Dwór w Strzyżewie – kampinoska perełka

Szczegóły
Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Wzdłuż trasy Warszawa – Żelazowa Wola, którą często podróżował Fryderyk Chopin, położona jest niewielka wieś o starych tradycjach sięgających XII w. – Strzyżew. To właśnie tam nieopodal rzeki Utraty w II połowie XVIII w. wzniesiono zespół dworski (wielokrotnie przekształcany wewnątrz w XIX w. i XX w.)  dla rodziny Zembrzuskich. Dziś, po generalnym remoncie stanowi własność prywatną. Powstało tu centrum kulturalno – szkoleniowe z miejscami noclegowymi.

 

Historia wsi i dworu

Historia wsi Strzyżew sięga XII w. Była to początkowo większa własność szlachecka, która z czasem uległa rozdrobnieniu. Znaną postacią związaną z tym terenem był Paweł ze Strzyżewa, który w XVI w. objął dwór. Sprawował urząd cześnika sochaczewskiego i zapisał się w pamięci jako fundator kaplicy przy kościele parafialnym w Sochaczewie

W 1 połowie XVII w. właścicielem Strzyżewa był Mikołaj Łayszczewski, podstarosta sochaczewski, pisarz ziemi sochaczewskiej.  Z czasem majątek przejął jego syn, Sebastian. Ożenił się z Dorotą z Nieborowa, miał z nią dwóch synów i dwie córki. Po śmierci Sebastiana w 1661 r. rodzina związała się z rodziną poety Jana Kochanowskiego, gdyż owdowiała Dorota Nieborowska wyszła za Piotra Kochanowskiego wojskiego sandomierskiego, później kasztelana radomskiego, zaś jej córka Barbara za Ludwika Kochanowskiego wojskiego sandomierskiego. W tym czasie zmarł jeden z synów Mikołaja Łayszczewskiego - Marcin, a spadkobiercą Strzyżewa został Maciej Sebastian. Z tą postacią wiąże się pewne zdarzenie. W 1683 r. do Strzyżewa pojechało po należność dwóch kanoników łowickich. Maciej Łayszczewski dziedzic Strzyżewa, Rzączyc i Szczytna wraz  z żoną Anną oraz pięcioma szlachcicami i chłopami ze Strzyżewa urządzili napad na kanoników i ich zelżyli. Sprawa trafiła do sądu sochaczewskiego. Łayszczewski sprawę prawdopodobnie przegrał, a dobra ziemskie wydzierżawiono niejakiemu Aleksandrowi Kowalkowskiemu, majorowi lejbgwardii królewskiej. W rok później Kowalkowski te dobra nazywał „własnymi”, widocznie kupił je od Łayszczewskiego.

Wkrótce jednak Kowalkowski pozbył się dóbr strzyżewskich. W latach 1697-1701 ich właścicielem był pisarz Wielkiego Księstwa Litewskiego, Dionizy Romanowicz. A około 1711 r. w Strzyżewie pojawiają się Zembrzuscy - Karol i Helena, następni właściciele posiadłości.

Karol Zembrzuski był pisarzem ziemi sochaczewskiej. Po jego śmierci w 1729 r. dobra należały do synów: Józefa i Antoniego. Później majątek należał tylko do Józefa, cześnika, a w latach 1748-56 podsędka sochaczewskiego. Po śmierci Józefa dobra strzyżewskie przejął jego syn Jakub Zembrzuski, łowczy sochaczewski (około 1771 r.), a w 1814 r. jego bratanek, Józef Zembrzuski.

Były to ciężkie czasy dla upadającej Rzeczypospolitej. Zembrzuscy nie płacili swych długów, a zaciągali nowe. W maju 1805 r. wieś spłonęła, a rok później spaleniu uległy wszystkie zabudowania dworskie, wraz ze stodołami.

 

W 1827 r. Strzyżew posiadał 15 domów, 133 mieszkańców, należał do parafii Brochów, przedtem do parafii Zawady. W roku 1878  dobra strzyżewskie składały się z folwarków Strzyżew i Brogi.

W latach 1833-1842 Strzyżew należał do Marianny Henneberg, później do Lasockich, a od 1855 r. do Rudolfa Kirsteina. W końcu lat dwudziestych XX w. w majątku liczącym 549 hektarów gospodarował Michał Żukotyński. Po II wojnie światowej majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego, a dwór sukcesywnie niszczał. W latach 90-tych został nabyty przez właściciela prywatnego z przeznaczeniem na Dom Weterana Politycznego. Planów tych nie udało się realizować, a posiadłość popadała w coraz większą ruinę. Nowy właściciel, w 2010 roku rozpoczął, nadzorowaną przez Mazowieckiego Konserwatora Zabytków, odbudowę zrujnowanego dworu w Strzyżewie. Obecnie, remont obiektu został ukończony i odrestaurowane wnętrza ponownie „zapraszają”.

 

Architektura dworu

 

Stary - pierwotny dwór w Strzyżewie nie dotrwał do naszych czasów. W drugiej połowie XVIII w. powstał na jego miejscu barokowo-klasyczny dwór  Zembrzuskich, otoczony zabytkowym parkiem krajobrazowym rozciągającym się między Traktem a Utratą, stanowiący swego czasu przepiękną ziemiańską rezydencję.

Dwór stoi na skraju stromego brzegu rzeki Utraty, który schodzi na terasę zalewową rzeki. Jest to posiadłość murowana z cegły i otynkowana, wzniesiona na planie prostokąta, o regularnej bryle, podpiwniczona, parterowa, z mieszkalnym poddaszem przykrytym wysokim dachem łamanym, tzw. „polskim”, o połaciach krytych gontem oraz dachówką ceramiczną z otworami okiennymi typu powiekowego oraz facjatkami. Na elewacji frontowej pierwotnie mieścił się drewniany ganek wyposażony w osiem drewnianych słupów. Zastąpiony on został portykiem złożonym z czworobocznych filarów skrajnych oraz pary kolumn zlokalizowanych między nimi. Na elewacji ogrodowej umieszczono podcień wspartą pięcioma słupami.

Dwór w Strzyżewie zwrócony jest frontem w kierunku północno-zachodnim. Od frontu terasa środkowa płaska powoduje, że dwór jest niski, przysadzisty, zaś od ogrodu dzięki stromemu brzegowi wydaje się być wysokim i robi imponujące wrażenie.

Park krajobrazowy z I połowy XIX w. leży na terasie wyżnej stoku i terasie zalewowej, pokrytej łąką i zadrzewieniem o charakterze parkowo-leśnym. Rośnie tu cenny starodrzew, w tym kilka pomników przyrody. 4 kwietnia 1962 r. dwór i otaczający go park zostały wpisane do rejestru zabytków pod numerem 1109/611.

W ostatnich latach udało się rozpocząć prace związane także  z rekonstrukcją parku. Remont dworu, jak już wyżej wspomniano, został zakończony. Powstało w nim centrum kulturowo-szkoleniowe z miejscami noclegowymi. Urokliwe piwnice, kameralna Sala Bankietowa, Wielka Sala Balowa z okien której rozciąga się wspaniały widok na Utratę i park to doskonałe miejsce do organizowania wystaw, koncertów, szkoleń i imprez okolicznościowych. Powierzchnia dworu wynosi 1100 m2.

Jego lokalizacja umożliwia zorganizowanie wielu wypraw po okolicy, m.in. spaceru szlakiem Chopina; wypadu do Kampinoskiego Parku Narodowego; spływu kajakiem rzeką Bzurą z Motoprzystani w Plecewicach; odwiedzin w Muzeum Pola Bitwy nad Bzurą; czy wyprawy koleją wąskotorową z Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie.

Wizyta w tej okolicy pozwoli bliżej zapoznać się z krajobrazem Mazowsza, jego architekturą i historią. Będzie to na pewno niezapomniane przeżycie.

Oprac. Aleksandra Szymańska

 

Źródła:

 

 

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter