Archiwalne fotografie dworów i pałaców Wielkiego Księstwa Poznańskiego

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

 W 1912 roku na polskim rynku wydawniczym ukazał się niezwykle cenny dokument ikonograficzny 238 posiadłości ziemskich dawnego Księstwa Poznańskiego, pt. „Dwory Polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem”. To imponujące dzieło Leonarda Durczykiewicza - fotografa i wydawcy - znane jest przede wszystkim pasjonatom historii rodzimych siedzib szlacheckich i stanowi kamień milowy w literaturze tematu. Zaprezentowane poniżej fotografie to zaledwie cząstka całości dzieła, które w całej okazałości można obejrzeć w Centralnej Bibliotece Rolniczej w Warszawie.

 Autor albumu Leonard Durczykiewicz urodził się w Czempiniu – niewielkim mieście w Wielkopolsce, w rodzinie prostych rzemieślników. Sam pobierał nauki w zawodzie kupca, lecz jego prawdziwą pasją była fotografia. Udało mu się założyć warsztat fotograficzny i realizować swoje powołanie. Artystyczne zacięcie skupiło się na zainteresowaniu pięknem architektury dworów i pałacyków. Efektem jego pracy były właśnie Dwory Polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem. We wstępie do swego dzieła napisał:

„Podróżując wiele po Księstwie zauważyłem, że pamiątki nasze – dwory i dworki szlacheckie – owe świadki dawnej świetności, z dniem każdym uszczuplają się już to przez przebudowywania historycznych siedzib naszych przodków, juz to przez rozbieranie i stawianie nowych.

Ponieważ o ile wiem, nie mamy dotąd osobnego dzieła, któreby zawierało podobizny pamiątek naszych, przeto powziąłem zamiar zebrać i wydać fotografie dworów polskich, większe chęci i odwagi do tego dodało mi prawo o wywłaszczeniu, przez które owe pamiątki poważnie zostały zagrożone”.

Zamiar autora był od początku więcej niż tylko artystyczny. Album, wydany na dwa lata przed wybuchem I wojny światowej, pojawił się w czasie nasilenia akcji wysiedlania polskich rodzin z wielkopolskich majątków, miał więc również interwencyjny charakter. Ilość i jakość fotografii, precyzja w konstrukcji całości i poligraficzna klasa nakazują jednak widzieć w tym dziele także jeden z najciekawszych i najwcześniejszych w Polsce autorskich projektów fotoedytorskich. Zarazem to jedna z ciekawszych, totalnych realizacji fotografii dokumentalnej oraz jedno z pierwszych tak kompleksowych i systematycznych pod względem fotograficznym opracowań architektury ziemiańskiej (i architektury polskiej w ogóle).

Publikacja jest podzielona na dwie części: tekstową oraz ilustracyjną. Zawiera szczegółowe opisy oraz zdjęcia ponad stu obiektów, pieczołowicie zbierane przez kilka lat dzięki przeszukiwaniu archiwów i pomocy właścicieli majątków.

Dzięki artystycznej wrażliwości Leona Durczykiewicza możemy dziś podziwiać urokliwe, stare fotografie zatrzymujące w czasie te przepiękne budynki. Niektóre z nich przetrwały jako hotele, urzędy, restauracje, ale wiele nie miało tego szczęścia i zostały zburzone lub znajdują się w kompletnej ruinie. Aż trudno uwierzyć, że jeszcze sto lat temu pod wejście tych posiadłości zajeżdżała konna bryczka, gdy właściciele sąsiedniego majątku przybywali w odwiedziny. Ten nieuchwytny moment zatrzymał dla nas w obiektywie Durczykiewicz …

  Antonin – własność Ferdynanda Radziwiłła. Pałac myśliwski został zbudowany około 1824 r., całkowicie w drzewie według planów sławnego architekta Schinkla. W 1829 r. mieszkał tam Aleksander Mikołajewicz, późniejszy car Aleksander II. W Antoninie przebywał Fryderyk Chopin, grając na fortepianie swoje utwory.

Po II wojnie światowej, upaństwowiony pałac popadał w ruinę. Na szczęście w latach 1975–1978 przeszedł pierwszy remont. Przyczynił do tego walnie Jerzy Waldorff. Właścicielem zabytku jest obecnie Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu, prowadzące na terenie pałacu bogatą działalność kulturalną. We wnętrzach urządzono hotel.

Błociszewo – obszerny i ozdobny dwór wybudowała w 1893 r. Florentyna z Chłapowskich Kęszycka – według planów architekta Skórzewskiego z Hallensee pod Berlinem. Rezydencja nawiązuje stylem do rokoka. Posiada bogatą neorokokową dekorację na elewacji. Obecnie mieści się w nim Ośrodek Rehabilitacyjno-Sanatoryjny.

Cerekwica – to neorenesansowy pałac z niesymetryczną ośmioboczną wieżą, formą nawiązujący do podparyskich willi. Zbudowany wg projektu Wiktora Stabrowskiego dla Mieczysława Rogalińskiego w 1876 r., przebudowany w latach 1973-1974. Dziś mieści się w nim Ośrodek Weterynaryjny i mieszkania.

 Dąbki - pałac zbudowany w 1872 r. dla Ignacego Bnińskiego. Budynek w kostiumie francuskim, piętrowy, przykryty mansardowym dachem z lukarnami i z niewysokimi wieżami po bokach. Portyk z dwoma parami kolumn dźwigającymi taras. Obecnie w remoncie.

 Gościeszyn - pałac z lat 1904-1911, przebudowany z dawnego dworu dla Zygmunta Kurnatowskiego. Budynek o dekoracji w stylu renesansowym, kolumny nawiązujące do sztuki greckiej. Korpus główny przekryty dachem dwuspadowym. Nad wejściem do pałacu napis: Ora et Labora. Przez lata w pałacu mieścił się dom dziecka. Obecnie uprawomocniła się decyzja wojewody wielkopolskiego w sprawie zwrotu pałacu na rzecz spadkobierców.

   Iwno – neorenesansowy pałac zbudowany w XIX w. dla Józefa hrabiego Mielżyńskiego, przebudowany w 1902 r. Obecnie mieści się w nim hotel i restauracja.

  Krzycko - dwór z 1890 r. Kottwitzów, którzy potem przyjęli nazwisko Krzyccy. Otoczony parkiem z XIX w. o pow. 1,55 ha. Kilka lat temu obecny właściciel rozpoczął prace remontowo-budowlane, ale po krótkim czasie je przerwał. Od tego czasu z dworem nic się nie dzieje. Park zaniedbany.

 Lubostroń – klasycystyczny pałac, wybudowany w latach 1795-1800 (prace nad dekoracją wnętrz trwały jeszcze co najmniej przez następne pięć lat) przez czołowego architekta epoki klasycyzmu Stanisława Zawadzkiego, na zlecenie Fryderyka Skórzewskiego. Aktualnie pałac jest instytucją kultury wspieraną przez Samorząd Województwa Kujawsko - Pomorskiego i Samorząd Powiatu Żnińskiego.

 Miłosław - pałac zbudowany przed 1830 rokiem wg projektu Karla Friedricha Schinkla dla Józefa Mielżyńskiego, rozbudowany w latach ok. 1843-1848 wg projektu Seweryna Mielżyńskiego. Obecnie mieści się w nim Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego.

Niechanowo - pałac klasycystyczny zbudowany w 1785 r. dla rodziny Żółkowskich. Fasada poprzedzona jest czterokolumnowym portykiem, zwieńczonym trójkątnym naczółkiem dobudowanym w końcu XVIII w. Wnętrza pałacu zostały pozbawione wystroju podczas remontu w latach 1965-1966. Przed pałacem znajduje się rozległy dziedziniec z dwiema XIX-wiecznymi oficynami, usytuowanymi po bokach. Obecnie siedziba Ośrodka Szkolenia i Wychowania Ochotniczych Hufców Pracy.

Obudno - pałac w stylu renesansu włoskiego z 1850 r. Łączy w sobie elementy klasycyzujące, oraz neogotyckie. Zdobi go ośmioboczna wieża znajdująca się w południowo - zachodnim narożu budowli, oraz masywny ryzalit z oryginalnym, wgłębnym portykiem, nad którym znajduje się stiukowy kartusz z herbem „Rogala”. Obecnie częściowo zamieszkany.

Pomarzanowice - pałac zbudowany w 1891 r. wg projektu Kazimierza Skórzewskiego dla Maksymiliana Jackowskiego. Budynek neorenesansowy, parterowy, z piętrem mieszkalnym w szczytach i dużym, dwupiętrowym, ryzalitem na osi, poprzedzonym czterokolumnowym portykiem, podtrzymującym taras. Obecnie zamieszkany.

 Siekowo - pałac zbudowany w latach 1878-1879 dla Zygmunta Czarneckiego, w stylu renesansu francuskiego, wzniesiony na rzucie prostokąta, z dwiema narożnymi wieżami. Zarówno pałac jak i park zadbany. W budynku mieści się obecnie oddział Wojewódzkiego Szpitala Neuropsychiatrycznego w Kościanie im. Oskara Bielawskiego. Budynek oficyny zamieszkały jest przez personel szpitala, spichrz w bardzo dobrym stanie, rozsypujący się budynek stajni.

 Rakoniewice – neoklasycystyczny pałac zbudowany w 1840 r. dla Marcelego Czarneckiego, być może wg własnych planów. Rozbudowany i przebudowany w latach 1897-1898, oraz jeszcze po 1945 r.  Od 1835 r. należał do Czarneckich, w 1926 r. do Marcelego Czarneckiego. Obecnie zamieszkany.

 Taczanów – pałac neoklasycystyczny zbudowany około 1853 r. dla Alfonsa Taczanowskiego. W 1922 r. został przebudowany front pałacu wraz z portykiem, a w latach 70-tych XX w. przeszedł gruntowny remont. Jest wzniesiony na planie prostokąta z aneksem od wschodu. Zachwycająca, neogotycka wieża wjazdowa pochodzi z 1864 r. Obecny stan założenia rezydencjonalnego jest zadowalający, lecz aż prosi się o kolejną renowację. Spadkobierczynie rodziny Taczanowskich szukają aktualnie kupca na park i pałac z kaplicą.

 Oglądając fotografie starych pałaców i dworów szlacheckich autorstwa Durczykiewicza, widać, że mamy tu do czynienia z twórcą doświadczonym i utalentowanym w zdejmowaniu widoków architektury. Fotografie, choć prawie stuletnie zwracają uwagę starannością wykonania, a poszczególne kadry komponowane są w przemyślany sposób by uzyskać naturalne, malownicze efekty, jak np. odbicia budynków w przydworskich stawach.

Tworząc tak kompleksową dokumentację Durczykiewicz stał się przy okazji autorem dzieła fotograficznego o dużym ciężarze gatunkowym, swego rodzaju zapisu socjologicznego roku 1912, zarazem nacechowanego charakterystyczną perspektywą społeczno-historyczną.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• L. Durczykiewicz, Dwory polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem, Poznań 1912
• L. Durczykiewicz, Dwory polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem, Warszawa 2012
• M. Libicki, Dwory i pałace Wielkopolski, Poznań 2013
• Pamiętnik Towarzystwa Miłośników Ziemi Kościańskiej 1987-1989, pod red. Henryka Florkowskiego, Kościan 1994