Imbir –dla zdrowia i urody

Szczegóły

Kategoria: Ziołowy zakątek

Cenne właściwości imbiru zostały zauważone już ponad 5000 lat temu. Korzeń ten można wykorzystywać na bardzo wiele sposobów. Jedni doceniają jego walory przyprawowe, dla innych jest znakomitym środkiem zapachowym, a jeszcze inni stosują go w celach leczniczych. W medycynie azjatyckiej korzeń imbiru uchodzi za „gorący ogień w ciele” i jest uznawany za afrodyzjak.

Historia, pochodzenie i charakterystyka imbiru

Imbir (Zingiber) jest znaną od wieków rośliną przyprawową i leczniczą. Należy też do najstarszych roślin uprawnych, o czym świadczy fakt, że nie występuje już nigdzie w stanie dzikim. Jego właściwości lecznicze zostały opisane w jednej z najstarszych chińskich ksiąg medycznych, pochodzącej z około 2700 roku p.n.e. Imbir należał do najbardziej cenionych surowców wykorzystywanych w starożytnej medycynie indyjskiej, tybetańskiej i chińskiej. Z Dalekiego Wschodu przeniknął do Europy za pośrednictwem kupców, którzy już w I wieku n.e. sprowadzili go w rejon Morza Śródziemnego. O jego właściwościach wspominał w swoich dziełach wybitny grecki lekarz Dioscurides Pedanios (I wiek n.e.), wielki uczony Pliniusz Starszy (I wiek n.e.) oraz Klaudiusz Galen (II wiek n.e.).

W Europie Zachodniej pierwsze wzmianki o imbirze pochodzą z XI-wiecznych anglosaskich ksiąg weterynaryjnych. Opis tej rośliny podaje średniowieczny europejski podróżnik Marco Polo, a w późniejszym okresie także Paracelsus, Lonicerus i Matthiolus. Z biegiem lat korzeń ten zdobył popularność na całym świecie. Obecnie w rodzaju Zingiber można wyróżnić ponad 80 gatunków, które są uprawiane ze względu na właściwości lecznicze i przyprawowe, większość ma jednak znaczenie lokalne, a do handlu europejskiego trafia przez przypadek.

Ojczyzną imbiru jest gorąca i wilgotna strefa południowo-wschodniej Azji. Roślina ta nie występuje już w stanie dzikim, a wykorzystywany w handlu surowiec pochodzi z systematycznych upraw. Głównymi jego producentami są Indie, południowe Chiny, Tajwan, Antyle – przede wszystkim Jamajka, Afryka Zachodnia, północna Australia i Południowa Japonia, przy czym za najlepszy uznawany jest imbir antylski, indyjski oraz chiński.. Do krajów o największym spożyciu tej rośliny należą Indie, Wielka Brytania, kraje arabskie i Stany Zjednoczone.

Imbir jest byliną o wonnych, jadalnych kłączach, z których po wysuszeniu i sproszkowaniu otrzymuje się aromatyczną przyprawę korzenną. O jej wartości decyduje przede wszystkim olejek eteryczny, odpowiedzialny za charakterystyczny aromat oraz oleożywica, decydująca o ostrym smaku. Kłącza wydzielają silny korzenny aromat z „leśną” nieco słodkawą nutą. Są palące i lekko gorzkawe w smaku.

Poszczególne gatunki imbiru, w zależności od pochodzenia różnią się: strukturą morfologiczną, budową kłączy, ich barwą, aromatem i składem chemicznym, a tym samym także działaniem i zastosowaniem. Wśród popularnych odmian towarowych wyróżnia się:

• imbir jamajka – bardzo wysokiej jakości, o słodkim smaku i intensywnym aromacie,
• imbir malabarski – dobrej jakości, otrzymuje się z niego najlepszy olejek,
• imbir zachodnioafrykański – niskiej jakości, bogaty w olejek, o ostrym smaku i kamforowym aromacie,
• imbir chiński – do obrotu handlowego trafia zakonserwowany w syropie lub powleczony lukrem.

Właściwości lecznicze imbiru

Kłącza imbiru Rhizoma Zingiberis są powszechnie wykorzystywane w lecznictwie. W swoim składzie zawierają olejki eteryczne (1-3 procent), cukry, kwasy organiczne, miękką żywicę i gingerol, a także mieszankę różnych aldehydów. Głównymi składnikami olejku, poza gingerolem, są związki sekwiterpenowe: zingiberen i zingiberol. Oprócz tego występują w nich: cyneol, borneol, cytral, felandren, kamfen, szogaol i zingeron.

Ze względu na niezwykłe kształty kłączy przypominające postaci ludzi i zwierząt, w niektórych wierzeniach azjatyckich imbirowi przypisuje się znaczenie i działanie magiczne.

Imbir jest najstarszym, najbezpieczniejszym i najskuteczniejszym środkiem przeciwymiotnym, skutecznym zarówno w dolegliwościach pooperacyjnych, jak i w chorobie lokomocyjnej. Minimalizuje też przykre dolegliwości towarzyszące chemioterapii. Działa głównie na układ pokarmowy, dlatego nie wywołuje skutków ubocznych związanych z funkcjonowaniem układu nerwowego, takich jak uczucie senności, które mogą występować po zażyciu leków oddziałujących na receptory mózgowe. Związki chemiczne odpowiedzialne za ostry smak tej rośliny, głównie gingerol i szogaol, wpływają na zmniejszenie skurczy jelitowych, zobojętniają kwasy trawienne i hamują ośrodek wymiotny w mózgu. Ponieważ imbir lekarski jest znacznie skuteczniejszy w zapobieganiu niż hamowaniu tego typu dolegliwości, zaleca się przyjmowanie go przed ewentualnym wystąpieniem zagrożenia.

Imbir jest cennym składnikiem mieszanek przeciwbólowych wykorzystywanych w bólach mięśni, zapaleniach stawów czy stanach pourazowych. Ponadto związki chemiczne zawarte w tej roślinie wykazują działanie rozkurczowe, dzięki czemu wpływają na złagodzenie dolegliwości menstruacyjnych. Ważną aktywnością biologiczną tego surowca jest zmniejszenie stężenia cholesterolu oraz przeciwdziałanie migrenowym bólom głowy. Olejek imbirowy wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe w zapaleniu gardła i zatruciach pokarmowych. Składniki kłączy imbiru pobudzają wydzielanie śliny, żółci i soku żołądkowego. Herbata z imbirem rozgrzewa i poprawia krążenie krwi. Dzięki obecności fenyloalkanonów oraz zingiberenu imbir wykazuje właściwości odtruwające, działając bakteriobójczo i wiążąc toksyny. Sok z tej rośliny jest skutecznym środkiem na niewielkie oparzenia i stany zapalne skóry.

Rozgrzewające właściwości herbaty imbirowej znakomicie sprawdzają się w przypadku leczenia przeziębień. Do jej sporządzenia potrzebne są: kawałek świeżego korzenia imbiru, miód, brązowy cukier i cytryna. Drobno starty imbir zalewamy wodą (w proporcjach 1 l wody/1 łyżkę stołową imbiru) i gotujemy w garnku emaliowanym przez około 20 minut. Następnie zestawiamy z ognia, dodajemy dużą łyżkę miodu, łyżkę brązowego cukru i wciskamy sok z jednej cytryny. Odcedzoną miksturę powinno się spożywać na gorąco.

Imbir w kuchni

Olejek i kłącze imbiru znakomicie sprawdzają się jako substancje poprawiające smak i zapach. Świeży korzeń doskonale współgra z daniami mięsnymi i owocami morza, natomiast mielony nadaje się do słodkich przekąsek – herbatników, ciast, sałatek owocowych czy pieczonych jabłek. Można go również dodawać do sosów tworzonych na bazie wina, pasztetu, flaków, rosołu z kury i czerwonej kapusty. Imbir uszlachetnia też smak kwaśnego mleka i chłodnika. W Wielkiej Brytanii dużą popularnością cieszą się pierniczki, ciasteczka, chleby, herbaty oraz piwo imbirowe. Podsmażony z cebulą i czosnkiem tworzy bazę dla większości dań azjatyckich. Jest również ważnym składnikiem curry. Stosowany z umiarem sprawia, że mięso staje się bardziej kruche, a tłuste i mdłe potrawy nabierają świeżości. Trzeba jednak pamiętać, że użyty w zbyt dużych ilościach całkowicie zmienia smak przygotowanego dania.

Imbiru nie powinno się łączyć z ziołami, ponieważ kłócą się one z jego aromatem. Natomiast znakomicie komponuje się z przyprawami korzennymi: zielem angielskim, liściem laurowym, gałką muszkatołową, goździkami i pieprzem.

Jako przyprawa imbir jest sprzedawany w formie świeżego korzenia, zmielonej, kandyzowanej lub marynowanej. W Japonii i innych krajach azjatyckich płatki imbiru są spożywane pomiędzy potrawami, w celu oczyszczenia podniebienia. W Chinach dostępny jest także imbir konserwowany – miękkie części korzenia zatopione w słodkiej zalewie. Najwyższą wartość przyprawową wykazują młode kłącza charakteryzujące się bardzo jasną barwą na końcach. Zawierają najwięcej soku i nie są włókniste.

Świeży korzeń powinien być przechowywany w lodówce. Dobrze jest owinąć go folią aluminiową lub ręcznikiem papierowym. Powinien być czysty, ale nie obrany ze skórki, ponieważ można w ten sposób uszkodzić komórki wydzielnicze znajdujące się pod powierzchnią.

Imbir w proszku szybko wietrzeje, dlatego najlepiej jest zaopatrzyć się w małe porcje tej przyprawy. Po otwarciu przechowuje się ją w szczelnie zamkniętych opakowaniach, umieszczonych w ciemnym i suchym miejscu.

Otwarte opakowanie imbiru marynowanego przechowuje się w lodówce, natomiast imbir kandyzowany – w chłodnym i ciemnym miejscu.

Imbir nie jest zalecany dla kobiet w ciąży, ponieważ niektóre substancje wchodzące w jego skład mają działanie potencjalnie mutagenne, co może powodować wady wrodzone płodu. Spożywania tej przyprawy powinny też unikać osoby cierpiące na choroby przewodu pokarmowego oraz kobiety karmiące piersią.

Zastosowanie imbiru w kosmetyce

Używane jako składniki kosmetyków kłącza imbiru rozszerzają pory skóry, wzmagając w ten sposób transpirację, co daje poczucie rześkości i świeżości. Przyspieszają też wchłanianie substancji aktywnych przez skórę. Z wyciągów z kłącza produkowane są różnego rodzaju toniki dla kobiet i mężczyzn o właściwościach pobudzających. Olejek imbirowy ma zastosowanie w produkcji preparatów wyszczuplająco-modelujących, ponieważ pobudza krążenie i przyspiesza spalanie tłuszczu. Przeciwdziała również starzeniu się skóry głowy, wpływając na polepszenie jakości włosów, dlatego jest ważnym składnikiem szamponów i balsamów pielęgnacyjnych. Olejek imbirowy bardzo często jest włączany w formuły perfum, szczególnie dla mężczyzn. Świetnie współgra z zapachem pieprzu i kardamonu.

Imbir jako afrodyzjak

W medycynie azjatyckiej korzeń imbiru uchodzi za „gorący ogień w ciele” i jest traktowany jako afrodyzjak. Kwiat tej rośliny wydziela piękny aromat, który budzi uczucia erotyczne. Ze świeżych kwiatostanów można również sporządzić specjalną pobudzającą herbatę. Sproszkowany korzeń razem z opium wchodzi w skład azjatyckiej mieszanki, która ma wzmagać rozkosz erotyczną.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Nartowska J.: Możliwości zastosowania imbiru w lecznictwie. Wiadomości Zielarskie 1997 nr 7/8, s.22.
2. Burdzenia O.: Imbir – znany od wieków. Wiadomości Zielarskie 2001 nr 5, s.10-12.
3. Kurowska A., Janusz A.: Olejek imbirowy. Aromoterapia 2003 nr ½, s.11-16.
4. Pelletier K.R.: Leki ziołowe o potwierdzonej skuteczności. Zdrowa Żywność Zdrowy Styl Życia 2006 nr 4, s.10-16.