opalińskiego. Po nim bardzo często zmieniały właścicieli i dopiero rok 1765 przyniósł stabilizację i większe zainteresowanie właścicieli gdy, drogą dziedziczenia, dobra te przeszły na własność Andrzeja Ogińskiego, wojewody trockiego, który na Sejmie Rozbiorowym 1773-1775 został wybrany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego sekretarzem Rady Nieustającej. Źródła podają, że dworek w Sokule w 1783 r. był własnością Ogińskiego, zatem można uznać tę datę za jego powstanie. Nowy właściciel, poza wspomnianym dworkiem, wystawił okazały późnobarokowy pałac, znany z tylko jednego przekazu ikonograficznego (grafiki z 1855 r.) wraz z rozbudowanym zespołem dworskim.

W 1823 r., za wstawiennictwem króla pruskiego, starostwo Guzowskie otrzymał Feliks Łubieński - polski działacz polityczny, prawnik, hrabia pruski od 1798 r. herbu Pomian, starosta nakielski, rotmistrz wojsk koronnych 1789-1792, członek Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej, który przeniósł się z Kalinowej do Guzowa, gdzie ostatecznie, osiadł na stałe.

W 1827 r. dobra Guzowskie wraz z dworkiem w Sokule zostały odziedziczone przez jednego z synów Feliksa Łubieńskiego – Henryka, wielce zasłużonego dla rozwoju gospodarczego Królestwa Polskiego. Warto nadmienić, że Łubieńscy byli pierwszymi spośród ziemiaństwa, którzy zaangażowali się w działalność przemysłową i handlową. Henryk Łubieński założył w pobliżu pałacu jedną z największych cukrowni, sprowadzając w tym celu najnowsze francuskie wynalazki i maszyny. W dobrach Guzowskich postały: gorzelnia, młyn, tartak, cegielnia i 15 nowych wsi.

Zaangażowanie kapitału Banku Polskiego przez Henryka sprowadziło na niego zarzuty o wykorzystywanie państwowych pieniędzy na cele prywatne. Henryk został skazany na rok pobytu w twierdzy i trzy lata zesłania w głąb Rosji. W celu ratowania siebie poświęcił cały majątek. Dzięki pomocy siostry Róży z Łubieńskich Sobańskiej, żony Ludwika Sobańskiego – wielkiego właściciela ziemskiego z Podola - majątek Guzowski został zlicytowany na aukcji i nabyty przez syna Róży – Feliksa Sobańskiego w 1856 r. za kwotę 600 000 rubli w srebrze. Dużemu zaangażowaniu Feliksa należy zawdzięczać szybko przeprowadzone oddłużenie majątku i odnowienie wspaniałego zespołu dworskiego. Odtąd, aż do lat 30-tych XX w. dobra Guzowskie wraz z dworkiem w Sokule należały do rodziny Sobańskich.

W 1930 r. dworek stanowił własność Józefa Gutkowskiego, później należał do jego córki p. Siemiątkowskiej, od której kupił dwór i park w 1988 r. Jerzy Petelicki i niebawem przystąpił do gruntownej restauracji i częściowego przekształcenia dworu.

Architektura. Dwór w Sokule jest budowlą murowaną z cegły i otynkowaną, ściany działowe wewnątrz budynku, pierwotnie konstrukcji szkieletowej, wypełniono cegłami. Mieszkalne poddasze przykryte jest wysokim dachem czterospadowym z symetrycznie rozmieszczonymi otworami okiennymi. Elewacja frontowa jest siedmio osiowa z jednoosiowym nowszym portykiem, który zastąpił wcześniejszy zabudowany przedsionek. Portyk wsparty jest na 2 kolumnach toskańskich. Wejście główne zamknięte zostalo półkoliście. Okna elewacji frontowej wyposażone są w drewniane okiennice. Układ wnętrz dwutraktowy z korytarzem wydzielającym trakty oraz sienią na osi. Całość skomponowana w duchu klasycyzmu. W okolicy dworu widać pozostałości po parku założonym na przełomie XVIII i XIX w. oraz liczne okazy starodrzewu.

W czasie II wojny światowej ukrywali się w nim żołnierze Armii Krajowej

 Obecnie dworek jest własnością prywatną i nie jest udostępniany  dla zwierzających.

Oprac. Aleksandra Szymańska

  Źródła:

• T. Jaroszewski, W. Baraniewski, Po pałacach i dworach Mazowsza. Cz. 1, Warszawa 1997
• P. Libicki, M. Libicki, Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2009
• T. Żuchlewska, Henryk Łubieński (1793-1883) i jego działalność gospodarczo-społeczna, [w:] Rocznik Żyrardowski 2009 nr 7
• dworypalace.travel.pl