Największe choroby zbóż

Szczegóły

Kategoria: Wiadomości rolnicze

z najważniejszych zadań w udanej uprawie zbóż jest zapewnienie plonów o odpowiedniej wysokości i jakości. Na obszarach, gdzie zbiorom z plantacji zbóż zagrażają choroby grzybowe, ich wczesne wykrycie jest kluczem do skutecznego zwalczania. Opis chorób zbóż ma służyć, jako wsparcie dla plantatora przy rozpoznawaniu występujących chorób i ich zwalczaniu.

ZGORZEL SIEWEK (inaczej więdnięcie siewek, fuzarioza) to choroba grzybowa, w której porażeniu ulegają kiełki i korzonki zarodkowe siewek. W następstwie tego na korzonkach pojawiają się brunatne zatokowe plamy lub następuje całkowite brunatnienie od miejsca infekcji. Kiełki często są poskręcane, zniekształcone, spłaszczone lub w ogóle nie wychodzą na powierzchnię. Po porażeniu przez zgorzel pierwszy liść, jeśli wydostanie się na powierzchnię, już może być zniekształcony. W dolnej i podziemnej części pędu występują zatokowe plamy, brunatnienie, które po pewnym czasie mogą objąć cały obwód, to z kolei może spowodować żółknięcie liścia, jego więdnięcie, zasychanie i zamieranie.

Zapobieganie chorobie:

• Przerwa w uprawie roślin zbożowych na tym samym polu.
• Wybór kwalifikowanego materiału siewnego.
• Przyspieszenie mineralizacji resztek pożniwnych.
• Uregulowanie stosunków powietrzno-wodnych gleby.
• Zwalczanie chemiczne za pomocą zaprawiania.

Choroba występuje na różnych gatunkach zbóż. Najczęściej atakowane są: pszenica ozima, żyto, jęczmień ozimy i pszenżyto. Rzadziej: pszenica jara, jęczmień jary i owies. Zagrożenie chorobą w różnych rejonach rolniczych jest zróżnicowane w zależności od czynników glebowo-klimatycznych. Zgorzel siewek czyli fuzarioza siewek jest najwcześniejszą formą fuzariozy zbóż. Może powodować straty w plonie ziarna nawet do 20%.

ŻÓŁTA KARŁOWATOŚĆ JĘCZMIENIA to dość powszechnie występująca wirusowa choroba zbóż pojawiająca się na wszystkich gatunkach zbóż (ważna szczególnie dla ozimin). Objawy tej choroby zależą od gatunku wirusa i zaatakowanej rośliny. Może powodować duże straty plonu ziarna, rzędu kilkudziesięciu procent. Jest przenoszona przez mszyce. Obecność tej choroby stwierdzono we wszystkich rejonach uprawy zbóż. Atakuje ponad 100 gatunków roślin jednoliściennych. Strata plonu ziarna może wynosić nawet kilkadziesiąt procent. Wcześnie zaatakowany jęczmień ozimy może zostać całkowicie zniszczony przed nastaniem zimy – dotyczy to szczególnie podatnych odmian.

Objawy. W fazie strzelania w źdźbło i w późniejszych fazach na porażonych roślinach występują przebarwienia liści, głównie końcówek na kolor czerwonawy, pomarańczowy, fioletowy lub żółty. Po wczesnym i silnym porażeniu kolor zmieniają całe liście, które jednocześnie są zagięte i sztywne, łamią się. Objawy na polu występują placowo.

Zapobieganie. Obecnie brak jest skutecznych i możliwych do zastosowania w Polsce chemicznych środków ochrony roślin poza pośrednim zwalczaniem wektorów. Ważne jest prowadzenie prawidłowej agrotechniki. Jak jeszcze można zapobiec:

• Wybór odmian tolerancyjnych.
• Unikanie sąsiedztwa użytków zielonych i pól z samosiewami zbóż.
• Opóźnianie terminu siewu w rejonach ciepłych i z dużą presją wektorów.
• Chemiczne zwalczanie mszyc.

PLEŚŃ ŚNIEGOWA (inaczej wiosenna pleśń, pleśnienie zbóż) to choroba ściśle związana z długością zalegania pokrywy śnieżnej na polu czy trawniku (pod pokrywą śnieżną panują idealne warunki do rozwoju patogenu tj. niska temperatura oraz wysoka wilgotność powietrza). Oprócz długości zalegania śniegu na trawniku wpływ na większe szkody mają jesienne przenawożenie azotem traw oraz pozostawienie trawnika wyrośniętego, nie skoszonego przed nadejściem mrozów oraz opadów śniegu. Głównym sprawcą pleśni śniegowej jest Microdochium nivale.

Sprawca choroby atakuje zimą lub wczesną wiosną (jednak w ostatnich czasach infekcje grzyba już możemy identyfikować także jesienią)  liście i pędy, na których rozwija się warstwa grzybni. Na obumarłych liściach z czasem mogą się pojawić ciemne, prawie czarne perytecja. Silnie zaatakowane rośliny brunatnieją, gniją i zamierają.

Zapobieganie:

• Niszczenie resztek pożniwnych.
• Stosowanie zrównoważonego nawożenia azotowo-potasowego jesienią.
• Siać mniej podatne odmiany w optymalnym terminie i zalecanej bądź obniżonej normie.
• Unikać wczesnych siewów ozimin.
• Zwalczanie chemiczne za pomocą zaprawiania ziarna zbóż.
• Jeśli na wiosnę wystąpi kożuch – należy zerwać obumarłe i spleśniałe części roślin lekką broną i zasilić dawką azotu.

MĄCZNIAK PRAWDZIWY ZBÓŻ I TRAW (nazwy potoczne: biała pleśń, mącznik, pleśnienie zbóż) to choroba występująca powszechnie na wielu gatunkach zbóż. Ma duże znaczenie gospodarcze na wszystkich obszarach intensywnych upraw. Jest to jedna z groźniejszych chorób pszenicy i jęczmienia. Mniej poraża żyto i owies. Występuje już na zbożach ozimych. Uprawy takie jak: proso, sorgo, kukurydza nie ulegają porażeniu. Mączniak prawdziwy zbóż może powodować straty w plonie nawet do 30% (pszenica). Próg szkodliwości dla pszenicy w fazie krzewienia wynosi od 50 do 70% roślin z pierwszymi objawami porażenia, w fazie strzelania w źdźbło 10% źdźbeł z objawami choroby, a w fazie kłoszenia  od 5 do 10% źdźbeł porażonych  lub też od 5 do 10% liści z pierwszymi objawami. Sprawcą mączniaka prawdziwego zbóż są grzyby z rodzaju Blumeria graminis. Podobnie jak inne mączniaki prawdziwe Blumeria graminis to pasożyt bezwzględny.

 Pierwsze objawy choroby na zbożach ozimych występują już późną jesienią, rzadziej na wiosnę. Objawem jest watowata, początkowo biała grzybnia, która z czasem ciemnieje i przybiera ciemnobiałą lub szarą barwę. Pośród strzępek pojawiają się owocniki (czarne kropki). Liście pod grzybnią po pewnym czasie żółkną i zamierają i pozostają tylko czarne, kuliste owocniki na liściach. Porażeniu ulegają kolejne liście, także flagowy i kłosy.

Zapobieganie:

• Przerwa w uprawie roślin zbożowych na tym samym polu.
• Przyspieszenie mineralizacji resztek pożniwnych.
• Unikanie sąsiedztwa zbóż ozimych i jarych.
• Zrównoważone nawożenie azotowe.
• Wybór odmian tolerancyjnych.
• Zwalczanie chemiczne za pomocą układowych zapraw nasiennych oraz opryskiwanie fungicydami.

BRUNATNA PLAMISTOŚĆ LIŚCI ZBÓŻ to choroba występująca na pszenicy, pszenżycie i życie. Pojawiła się w latach 80-tych XX w. i jej szkodliwość wzrasta. Odporność roślin na tę chorobę jest różna. Coraz częściej choroba występuje również w Polsce; głównie poraża pszenicę – zarówno ozimą, jak i jarą. Może obniżyć plon nawet o 50%. Choroba powszechna w klimacie chłodnym i wilgotnym. Występuje wczesną wiosną i jesienią. Pojawia się głównie w okresie strzelania w źdźbło i liścia flagowego. Sprawca choroby występuje w dwóch stadiach rozwojowych: workowym i konidialnym.

Początkowo na liściach występują małe, brunatne plamki, które szybko się powiększają i przybierają zazwyczaj podłużny lub soczewkowaty kształt, o nieregularnym brzegu. Naokoło plam zawsze pojawia się żółta obwódka. Plamy mogą się łączyć i obejmować duże obszary liścia.

Zapobieganie:

• Przerwa w uprawie roślin zbożowych.
• Przyspieszenie mineralizacji resztek pożniwnych.
• Unikanie siewu odmian podatnych na tę chorobę.
• Zwalczanie chemiczne prowadzi się poprzez opryskiwanie roślin fungicydami.

SEPTORIOZA PASKOWANA LIŚCI PSZENICY występuje najczęściej na pszenicy, rzadziej na pszenżycie i życie. Pojawia się także na jęczmieniu oraz na niektórych trawach. Choroba wywoływana jest przez grzyby. Obecnie zyskuje na znaczeniu w związku ze wzrostem powierzchni uprawy pszenicy oraz wprowadzaniem nowych odmian do uprawy. Straty w plonie ziarna mogą wynosić od 5 do 30%, czasami może być więcej – w zależności od rozwoju choroby. Największe szkody występują w latach o dużej wilgotności. Próg szkodliwości dla pszenicy pod koniec fazy strzelania w źdźbło lub na początku fazy kłoszenia wynosi od 5 do 10% liści z objawami choroby. Choroba powoduje obniżenie dorodności i ogólnej masy plonu ziarna. Z chorych kłosów zbierane jest ziarno słabo wykształcone.

Pierwsze objawy pojawiają się na liściach wschodzącego zboża. Początkowo są to małe, jaśniejsze, podłużne plamy, które szybko żółkną. Z czasem plamy powiększają się, zajmują podłużne, oddzielone nerwami obszary o nieregularnych końcach. Wczesnym latem na plamach pojawiają się ciemne punkty – są to owocniki grzyba. Przy silnym porażeniu plamy mogą występować na całym liściu, prowadząc do jego zasychania.

Zapobieganie:

• Stosowanie przerwy w uprawie roślin na tym samym polu.
• Przyspieszenie mineralizacji resztek pożniwnych.
• Uregulowanie stosunków powietrzno-wodnych gleby.
• Zrównoważone nawożenie azotem, fosforem i potasem.
• Niszczenie samosiewów zbóż.
• Wybór mniej podatnych na chorobę odmian.
• Zwalczanie chemiczne za pomocą zaprawiania ziarna zbóż.
• Opryskiwanie roślin fungicydami.

POZOSTAŁE CHOROBY ZBÓŻ ZAGRAŻAJĄCE UPRAWOM:

• Zgorzel podstawy źdźbła, podsuszka.
• Łamliwość źdźbła zbóż.
• Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni.
• Rdza żółta  
• Rdza brunatna.
• Fuzarioza kłosów.
• Czerń zbóż.
• Śnieć cuchnąca pszenicy.
• Śnieć karłowa pszenicy.

Rośliny już w początkach wzrostu narażone są na porażenie grzybami, które znajdują się w glebie i na materiale siewnym. Zaprawianie nasion jest więc podstawowym zabiegiem od którego rozpoczyna się uprawę zbóż. Młode siewki są podatne na czynniki chorobotwórcze, a ich zdrowotność bezpośrednio wpływa na wielkość i jakość plonu. Zaprawianie materiału siewnego pozwala zwalczać wiele chorób zbóż. Jej zaletą jest stosowanie niewielkich ilości fungicydów przy jednoczesnym zachowaniu maksymalnej skuteczności.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Daleszyński (red.), Zboża – ochrona i prowadzenie łanu, Poznań 2014
• Lemańczyk, Zdrowa podstawa i liście zbóż kluczem do wysokich plonów, [w:] „Wieś Jutra”, 2016 nr 1(186)
• Korbas, Choroby i szkodniki zbóż, Poznań 2007
• Korbas, Pszenica po pszenicy. Zgorzel podstawy źdźbła oraz inne choroby podsuszkowe zbóż, Warszawa 2001
• Top Agrar Polska 2016 nr 3

• Następny artykuł