Rokitnik – piękny i pożyteczny krzew

Szczegóły

Kategoria: Ziołowy zakątek

Rokitnik zwyczajny (Hippohaë rhamnoides L.) to krzew z rodziny oliwkowatych o niezwykle wartościowych owocach, które zdobią go od września aż do zimy. Ich właściwości lecznicze były wykorzystywane już od wieków, szczególnie przez mieszkańców Ałtaju, Mongolii i Syberii. Pomagały im zachować zdrowie w ostrym klimacie, jakim przyszło im żyć.

O prozdrowotnych właściwościach rokitnika wiedzieli już starożytni Grecy, którzy wykorzystywali go jako środek leczniczy dla koni. Wierzono wówczas, że dodanie świeżych liści i młodych pędów tej rośliny do paszy zwierząt czyni ich sierść piękną i lśniącą. Legenda głosi, że był on również przysmakiem Pegaza, mitologicznego uskrzydlonego konia. Przypuszcza się, że nazwa botaniczna tego krzewu wywodzi się właśnie od słów hippis (koń) i phos (błyszczący). O terapeutycznym działaniu rokitnika można przeczytać już w tybetańskim traktacie „Cztery tentry medycyny” pochodzącym z VIII wieku p.n.e. Zalecano tam przyjmowanie go w celu złagodzenia kaszlu, zaspokojenia pragnienia, poprawy krążenia krwi, zahamowania biegunki i usunięcia skrzepów krwi. Z podań mongolskich znany jest także ekstrakt olejowy z tej rośliny, nazywany przez niektórych krwią z serca cesarza, który był wykorzystywany przez wojska Czyngis Chana do leczenia ran oraz jako środek kojący nerwy.

Warunki uprawy

Krzewy rokitnika są niezwykle malownicze i nawet w okresie zimowym stanowią ozdobę parków i ogrodów. Sadzi się je również na plantacjach jako rośliny uprawne. Z powodu niezwykle silnego i rozbudowanego systemu korzeniowego mogą też służyć do umacniania skarp. Swój efektowny wygląd zawdzięczają kulistym, intensywnie pomarańczowym owocom, szczelnie oblepiającym pędy, dzięki czemu w Rosji nazywane są oblepichami. Jagody rokitnika charakteryzują się specyficznym aromatem. Mieszkańcy krajów skandynawskich porównują go do zapachu ananasa, dlatego krzew ten bywa tam nazywany ananasem syberyjskim.

Rokitnik toleruje warunki klimatu umiarkowanego. Nie ma również dużych wymagań glebowych. Dobrze rośnie zarówno w dolinach rzek, jak i na wydmach, żwirowiskach i podłożach gliniastych. Potrzebuje jednak stanowisk nasłonecznionych, bowiem w miejscach zacienionych usycha i przestaje owocować. Jego wymagania środowiskowe niezwykle trafnie określił botanik Wilhelm Pelikan: „Rokitnik nic nie potrzebuje od ziemi, swoją witalność czerpie od słońca”. W Europie krzewy rokitnika można spotkać od Pirenejów przez Alpy, Karpaty aż do Kaukazu. Występuje również w Afganistanie, Nepalu, Kanadzie i Ameryce Północnej. W Polsce porasta piaszczyste nadmorskie wydmy oraz doliny rzek. Dzikie formy są też obecne w Pieninach.

Rokitnik jest rośliną dwupienną, co oznacza, że na osobnych egzemplarzach pojawiają się kwiaty męskie, a na innych kwiaty żeńskie. Pod koniec lata na krzewach zaczynają pojawiać się owoce, które pozostają na pędach aż do zimy. Dojrzałe jagody nie są zbyt smaczne, słodyczy nabierają dopiero po przemarznięciu. Dzikie formy tego gatunku mają na gałęziach sztywne, ostre ciernie, co bardzo utrudnia zbiór. U odmian szlachetnych kolce na drodze selekcji uległy znacznej redukcji.

Składniki występujące w owocach

Propagowanie zdrowego stylu życia, jakie ma miejsce w ostatnim czasie spowodowało, że znaczenie roślin wykazujących działanie prozdrowotne, znacznie zyskało na znaczeniu. Ze względu na bogactwo substancji biologicznie czynnych, jak witaminy, karotenoidy, flawonoidy, fosfolipidy, sterydy, garbniki oraz mikro- i makroelementy również rokitnik jest zaliczany do tej niezwykle ważnej dla naszego zdrowia grupy roślin. Jego owoce zawierają duże ilości witaminy C, która ze względu na brak enzymu askorbinooksydazy, nie ulega rozkładowi. Oznacza to, że podczas przechowywania i przetwarzania owoców pozostaje prawie na tym samym poziomie. Niejednokrotnie w trudnych czasach wojennych suszone jagody rokitnika były spożywane zamiast tabletek z witaminą C. Jest ona aktywnym aktywatorem syntezy kalogenu, ważnego białka strukturalnego zapewniającego skórze sprężystość i gładkość. Z innych składników występujących w owocach rokitnika należy też wymienić witaminy z grupy B, witaminę P, K i kwas foliowy. Poza tym są one bogatym źródłem mikroelementów: potasu, magnezu, wapnia, żelaza, cynku, miedzi, krzemu, boru, manganu i niklu.

Do najbardziej aktywnych substancji biologicznych występujących w owocach i liściach rokitnika należą flawonoidy, które wykazują duży wpływ na aktywność przeciwutleniającą. Badania naukowe wykazały, że ich zawartość w owocach obniża się wraz ze wzrostem stopnia dojrzałości.

Z kolei za charakterystyczną barwę owoców rokitnika odpowiedzialne są karotenoidy, które występują zarówno w formie olejowej, jak i wodnej. Ich poziom zwiększa się wraz ze wzrostem stopnia dojrzałości jagód.

Składniki biologicznie aktywne wykazują właściwości hydrofilne i hydrofobowe, bowiem rokitnik jest jedną z nielicznych roślin, gromadzących tłuszcz w owocach. Lipidy są obecne nie tylko w nasionach, ale i w miąższu. Z danych literaturowych wynika, że skład chemiczny i zawartość oleju otrzymanego z miąższu, różni się od tego pozyskanego z nasion.

Surowce pozyskiwane z nasion i owoców

Najbardziej znanym surowcem z rokitnika jest olej, obecny zarówno w nasionach, jak i miąższu, przy czym otrzymane z nich substancje różnią się od siebie. Olej pozyskany z nasion jest wysoko nienasycony. Zawiera duże ilości kwasu linolowego (omega-6) i kwasu alfa-linolenowego (omega-3). W jego składzie znajdują się również kwas oleinowy, nasycone kwasy palmitynowy i stearydowy i fitosterole, które wpływają na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi.

Olej z pulpy, który jest najdroższy i najlepszy charakteryzuje się obecnością dużej ilości karotenoidów, które są znakomitymi przeciwutleniaczami. Najwięcej jest w nim beta-karotenu, a następnie alfa- i gamma-karotenu, likopenu i zeaksantyny. Oprócz tego olej z miąższu jest bogaty w tokoferole, zawiera znaczne ilości kwasu palmitynowego (omega-7), który bardzo rzadko występuje w środowisku naturalnym, palmitynowego, oleinowego i linolowego.

Dzięki swoim różnorodnym właściwościom rokitnik znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym. Z jego owoców sporządza się soki, powidła, galaretki, dżemy, konfitury, przeciery, przyprawy do mięs oraz wino. Zawarte w nim składniki aktywne posiadają sprawdzone działanie dermatologiczne, dlatego roślina ta jest wykorzystywana do produkcji kremów, szamponów i odżywek do włosów. Coraz większą popularność zdobywają również suplementy diety zawierające pochodne z rokitnika, które wpływają na poprawę stanu zdrowia i kondycji skóry.

Dobroczynne właściwości rokitnika

Rokitnik jest szeroko wykorzystywany w fitoterapii i traktowany niemal jako antidotum na większość podstawowych dolegliwości. Przetwory z owoców wykazują sprawdzone działanie wzmacniające organizm, są używane do leczenia przeziębień oraz jako środek regenerujący organizm, zwłaszcza po długotrwałych chorobach i antybiotykoterapii. Napoje z rokitnika były oficjalnymi napojami chińskich atletów na Olimpiadzie w Seulu. Według najnowszych doniesień pomagają również w zapobieganiu i leczeniu nowotworów oraz łagodzą negatywne skutki chemioterapii i radioterapii. Olej z rokitnika sprawdza się jako środek do leczenia ran skóry, odmrożeń i oparzeń. Jego dobroczynne właściwości były wykorzystywane do łagodzenia skutków oparzeń po katastrofie elektrowni w Czarnobylu. Służył również rosyjskim kosmonautom do ochrony przed promieniowaniem.

Ekstrakt z rokitnika nadaje włosom połysk, natomiast olej ogranicza ich wypadanie, poprawia kondycję i działa przeciwłupieżowo. Jest również wykorzystywany do pielęgnacji cery dojrzałej, zniszczonej, wymagającej regeneracji, podrażnionej oraz naczyniowej. Ze względu na właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne polecany jest także do pielęgnacji skóry trądzikowej i łojotokowej. Przyspiesza regenerację naskórka, łagodzi formowanie się blizn, opóźnia starzenie i powstawanie zmarszczek.

Regularna kuracja przetworami z owoców rokitnika pomaga w odzyskaniu równowagi psychicznej po długotrwałym stresie. Ponadto produkty te wykazują dobroczynne działanie na naczynia krwionośne, zapobiegając powstawaniu zatorów oraz ograniczając proces odkładania się blaszek miażdżycowych. Wpływają również na poprawę krążenia krwi w organizmie.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Gut M., Gasik A., Mitek M.: Rokitnik – roślina niczym apteka. Przemysł Spożywczy 2008 nr 6, s.36-38.
2. Golis T.: Rokitnik pospolity – naturalna apteka. Hasło Ogrodnicze 2010 nr 8, s.95-97.
3. Włudyka B.: Rokitnik dla urody. Aura 2013 nr 10, s.33-35.
4. Nowak Z.T.: Rokitnik – pożyteczny krzew. Natura i Zdrowie. Dodatek do Przyrody Polskiej 2013 nr 12, s.6-7.