Kobiety wiejskie na szklanym ekranie…

Szczegóły

Kategoria: Kobiety Polskiej wsi - portrety

Kobiety wiejskie w polskich serialach zazwyczaj są prezentowane dość stereotypowo, jako przykładne żony, matki i gospodynie domowe. Najczęściej nie pracują zawodowo, są zależne od swoich mężów. To na nich spoczywa ciężar i odpowiedzialność na całą rodzinę i tylko dzięki swojemu sprytowi i zapobiegliwości udaje im się wychodzić cało z każdej opresji.

 Kobiety wiejskie goszczące na ekranach polskich seriali można podzielić na dwie grupy  –  miejscowe i przyjezdne. Bohaterki przyjezdne są zazwyczaj dobrze wykształcone, w średnim wieku, które podjęły decyzję o osiedleniu się na wsi w wyniku pewnych perturbacji w życiu osobistym (utrata pracy, zdrada partnera życiowego). Takiemu obrazowi zagubionej i nieszczęśliwej kobiety towarzyszy obraz wsi sielskiej, gdzie wszystkie problemy, pomimo początkowych trudności, ostatecznie udaje się rozwiązać. Wieś jest dla nich rodzajem azylu, odnajdują tu spokój, szczęście, przyjaźń i miłość.

Rdzenne mieszkanki wsi tworzą kategorię bardziej zróżnicowaną pod względem wieku, sytuacji rodzinnej i wykształcenia. Jeśli pracują zawodowo, to najczęściej są zatrudnione w handlu i usługach – prowadzą sklepy, restauracje, zakłady kosmetyczne czy gospodarstwa agroturystyczne, ale również są lekarzami, nauczycielkami, policjantkami, urzędniczkami czy etatowymi gospodyniami domowymi. Właściwie nie ma tu kobiet pracujących fizycznie poza własnym gospodarstwem. Na uwagę zasługuje też fakt, że bohaterki bardzo znajdują posadę w miejscu swojego zamieszkania, podczas gdy w rzeczywistości takie sytuacje zdarzają się sporadycznie.

Najbardziej typowe serialowe obrazy kobiet przybierają formę tradycyjną. W sferze prywatnej kobiety są najczęściej ukazywane jako przykładne matki, żony i gospodynie, które raczej nie pracują zawodowo, zajmują się domem i wychowywaniem dzieci. Niejednokrotnie muszą zmagać się z problemami, takimi jak alkoholizm męża, przemoc domowa czy trudna sytuacja materialna rodziny. W większości przypadków wszystkie kłopoty z czasem udaje się rozwiązać, bowiem wiejskie bohaterki pracowitością i determinacją pokonują wszelkie życiowe trudności. W serialu „Ranczo” jedną z najbardziej charakterystycznych scen jest obraz lokalnych pijaczków, którzy cały dzień spędzają na ławeczce przed sklepem, popijając lokalne wino. Ich żony raczej nie pochwalają sposobu życia swoich mężów. Z różnym skutkiem dążą do ich aktywizacji i zmiany dotychczasowego stylu życia. W konsekwencji same zajmują się utrzymaniem domu oraz wychowaniem i edukacją swoich pociech. Z drugiej strony zaistniała sytuacja motywuje je do podjęcia działań mających na celu zmianę dotychczasowych realiów. Otwierają swoje biznesy, uczą się języków obcych, angażują się życie lokalnej społeczności, robią kariery polityczne. Są lepiej wykształcone niż ich mężowie i mają większe oczekiwania wobec życia, zarówno te finansowe, jak i kulturalne. Dzięki uporowi, pomysłowości, sprytowi i ciężkiej pracy udaje im się osiągnąć sukces. Cechuje je pewna mądrość życiowa. Pomimo ewidentnych wad i braku jakichkolwiek ambicji ze strony mężów, tak kreują sytuację, by i oni po części czuli się współtwórcami tych osiągnięć. W ten sposób zapewniają sobie spokój i zyskują większą swobodę działania na przyszłość.

Obraz kobiet wiejskich uzupełniony jest stereotypowymi opiniami o kobiecym plotkarstwie. Większość bohaterek interesuje się życiem innych, poddając je szczegółowej analizie. Często ich spostrzeżenia są mocno przesadzone, nie do końca odpowiadające rzeczywistej sytuacji. Swoje zachowanie „plotkarki” zawsze motywują troską o dobro innych, chociaż zdarza się, że ich pobudki są mniej altruistyczne niż deklarują. Obiektami ich ataków są najczęściej inne kobiety, zwłaszcza młode i niezamężne.

W serialach rozgrywających się na terenach wiejskich niekiedy pojawia się obraz zielarki-znachorki, pomagającej zarówno w chorobach ciała, jak i duszy. Ma to związek z dawnymi wierzeniami w nadprzyrodzone umiejętności rozmaitych wiedźm, szeptunek i czarownic, które rzucały lub zdejmowały uroki i stosowały różne magiczne sztuczki miłosne. Prezentowane bohaterki to zwykle osoby starsze, z jednej strony traktowane z szacunkiem, zaś z drugiej wzbudzające powszechny respekt.

Znaczna większość serialowych mieszkanek wsi to kobiety bogobojne, zaangażowanie w życie parafii, żyjące zgodnie z zasadami głoszonymi przez kościół (przynajmniej teoretycznie). Serialowy ksiądz uznawany jest za autorytet moralny, z którego zadaniem wszyscy się liczą. Co ciekawe, nawet przedstawicielki młodego pokolenia, choć bardziej liberalne w sferze obyczajowej, są jednak przywiązane do religii i tradycji. Te stereotypowe opinie dotyczące „świętoszkowatości”  społeczności wiejskich nie są tak do końca pozbawione realizmu. Współczesne badania pokazują, że choć widoczne jest  na wsi osłabienie religijności, to deklaracje w zakresie wiary nadal są bardzo częste.

Mniej tradycyjnie ukazywane są portrety młodych kobiet mieszkających na wsi. Te najczęściej realizują się zawodowo, są samowystarczalne i ambitne. Dążą do stworzenia związków partnerskich, gdzie wszelkiego rodzaju decyzje są podejmowane wspólnie, a obowiązki dzielone na pół. Ich działania są najczęściej akceptowane przez mężów, którzy wspierają je w zawodowych ambicjach, a w swojej aktywności nie ograniczają się tylko do zarabiania na rodzinę, ale są również dobrymi ojcami poświęcającymi dzieciom wiele troski i uwagi. We wspominanym już serialu „Ranczo” młode bohaterki oprócz tego, że realizują własne aspiracje, dodatkowo starają się wpłynąć na zmianę stylu życia matek i innych kobiet we wsi. Mobilizują je do działania, pomagają odkryć drzemiący w nich potencjał, umacniają w nich poczucie własnej wartości, otwierając drogę do realizacji pragnień i dokonywania śmiałych decyzji życiowych. Pokazują, że tradycyjny model rodziny oparty na patriarchalnych zasadach to przeszłość. We współczesnym świecie zarówno kobiety, jak i mężczyźni mają prawo do własnych wyborów i powinni być traktowani na równi.

Aktywność społeczna kobiet zamieszkujących wieś przybiera różne oblicza, bowiem działają one zarówno indywidualnie, jak i zrzeszają się w różnych organizacjach, wykonując mniej lub bardziej systematyczną pracę na rzecz lokalnej społeczności. Organizują Koła Gospodyń Wiejskich, regionalne kongresy kobiet, starają się o pozyskanie środków unijnych na realizację różnego rodzaju inicjatyw, są zaangażowane w ważne dla społeczności lokalnych podmioty, jak organizacje kościelne, kluby seniora, świetlice wiejskie czy ośrodki kultury. Od jakiegoś czasu można zauważyć, że udział mieszkanek wsi w strukturach samorządu lokalnego i wiejskiego w naszym kraju systematycznie wzrasta. Obecnie kobiety stanowią około ¼ radnych gmin wiejskich i miejsko-wiejskich oraz ponad 35 procent ogółu sołtysów.

W serialowej rzeczywistości kobiety-działaczki zaczynają pojawiać się coraz częściej. Zazwyczaj są prezentowane jako osoby bardzo zaangażowane, przeświadczone o słuszności podejmowanych przez siebie inicjatyw. Ich działania wynikają z autentycznej chęci pomocy słabszym i pokrzywdzonym. Chętnie służą radą i wsparciem, motywują innych do pracy nad zmianą swojego losu, pomagają w pokonywaniu trudności. Kobieca władza jest zazwyczaj ukazywana jako lepsza i skuteczniejsza niż ta wcześniej sprawowana przez mężczyzn. Przykładem może być  główna bohaterka serialu „Ranczo”, której pomimo wielu trudności udaje się odnieść sukces, zarówno w sferze publicznej, jak i w kwestii zmiany mentalności przynajmniej niektórych mieszkańców wsi Wilkowyje. Co ważne, do realizacji podejmowanych przez siebie, jakże cennych inicjatyw, jak walka z alkoholizmem, przemocą domową czy lukami edukacyjnymi, udaje się jej pozyskać także inne kobiety. Wspólnymi siłami udaje im się wprowadzić w życie wiele pozytywnych reform. Dzięki swojej przedsiębiorczości, pracowitości i zdolnościom organizacyjnym zdobywają środki na modernizację gminy, pomoc rodzinom wielodzietnym, wsparcie bezrobotnych oraz poprawę losu zwierząt. Oprócz działań na rzecz innych, pracują również nad zmianą własnego wizerunku. Decydują się na prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej, z czasem dając zatrudnienie swoim mężom. Osiągają sukces, nie tylko materialny, ale przede wszystkim mentalny. Z uległych gospodyń domowych przeobrażają się w silne, niezależne kobiety, świadome swojej wartości i przysługujących im praw, co z kolei przekłada się na osiągnięcie zupełnie nowej pozycji w małżeństwie.

Odrobinę pozbawiona realizmu, ale jakże optymistyczna wizja przyszłości przedstawiona w serialu „Ranczo” może mieć pewne znaczenie edukacyjne i po części terapeutyczne, pokazując, że dzięki silnej woli, uporowi i ciężkiej pracy można osiągnąć niemal wszystko. W kobietach drzemie bowiem ogromna siła i potencjał, wystarczy tylko mieć odwagę by je uwolnić.

Serialowe wizerunki kobiet wiejskich w pewnym zakresie znajdują swoje odbicie w rzeczywistości. Bohaterki zmagają się z problemami, z którymi borykają się współczesne mieszkanki wsi, jak alkoholizm, bezrobocie, przemoc domowa czy ubóstwo, z tym wyjątkiem, że nurtujące je problemy są podane w sposób lekki, humorystyczny, przystępny dla widza. W serialach znajdują odzwierciedlenie również inne, wynikające z badań tendencje, jak chociażby coraz lepsze wykształcenie kobiet na wsi oraz ich rosnące aspiracje życiowe. Co prawda dominuje schematyczny obraz wiejskiej plotkary, której świat ogranicza się jedynie do kuchni i kościoła, jednak coraz częściej kontrastuje on wizerunkiem kobiet przedsiębiorczych, ambitnych i zaangażowanych społecznie. Pomimo ewidentnych przerysowań i częściowego braku realizmu seriale można potraktować jako formę promocji pewnych pozytywnych postaw. Mogą pobudzać do refleksji, przyczynić się do przełamania tradycyjnego myślenia o wsi i jej mieszkańcach oraz społecznych rolach kobiet i mężczyzn.  Potraktowane trochę z przymrużeniem oka mogą przynieść wiele korzyści.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Łaciak B.: Serialowy obraz kobiet wiejskich. Wieś i Rolnictwo 2015 nr 1.2, s. 23-34.
2. Zajda K.: Partycypacja polityczna kobiet wiejskich. Wieś i Rolnictwo 2015 nr 1.2, s. 81-95.
3. Matysiak I.: Kobiety rządzą polską wsią. Władza lokalna i płeć. Wieś i Rolnictwo 2015 nr 1.2, s.127-141.
4. Komosa A.: Polska wieś jest ostoją feminizmu. Polityka równościowa to nie tylko domena wielkich miast. Dokument dostępny w Word Wide Web: http://natemat.pl