Emilia Sczaniecka – patriotka i społeczniczka

Szczegóły

Kategoria: Kobiety Polskiej wsi - portrety

Emilia Sczaniecka pochodziła z jednego ze znaczniejszych rodów szlacheckich w Wielkopolsce. Urodziła się 20 maja 1804 roku w Brodach. Rodzicami jej byli Łukasz Sczaniecki oraz Weronika z Wyskota Zakrzewskich, córka rotmistrza wojsk polskich oraz łowczego gnieźnieńskiego. Wcześnie osierocona, wychowywała się u babki Anastazji ze Skórzewskich Sczanieckiej w Wąsowie, a następnie wraz z siostrą Nimfą w Poznaniu. Jesienią 1813 roku rozpoczęła naukę na pensji żeńskiej kierowanej przez Jana Samuela Kaulfussa, który był jedną z największych indywidualności w ówczesnej Wielkopolsce. Otrzymała tam wszechstronną edukację, która obejmowała znajomość czterech języków (polskiego, niemieckiego, francuskiego i włoskiego), przyrodę, rysunki, malarstwo, urządzanie mieszkań, roboty ręczne i muzykę.

Po śmierci matki w latach 1818-1823 wraz z siostrą Kordulą uczyła się na pensji Laforgue'ów w Dreźnie, gdzie doskonaliła się w językach: niemieckim, francuskim i angielskim. Tam też po raz pierwszy spotkała się z polską konspiracyjną działalnością niepodległościową. Nawiązała kontakt z młodzieżą akademicką studiującą w Berlinie, zrzeszoną w tajnym związku „Polonia”. Okres ten odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu jej patriotycznej postawy. Bliska znajomość z Karolem Marcinkowskim, polskim lekarzem, społecznikiem i filantropem dodatkowo wpłynęła na jej przyszłe wybory życiowe. Przygotowała się również do roli właścicielki majątku, gdyż w spadku po rodzicach otrzymała Pakosław, Michorzewo i Michorzewko.

W 1830 roku Emilia Sczaniecka wyjechała do Paryża, gdzie w kontaktach z miejscowymi środowiskami demokratycznymi ugruntowała swoje przekonania. Od tej pory już regularnie utrzymywała potajemny kontakt ze wszystkimi kolejnymi pokoleniami emigracji polskiej, bez względu na kierunek polityczny.

Po wybuchu powstania listopadowego organizowała pomoc dla walczącego Królestwa. Zbierała fundusze na potrzeby powstania wśród ziemian, bogatych kupców poznańskich i duchowieństwa. Pod koniec grudnia 1830 roku pod fałszywym nazwiskiem, transportując broń i konie udała się do Warszawy. Tam nawiązała kontakt z Klaudyną Potocką i weszła w skład Towarzystwa Dobroczynności Patriotycznej Kobiet, kierowanego przez Klementynę z Tańskich Hoffmanową. Pracowała jako sanitariuszka w Szpitalu Ujazdowskim i Wolskim, udzielając pomocy chorym i rannym. W kwietniu 1831 roku przeniosła się do Poznania, gdzie kontynuowała swoją pracę w założonym przez rodzinę Raczyńskich w Pałacu Łubieńskich, Szpitalu Poznańskim. Z czasem objęła kierownictwo nad tą placówką.

Po powrocie w rodzinne strony znalazła się pod nadzorem policyjnym, ale nie zerwała kontaktu z działaczami niepodległościowymi, a także z kręgami Wielkiej Emigracji. Zajęła się działalnością charytatywną. Uczestniczyła w pracach Komitetu Dam Wielkopolskich. Założyła też własne, tajne Stowarzyszenie Kobiece, znane również pod nazwą Towarzystwo Pań Wielkopolskich. Kolportowała publikacje emigracyjne (m.in. autorstwa Adama Mickiewicza, Wincentego Pola, Klementyny Hoffmanowej), zaangażowała się w pomoc dla aresztowanego przez władze pruskie arcybiskupa Marcina Dunina, a mieszkając czasowo w Berlinie utworzyła aktywny krąg polonijny. Za pracę samarytańską w lazaretach warszawskich została wyróżniona w 1835 roku złotym medalem paryskiego Towarzystwa Montyona i Franklina.

Emilia Sczaniecka popierała Spółkę Bazarową, która z zgodnie z założeniami statutowymi miała na celu „podniesienie przemysłu, rzemiosł i rolnictwa polskiego”. Jednak nieoficjalnie pełniła funkcję ośrodka stałej współpracy, mającego służyć rozwiązywaniu aktualnych zagadnień i działań o charakterze narodowo-politycznym. Tam przygotowywano wybory do rady miejskiej Poznania i do sejmu prowincjonalnego. Tam miały swą siedzibę zarządy Towarzystwa Naukowej Pomocy i Opieki Teatralnej.

Po śmierci siostry Nimfy Łąckiej wraz z sześciorgiem jej dzieci wyjechała do Berlina. Prowadziła dom otwarty, który wkrótce stał się ośrodkiem towarzyskim polskiej emigracji. Nie angażowała się jednoznacznie w sprawy polityczne, chociaż sympatyzowała z Towarzystwem Demokratycznym Polskim. Współpracowała z Walerym Zwierkowskim, Ludwikiem Mierosławskim. Pomagała Adamowi Czartoryskiemu w zbieraniu funduszy na organizowane przez niego przedsięwzięcia.

W styczniu 1844 roku wróciła do Pakosławia, gdzie kontynuowała działalność patriotyczną. W swojej posiadłości prowadziła kursy sanitarne. Po nieudanej próbie powstańczej w 1863 roku organizowała pomoc prawną dla ujętych spiskowców.

Aktywnie uczestniczyła w wydarzeniach wielkopolskiej Wiosny Ludów. Uważa się, że była współorganizatorką Komitetu Opieki na Rannymi. Utworzyła Kobiecy Komitet Powiatowy w Buku oraz szpital polowy w Strzelnie, udzielający pomocy rannym uczestnikom Powstania Styczniowego. Pracowała w lazaretach we Wrześni, w Miłosławiu oraz wizytowała lazarety polskie między Trzemesznem i Śremem. Po klęsce powstania założyła w Pakosławiu przytułek dla weteranów wojennych. Była współorganizatorką poznańskiej filii, działającego w Toruniu od 1870 roku, Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Dziewcząt, którego celem było stworzenie kobietom możliwości zdobycia kwalifikacji i umiejętności zawodowych. W 1877 roku założyła w Pakosławiu ochronkę dla dzieci wiejskich, których rodzice byli zajęcie pracą w polu

Była członkiem honorowym Stowarzyszenia Nauczycielek w Krakowie, Towarzystwa Czytelni dla Kobiet we Lwowie, Towarzystwa „Warta” i Towarzystwa Opieki nad Dziećmi Polskimi.

Emilia Sczaniecka zmarła 11 maja 1896 roku w Pakosławiu. Pochowano ją na przykościelnym cmentarzu w Michorzewie. 13 maja Kurier Poznański opublikował treść jej testamentu:

Ostatnia moja wola.

W chwili gdy to czytać będziecie, już mnie wśród Was nie będzie, ale żegnając Was po raz ostatni, błogosławię wszystkich i do Boga zanoszę modły o Wasze szczęście, oddając Was pod Jego świętą opiekę. Teraz ostatnią prośbę do Was zanoszę: ufam w Wasze przywiązanie, pewną jestem, że wypełnicie ostatnie moje rozporządzenie co do joty, a żadne światowe względy nie będą w stanie odwieść Was od tego świętego obowiązku. Błagam Was o to i zaklinam: nie zmieniajcie w niczym mojego rozporządzenia, zaklinam Was wszystkich pod błogosławieństwem, a w szczególności tego, co teraz list rozpieczętuje:

1. Jeżeli umrę w Pakosławiu, trumnę moją ma zrobić porządkowy taką, jaką robi dla komornic.
2. Ubraną chcę być jak zawsze chodzę.
3. Skoro się przekonacie, że już nie żyję, proszę uwiadomić proboszcza brodzkiego, bo chcę, żeby nabożeństwo odprawiło się w kościele brodzkim - kościół nie ma być ustrojony i żadnej nie ma być mowy, a obiad dla księży w Pakosławiu.
4. Ciało moje ma być przewiezione na bryczce wprost do Michorzewa i pochowane na cmentarzu; miejsce obierze proboszcz miejscowy. Grób proszę zaraz przygotować, skoro umrę, żeby pochowanie ciała zaraz nastąpić mogło, gdy je bez żadnej pompy przywiozą.
5. Śmierć moja nie ma być ogłoszoną w dziennikach.
6. Osoby z rodziny, które nie będą przy mnie w ostatniej chwili, a daleko są zamieszkałe, mają być uwiadomione, że ich proszę, żeby nie zjeżdżały na mój pogrzeb, ale niech w swojej parafii zakupią mszę św. na moją intencją i pomodlą się za moją duszę.
7. Ubodzy, którzy będą na moim pogrzebie, dostaną po marce.
8. Na mój pogrzeb proszę zaprosić księży z Michorzewa i z Lwówka do Bród. Po zapłaceniu wydatków proszę wyznaczyć 900 marek biednej polskiej rodzinie, która wsparcia potrzebuje, a żebrać nie jest w stanie. Marya Sczaniecka wie, o kim myślę.

Boże pobłogosław mojej Ojczyźnie i mojej rodzinie.

Emilia Sczaniecka

Dnia 10 grudnia 1889.

Emilia Sczaniecka należała do pokolenia Polaków, któremu przyszło żyć w czasach, kiedy państwo polskie nie istniało na mapie Europy, a naród próbował bezskutecznie walczyć o niepodległość. Lata młodzieńcze przyszło jej spędzać na naukach poza granicami rodzinnej Wielkopolski, w której zaborca nie dbał o edukację. W życie dorosłe weszła uczestnicząc w heroicznym, a zarazem tragicznym doświadczeniu powstania listopadowego, a następnie w kolejnych zrywach narodowych - Wiośnie Ludów i Powstaniu Styczniowym. Schyłek jej długiego życia przypadł na najsmutniejsze, pozbawione jakichkolwiek nadziei czasy kulturkampfu i antypolskich działań kanclerza Bismarcka. Przeżyła dziewięćdziesiąt dwa lata walcząc o wolność i niepodległość Polski, których niestety nie było jej dane doczekać.

Oprócz aktywności niepodległościowej Emilia Sczaniecka brała również aktywny udział w działalności edukacyjnej, życiu kulturalnym i społecznym. Szczególny związek łączył ją z regionem położonym między Lwówkiem a Kuślinem, gdzie w swych majątkach, na czele z Pokosławiem, spędziła większą część swojego życia. To właśnie tutaj znajdują się miejsca upamiętniające jej wszechstronną aktywność.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Polski Słownik Biograficzny T. 36/1, z. 148, s. 95-97.
2. Szlakiem Emilii Sczanieckiej. Dokument dostępny w Word Wide Web: http://www.kold.pl/portal/Szlakiem_Emilii_Sczanieckiej/
3. Sławne Polki. Poznań: Wydaw. Podsiedlik- Raniowski i Spółka, [2000].