„Francuski” dwór Du Chateau i „zakopiański” dwór Steckiego na Lubelszczyźnie

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach…

Zarówno dwór Du Chateau w Hrubieszowie, jak i „zakopiański” dwór w Łańcuchowie zostały zbudowane na ziemi lubelskiej, która zaskakuje ilością budowli o różnym charakterze pochodzących z różnych epok i będących pozostałościami historii naszego kraju. Klasycystyczny Du Chateau to chluba Hrubieszowa, wyróżnia się swą francuską nazwą, którą zawdzięcza właścicielowi posiadłości. Zaś o wyjątkowości dworu w Łańcuchowie, świadczy fakt, że jest jedną z nielicznych budowli wzniesionych w stylu zakopiańskim w centralnej Polsce.

W Hrubieszowie, mieście powiatowym położonym 48 km na wschód od Zamościa, nieopodal granicy z Ukrainą, na terenie Kotliny Hrubieszowskiej, nad rzeczką Huczwą, po dziś dzień zachował  się dwór Du Chateau zbudowany - jak informuje data umieszona w szczycie frontowym - w 1791 r. Jednak jego barokowe formy mogą świadczyć, że mógł powstać dużo wcześniej, przed rokiem 1772 r. dla Franciszka Salezego Potockiego.

W 1799 r. właścicielem posiadłości został Ignacy Cetner, wojewoda bełski z córką Anną Potocką, późniejszą ks. Lotaryńską, który w 1800 r. odsprzedał miasto Stanisławowi Staszicowi. Ten ostatni miał ambitne plany odnośnie tych ziem, założył w Hrubieszowie Fundację Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie i sporo inwestował. Jednak źródła podają, że we dworze nie mieszkał.

Około 1806 r. właścicielem dworu został Wężyk Widawski, a w 1812 r. Jan Terlecki. W tym czasie część dworu przeznaczono na aptekę. W 1850 r. budynek stał się własnością Aleksandra Piotra Du Chateau, pochodzącego ze szlacheckiego rodu francuskiego, syna oficera wojsk napoleońskich. W rękach tej rodziny dom pozostał do 1971 r.

Według miejscowych tradycji dwór Du Chateau wzniesiono na fundamentach hrubieszowskiego zamku zniszczonego w 1648 r. przez wojska Chmielnickiego, i rzeczywiście pod częścią wschodnią zachowały się obszerne sklepione piwnice.

Z małżeństwa z Leokadią Rossochacką,Piotr Du Chateau, miał dwóch synów: zmarłego młodo Tadeusza i Stefana, następnego właściciela dworu, ożenionego ze Stefanią Papieską. Trzecim z kolei właścicielem był ich syn Juliusz, ożeniony z Marią Mazaraki.

Zachowany do dziś dwór w Hrubieszowie to budowla parterowa, zbudowana na planie czworokąta, ustawiona na północ, murowana, z częścią środkową dwukondygnacyjną i pokojami na poddaszu, przykryta łamanym dachem.

Od tyłu elewacja dworu jest gładka. Występował tu jedynie niski taras. Dwór nakrywał pięknie wygięty, łamany dach czterospadowy, w połaciach dłuższych zaopatrzony w niewielkie okna oświetlające pokoje górnej kondygnacji. Z kolei po prawej stronie dziedzińca, pod kątem prostym do dworu stała parterowa budowla, z piwnicami o sklepieniach kolebkowych.

W czasie kiedy właścicielami dworu była rodzina Du Chateau budynek nie uległ poważniejszym zmianom, modernizowano tylko z biegiem lat jego wnętrza, natomiast powiększył się o boczne oficyny. Wschodnią dobudowano zaraz po połowie XIX w., a zachodnią dopiero w 1941 r. Obie są nakryte dachami naczółkowymi z wystawkami. Dwór otaczał park.

W okresie międzywojennym dworek miał wewnętrzny układ dwutraktowy. Szerokie jesionowe drzwi wiodły z zewnątrz do sieni. W lewym jej rogu mieściły się dębowe schody prowadzące do górnych pomieszczeń. Środek dziedzińca zajmował okrągły gazon z klombem kwiatowym. Pod płotem rosły ogromne jesiony. Od tyłu dworu rozpościerał się ogród spacerowy

W czasie II wojny światowej, dwór został zajęty przez władze niemieckie, które przeprowadziły wewnątrz szereg zmian. Na skutek czego niektóre pomieszczenia zatraciły swój zabytkowy charakter.

Ostatni właściciele dworu Maria i Juliusz Du Chateau, nie prowadzili spokojnego życia. Wnętrza dworu zajmowały dokwaterowane rodziny, wojsko, z czasem urządzono w nim pralnie. Ponieważ do dworu przynależał tylko niewielki ogród, nieruchomość ta nie podlegała reformie rolnej. Aby uchronić siedzibę przed całkowitą dewastacją, ostatnia właścicielka dworu Maria w 1969 r. sprzedała go Powiatowej Radzie Narodowej w Hrubieszowie z przeznaczeniem na siedzibę Muzeum i Towarzystwa Regionalnego. W latach 1977-1983 dworek poddano gruntownej renowacji. Dziś jest własnością Powiatu Hrubieszowskiego i mieści się w nim Muzeum im. Księdza Stanisława Staszica, Biblioteka Powiatowa. Ma tutaj również swoją siedzibę Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie. Dwór prezentuje się okazale, jest zadbany, dobrze utrzymany i służy miejscowemu społeczeństwu.

Jadąc z Hrubieszowa w kierunku północno-zachodnim, po ponad godzinnej podróży trafimy do Łańcuchowa, miejscowości, gdzie na początku XX w. wzniesiono obiekt w niezwykłym jak na Lubelszczyznę stylu. To dawny murowany pałac „zakopiański” Steckich projektu Stanisława Witkiewicza.

Na początku XX w. właścicielem wsi Łańcuchów został Jan Stecki - aktywny działacz polityczny, członek Narodowej Demokracji. Był propagatorem nowych rodzajów upraw i starał się wprowadzić w Łańcuchowie nowoczesną kulturę rolną oraz wznieść nową rezydencję. Zdecydował się na dom tradycyjny, w stylu narodowym. Na autora projektu wybrał Stanisława Witkiewicza.

Budowę dworu, w pięknym zakolu Wieprza, na fundamentach dawnego dworu, przeprowadzono w latach 1903-1904. Na życzenie Steckiego Witkiewicz zaprojektował budowlę murowaną, aby uniknąć ewentualnego pożaru. Architekt z zadowoleniem zaakceptował możliwość udowodnienia, że styl zakopiański nadaje się także do budownictwa murowanego.

Wpis w rejestrze zabytków

Zespół pałacowo-parkowy w Łańcuchowie

Zabytek klasy A nr 594 w rejestrze zabytków
Projekt Stanisława Witkiewicza z 1900 r.

Budynek murowany z cegły z elementami zdobniczymi z białego kamienia i z drewna. Posiada 3 kondygnacje użytkowe o łącznej powierzchni ok. 1600 m² oraz strych o powierzchni ok. 250 m². Zawiera 20 pokoi, największy 81 m².

Powierzchnia parku 4.82 ha

Dwór jest wzniesiony na planie prostokąta, a składa się z parterowego korpusu i przylegającej do niego, prostopadle od południa, partii piętrowej. O przynależności stylowej dworu zdecydował nie tylko kształt półszczytowych dachów, ale także detal elewacji. Balkony i tarasy zyskały drewniane, wycinane w zakopiańskie wzory balustrady, półszczyty dachów zostały ozdobione sztukatorskimi „słoneczkami”, a wygląd elewacji sugeruje, że zostały ułożone z grubych bali. Ściany pozostawiono ceglane, nietynkowane, wprowadzając tynkowane oprawy okien i boniowane naroża, co dało efekt zbliżony do elewacji pałaców.

„Zakopiański” był także wystrój wnętrza dworu Steckich: drewniana klatka schodowa, boazerie i strop w jadalni, a także sztukaterie, piece i witraże w sieni. Wjazd do dworu wyznaczała drewniana brama w stylu zakopiańskim, obecnie przeniesiona do Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie.

Mimo, iż dwór Steckich przetrwał czas II wojny światowej w niezłym stanie, to w 1944 r. odebrano go jego prawowitym właścicielom i stał się własnością państwa. Początkowo mieścił się w nim ośrodek pracy twórczej dla artystów, a w latach 60-tych i 70-tych - szpital. W 1993 r. dwór odkupili od państwa potomkowie Jana Steckiego, którzy nie byli jednak w stanie odnowić posesji. Posiadłość została sprzedana nowym właścicielom, którzy starają się nadać zespołowi pałacowo-parkowemu dawny blask.

Dwór w Łańcuchowie pozostał odosobnionym przykładem siedziby w stylu zakopiańskim i nie wywołał mody na tego typu rozwiązania. Wpisany razem z rozległym  parkiem do rejestru zabytków klasy A. Na ciekawy drzewostan parku składają się, m.in. pomnikowe lipy z czasów Sobieskiego, dęby, świerki, modrzewie, graby, buki i jesiony. Obecnie ten jedyny murowany pałac w stylu zakopiańskim, jaki do dziś zachował się w naszym kraju, służy jako rezydencja prywatnej rodzinie.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Wrocław –Warszawa - Kraków 1997
• R. Bałabuch, Rezydencje magnackie i dwory szlacheckie Lubelszczyzny, Cz. 3, Dęblin 2011
• M. Gaworski, Zamki, pałace, dwory w Polsce, Warszawa 2012
• M. Omilanowska, Polska: pałace i dwory, Warszawa 2004
• www.polskiezabytki.pl