Irena Kwiatkowska – pierwsza kobieta na studiach rolniczych

Szczegóły

Kategoria: Kobiety polskiej wsi -portrety

Irena Kwiatkowska, córka Ludwika Kwiatkowskiego i Bronisławy z Kwiatkowskich urodziła się 18 listopada 1887 roku w Warszawie w rodzinie inteligenckiej o tradycjach ziemiańskich. Jej ojciec był absolwentem Uniwersytetu w Dorpacie, inżynierem metalurgiem zatrudnionym w fabryce Lilpopa. Za przynależność do organizacji wolnościowych został zesłany do Rosji. Osiedlił się w Saratowie, gdzie sprowadził również swoją rodzinę. Najstarsza córka Irena początkowo przebywała w Warszawie pod opieką krewnych, jednak po jakimś czasie dołączyła do swoich bliskich i rozpoczęła naukę w szkole francuskiej. Gdy w 1904 roku Ludwik Kwiatkowski otrzymał propozycję objęcia funkcji dyrektora zarządu fabryki „Gostyński Władysław i spółka” wszyscy wrócili do stolicy.

Po ukończeniu szkoły średniej Irena Kwiatkowska rozpoczęła studia na Wydziale Rolniczym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie. Była pierwszą Polką, która kilka lat później uzyskała tytuł inżyniera rolnika na Wydziale Rolniczym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Trzeba jednak wspomnieć, że funkcjonujące wówczas studia rolnicze były przeznaczone wyłącznie dla mężczyzn, dlatego kandydatura Ireny Kwiatkowskiej wywołała ożywioną dyskusję wśród grona profesorskiego. Problem przyjęć kobiet na tę uczelnię powracał także w następnych latach. Wśród 52 osób, które w latach 1909-1911 ukończyły Wydział Rolniczy były tylko 4 kobiety. Pomimo pewnych trudności organizacyjnych uczelnia rozpoczęła działalność 6 listopada 1906 roku, w oficynie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Rok później powstało studenckie Koło Rolników, którego prezesem został Mieczysław Kraszewski, zaś sekretarzem Irena Kwiatkowska. Współpraca tych dwojga zakończyła się ślubem, który odbył się 15 października 1910 roku w Kościele Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Warszawie.

Działalność zawodowa Ireny Kwiatkowskiej była związana ze szkolnictwem rolniczym. Rozpoczęła ją od Szymonowa, gdzie wspólnie z mężem prowadziła kursy rolniczo-handlowe. On wykładał naukę rolnictwa, ona uczyła chowu zwierząt. W niedługim czasie prowadzonej przez młodych małżonków placówce powierzono nowe zadanie oświatowe - organizację kursów handlowych dla włościan przygotowujących ich do prowadzenia sklepików wiejskich. Mimo trudnych warunków chętnych do nauki nie brakowało. Niestety, wybuch I wojny światowej położył kres obu tym przedsięwzięciom.

Na początku 1917 roku państwo Kraszewscy otrzymali propozycję objęcia kierownictwa nad 11-miesięczną szkołą w Mieczysławowie koło Kutna. Irena Kwiatkowska była tam nauczycielką hodowli zwierząt i opiekunką internatu. Pomimo spartańskich warunków i trudności organizacyjnych szkoła przyciągała coraz więcej uczniów. W 1917 naukę rozpoczynało 32 kursantów, natomiast w 1919 roku było ich już 59. Tak dobre wyniki były efektem pracy młodych małżonków, którzy nie pozostawili szkoły w tym trudnym okresie. Gdy w 1917 roku w sąsiedniej wsi Wały utworzono Związek Młodzieży Wiejskiej Irena Kwiatkowska stanęła na jego czele. Doprowadziła również do wznowienia działalności kółka rolniczego oraz przyczyniła się do uruchomienia w 1919 roku niewielkiej mleczarni, w której zarządzaniu brała czynny udział. W 1918 roku założyła w Kutnie Stowarzyszenie Rolniczo-Handlowe „Wspólna Praca”, gdzie objęła stanowisko prezesa rady nadzorczej.

Trudne warunki wojenne i powojenne zmusiły Kraszewskich do opuszczenia Mieczysławowa i przeniesienia się do Sobieszyna, gdzie Mieczysław Kraszewski objął funkcję dyrektora szkoły rolniczej. Do wybuchu wojny placówka kształciła głównie nadzorców majątków ziemskich. Od 1923 roku dzięki staraniom nowego dyrektora, szkoła zyskała miano oficjalnej średniej szkoły rolniczej, z rozszerzonym programem nauczania przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych. Funkcjonujący w placówce system stypendialny umożliwił kształcenie młodzieży pochodzącej z rodzin mniej zamożnych. W czasie pracy w Sobieszynie Irena Kwiatkowska podjęła się organizacji kilku kas Stefczyka, 8 posterunków straży pożarnej i koła gospodyń wiejskich. Cieszyła się wielkim poważaniem ziemian, którzy doceniali jej ogromną wiedzę na temat koni. Dlatego przy okazji rozmaitych targów, aukcji i jarmarków pełniła rolę eksperta w tej dziedzinie. Była również znakomitą kucharką. Jej kuchnia należała do najładniejszych, a przygotowywane przez nią dania do najsmaczniejszych w okolicy. Pierwsze 10 lat kierowania szkołą w Sobieszynie przez Mieczysława i Irenę Kraszewskich upłynęło pod znakiem wszechstronnego rozwoju placówki. Jednakże kryzys, jaki od 1929 roku dotknął światową gospodarkę odbił się również na działalności szkoły. W 1932 roku, ze względu na znaczne uszczuplenie środków, Wojewoda lubelski podjął decyzję o jej zamknięciu. Nauczyciele zostali zwolnieni. Na miejscu pozostał jedynie dyrektor i jego żona, którzy rezygnując z zaległego wynagrodzenia podjęli się organizacji kursów dla młodzieży i dorosłych. Ponadto Irena Kwiatkowska założyła Niedzielny Uniwersytet Ludowy dla okolicznych mieszkańców, w którym kształcili się nawet dojrzali wiekiem rolnicy. Jej mąż wykładał rolnictwo i ekonomię, zaś ona uczyła hodowli zwierząt. Wspólnie z księdzem proboszczem powołała do życia Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, pomagała przy organizacji zespołów tanecznych. W 1937 roku została Komendantką Junackiego Hufca Pracy w Bieniewicach koło Błonia, w randze majora. Obejmując to stanowisko wniosła własne bogate doświadczenie pracy z młodzieżą i szybko dała się poznać jako znakomity organizator i pedagog. Każdego roku hufiec organizował dożynki połączone z wystawą płodów rolnych, będące jednocześnie „świętem pracy na roli i w warsztatach”. Na terenie ośrodka prowadzono świetlicę dla dzieci, przy kompanii funkcjonowało Przysposobienie Rolnicze I i II stopnia, a wszyscy zainteresowani podnoszeniem poziomu swojej wiedzy mogli korzystać z samokształceniowych kursów rolniczych im. Stanisława Staszica w Warszawie. Ważnym elementem pracy szkoleniowej i wychowawczej były wycieczki krajoznawcze. W 1938 roku z inicjatywy Kraszewskich została uruchomiona pierwsza junacka szkoła rolnicza w Polsce.

Okres wojny, do 1943 roku Kraszewscy spędzili w zakupionej w 1921 roku resztówce Kraszewo, angażując się w organizację tajnego nauczania zgodnego z programem średniej szkoły rolniczej. Brali też czynny udział w pracy podziemnej. Współdziałali w tworzeniu grupy „Racławice”. W ich domu mieściła się tajna drukarnia gazetki „Ogniem i Mieczem”, stacja nadawczo-odbiorcza, odbywały się spotkania Związku Walki Zbrojnej, a później także Polskiej Partii Robotniczej. Małżonkowie aktywnie uczestniczyli w działaniach na rzecz ochrony Żydów, pomagając im w uzyskaniu nowych dokumentów i pracy. Pod ich opieką znajdowała się między innymi prof. Laura Kaufmann, wybitna specjalistka z zakresu biologii i genetyki oraz dr Zofia Steinberg (siostra Katarzyna), przełożona Zgromadzenia Franciszkanek z Lasek. W okresie pacyfikacji Żydów uratowali również Eugenię Ziegler, córkę znajomego kupca. W tym trudnym i niebezpiecznym okresie Kraszewo tętniło życiem konspiracyjnym. Przez dom nieustannie przewijali się łącznicy, trwała nauka rolnictwa. Grono pedagogiczne, oprócz samych gospodarzy, poszerzyło się o takie wybitne postacie, jak prof. Laura Kaufmann, siostra Katarzyna, prof. Sondel z Krakowa i przyszły prof. Korochoda.

W 1943 roku ostrzeżeni o oczekującym ich aresztowaniu, wyjechali z Kraszewa i udali się do Warszawy. Po otrzymaniu fałszywych dokumentów podjęli pracę w szkole drobiarskiej dla dziewcząt w Julinie pod Łochowem. Irena Kraszewska pełniła funkcję „nadgospodyni”, a Mieczysław Kraszewski został szkolnym rachmistrzem.

Po zakończeniu wojny Irena Kraszewska, przez krótki czas, pracowała w Liceum Przemysłowo-Rolniczym w Sterdyni, na stanowisku nauczycielki. Jednak ze względu na zły stan zdrowia męża, podjęła decyzję o powrocie do Kraszewa, skąd po zlikwidowaniu gospodarstwa w 1949 roku rodzina wyjechała do Warszawy. W tym czasie Mieczysław Kraszewski przeszedł na emeryturę, a jego żona chcąc wspomóc rodzinny budżet zatrudniła się w Prezydium Stołecznej Rady Narodowej w dziale „Terenów Zielonych”, a następnie w wylęgarni drobiu. Zanim udała się na zasłużony odpoczynek, jeszcze przez dwa lata, z córką Marią i mężem prowadziła kiosk „Ruchu”.

Irena Kraszewska zmarła 6 kwietnia 1966 roku w Warszawie.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Miazek, R.: Irena Kwiatkowska i Mieczysław Kraszewski: studenci pierwszego rocznika 1906-1909. Warszawa: Wydaw. SGGW, 2009.
2. Polski Słownik Biograficzny T.15/2 z.65, s.215-216.