Rolnictwo ekologiczne w Polsce – stan i perspektywy
- Szczegóły
- Kategoria: Rolnictwo w Unii Europejskiej
Rolnictwo ekologiczne czyli system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej, to z jednej strony system wpływający pozytywnie na środowisko naturalne, a z drugiej jest odpowiedzią na zmieniającą się strukturę popytu na rynku. Odbiorcy przekonują się do produktów ekologicznych głównie ze względu na ich walory prozdrowotne.
Z uwagi na wysokie ceny tych produktów światowy rynek rolnictwa ekologicznego rozwija się dynamicznie, zwiększając swoje obroty o około 20 proc. rocznie. Szybki rozwój tego sektora skutkuje wzrostem podaży wysokojakościowych produktów ekologicznych. Zdaniem ekspertów taka sytuacji ma także miejsce w naszym kraju.
Rolnictwo ekologiczne stanowi jedną z najszybciej rozwijających się obecnie gałęzi rolnictwa na świecie. W 2015 r. liczba gospodarstw ekologicznych w Polsce wynosiła 23 tys. przy powierzchni około 550 tys. hektarów (w 2004 r. było 3760 gospodarstw o powierzchni 82 tys. ha). Dziś udział powierzchni ekologicznej stanowi blisko 3,4 proc. ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych w kraju. Najwięcej gospodarstw znajduje się w województwach: warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim oraz podlaskim. Średnia wielkość ekologicznego gospodarstwa w Polsce wynosi ok. 26 ha i jest zróżnicowana regionalnie. Największy odsetek tych gospodarstw (25 proc.) stanowią gospodarstwa o powierzchni upraw od 5 do 10 ha. Gospodarstwa największe (powyżej 100 ha), stanowią niecałe 5 proc. ogólnej ich liczby. Ogromnym problemem rolnictwa ekologicznego jest brak współpracy i rozdrobnienie, które powoduje problemy ze sprzedażą surowców. Skutkiem tego jest np. sprzedawanie ekologicznych surowców na rynku konwencjonalnym albo na eksport.
Liczba przetwórni ekologicznych w Polsce wzrosła w ciągu ostatniej dekady dziesięciokrotnie z 55 w 2004 r. do 540 w 2015 r., osiągając tempo wzrostu na poziomie 35 proc. W 2013 r. najwięcej przetwórni ekologicznych było w województwach: mazowieckim (78), wielkopolskim (53) oraz lubelskim (45). Łączna liczba przetwórni z wymienionych województw stanowiła 43,2 proc. ogólnej liczby przetwórni ekologicznych w Polsce.
Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że liczba przetwórni ekologicznych w Polsce jest bardzo niska w porównaniu do liczby przetwórni ekologicznych w krajach Europy Zachodniej np. w Niemczech ich liczba wynosi 9183, we Francji – 8957, we Włoszech – 5873, w Wielkiej Brytanii – 2052 oraz w Holandii – 1035.
Jednak krajowy rynek żywności ekologicznej, w porównaniu z rynkiem zachodnioeuropejskim, dopiero się rozwija. Mimo, że dotychczas ekożywność i ekonapoje odgrywały na polskim rynku niewielką, wręcz znikomą rolę (ich udział w łącznej wartości sprzedaży żywności i napojów nie przekraczał 0,3 proc.) – zarówno dystrybutorzy, jak i producenci są pewni dużego potencjału rozwojowego tego segmentu rynku. Dla porównania, te udziały w innych krajach europejskich są znacznie większe, np. w Niemczech 4 proc., w Danii – 7 proc. Warto dodać, że działalność większości zakładów przetwórczych w Polsce jest nakierowana na eksport.
700 mln zł – tyle wynosi szacunkowa wartość ekorynku w Polsce. Żywność BIO sprzedawana jest w 800 specjalistycznych sklepach z tzw. zdrową żywnością (udział żywności ekologicznej w takich sklepach przekracza zazwyczaj 50 proc., a w najlepszych zbliża się do 100 proc.), coraz szerzej pojawia się także w super i hipermarketach oraz sklepach typu convenience. Największą siecią ekosklepów jest Organic Farma Zdrowia, pod której szyldem działa 37 sklepów
Polskie produkty ekologiczne to przede wszystkim zboża, owoce, warzywa oraz nabiał. W 2014 r. największy udział (35,8 proc.) w powierzchni upraw rolnych miały rośliny na paszę, drugie miejsce zajmowały łąki i pastwiska (zajmowały 31,5 proc. użytków rolnych), a potem zboża, które stanowiły 16,9 proc. ekologicznych użytków rolnych. Pozostałe grupy upraw zajmowały łącznie 15,8 proc. użytków rolnych, w tym uprawy sadownicze ok. 9 proc., a warzywa - 4 proc.
Polskie produkty ekologiczne są prezentowane na targach krajowych i zagranicznych. Dodatkowo produkty te są promowane w ramach obecnie prowadzonej kampanii informacyjno-promocyjnej pt. „EkoEuropa – jakość tradycyjna” realizowanej w latach 2015-2018.
Wśród polskich ekoproduktów zdecydowanie najwięcej jest przetworów owocowo-warzywnych, co szczególnie nie dziwi, bowiem pierwszymi ekologicznymi produktami, jakie pojawiły się na naszym rynku, były nieprzetworzone owoce i warzywa. W grupie ekologicznych przetworów owocowo-warzywnych dostępna jest już niemal pełna gama wyrobów, poczynając od soków i przecierów poprzez dżemy i konfitury, a kończąc na konserwach warzywnych, marynatach i chipsach.
Rozwija się też przetwórstwo mięsa i produkcja różnego typu wędlin ekologicznych. Rośnie import. Sprowadzane są surowce spoza kraju w celu ich dalszego przetworzenia. Przykładem mogą być tu rozwijające się przetwórnie kawy, herbaty, kakao i czekolady.
Produkty ekologiczne charakteryzują się wysoką jakością. Metoda ich produkcji opiera się na naturalnych składnikach i procesach, a więc:
- Bez składników/organizmów zmodyfikowanych genetycznie(GMO).
- Bez napromieniowania jonizującego.
- Bez użycia sztucznych nawozów azotowych (stosowane jest nawożenie naturalne tj. kompost, obornik).
- Bez stosowania syntetycznych środków ochrony roślin, ale przy użyciu naturalnych metod zwalczania chwastów i szkodników.
- Bez użycia w większości przypadków substancji dodatkowych, dodawanych do żywności nieekologicznej w celu uzyskania określonego efektu technologicznego oraz jej zabezpieczenia.
Uzyskanie bardzo dobrych walorów odżywczych i zdrowotnych produktów ekologicznych jest możliwe, ponieważ:
- Skład produktów jest harmonijnie zbilansowany – składniki występują we właściwych, naturalnych proporcjach najbardziej korzystnych dla zdrowia,
- Proces produkcji jest kontrolowany przez upoważnione jednostki certyfikujące.
Zasady produkcji ekologicznej dotyczą wszystkich etapów łańcucha dostaw, zarówno na poziomie gospodarstw rolnych, przetwarzania, dystrybucji, jak i handlu detalicznego. Wszyscy uczestniczący w tym łańcuchu muszą przestrzegać zasad i przepisów z zakresu rolnictwa ekologicznego. Wszystkie etapy produkcji, przetwórstwa, paczkowania, znakowania i dystrybucji żywności są objęte systemem kontroli, nadzorowanym przez odpowiednie organy państwa na poziomie krajowym, te z kolei sprawdzane są przed właściwe służby kontrolne Unii Europejskiej. W Polsce system kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym stanowią:
- Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
- Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych przy współpracy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Inspekcji Weterynaryjnej oraz Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa
- Polskie Centrum Akredytacji
- Upoważnione jednostki certyfikujące.
Warto dodać, że Minister rolnictwa dokłada wszelkich starań, aby rynek rolnictwa ekologicznego stale się rozwijał. W tym celu przygotowano „Ramowy Plan Działań dla Żywności i Rolnictwa Ekologicznego w Polsce na lata 2014-2020”, w ramach którego opisano występujące mocne i słabe strony tej branży oraz zidentyfikowano szanse i zagrożenia. Na podstawie tej analizy wytyczono cele i określono pakiet działań zmierzający do ich realizacji.
Oprac. Aleksandra Szymańska
Źródła:
- Grzybowska-Ziemińska, Atrybuty żywności ekologicznej determinujące wybory konsumentów, [w:] „Zeszyty Naukowe SGGW. Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej”, 2016 nr 114
- Karp, Sprzedaż produktów ekologicznych, [w:] „Wiadomości rolnicze”, 2017 nr 1
- Sarapatka, Rolnictwo ekologiczne w praktyce, Warszawa 2012
- Żytki, Ekorolnictwo skazane na sukces, [w:] „Polish Food”, 2016 nr 1
- Żytki, Żywność bliżej natury, [w:] „Polish Food”, 2016 nr 2
Unia Europejska prognozuje, że tegoroczne plony będą niższe od średniej pięcioletniej. Komisja ocenia, że średni plon wyniesie 6,83 t/ha, wobec średniej pięcioletniej: 6,95 t/ha. Produkcja w UE-28 przewidywana przez DG AGRI wyniesie 59,7 mln ton. Plony spadły w Rumunii i we Francji, w krajach będących największymi, pod względem wielkości powierzchni uprawy, producentami w UE. W Europie Środkowej kukurydza ziarnowa osiągnęła wysokie plony. Dzięki sprzyjającym warunkom pogodowym i postępowi genetycznemu, plony w niektórych krajach były wyższe niż średnie plony z ostatnich pięciu lat: na Węgrzech (7,98 t/ha), w Austrii (11,12 t/ha), Chorwacji (7,54 t/ha).W krajach regionu Morza Czarnego, pomimo pewnych opóźnień w zbiorze, spodziewany jest znaczny wolumen produkcji. Na Ukrainie, USDA prognozuje wyższe od ubiegłorocznych plony i produkcję na poziomie 27 mln ton. Ze względu na trudne warunki atmosferyczne, 20% kukurydzy w tym kraju nie zostało zebranych z pola przed nadejściem zimy. W Rosji, USDA przewiduje w tym sezonie rekordową produkcję na poziomie 14,5 mln ton.
nieznaczny spadek powierzchni uprawy, szczególnie w segmencie kukurydzy ziarnowej (-1/-2%) ze względu na niskie ceny, na konieczność dywersyfikacji upraw, niskie plony w bieżącym roku i wzrost powierzchni zasiewów zbóż ozimych. Przewidywany jest spadek powierzchni uprawy kukurydzy kiszonkowej, z wyjątkiem Francji, gdzie istnieje konieczność odbudowy zapasów. Spadek przewidywany jest w Niemczech, gdzie po raz kolejny wydano rozporządzenie ograniczające udział kukurydzy w produkcji metanu. Spadek powierzchni uprawy kukurydzy przeznaczonej do produkcji biogazu może sięgnąć około 10%. Niekorzystna tendencja spadkowa w Europie Zachodniej może zostać skompensowana wzrostem powierzchni uprawy kukurydzy ziarnowej w niektórych krajach Europy Centralnej i Wschodniej, w których kukurydza wykazała duży potencjał plonowania. W tym regionie oczekiwany jest wzrost uprawy kukurydzy o 1% do 2%. W krajach poza UE, sytuacja, w zależności od kraju, pozostaje bardzo zróżnicowana. Na Ukrainie można spodziewać się spadku o około 2%, ze względu na powrót powierzchni upraw ozimych „do tradycyjnego poziomu”. W Rosji utrzymuje się dynamika wzrostowa powierzchni kukurydzy ziarnowej (i kiszonkowej), przewidywany jest lekki wzrost (o około 2%). Wzrost powierzchni przewidywany jest również w Serbii, ze względu na dobre plony w roku 2016. Ogólnie, należy spodziewać się stabilnego poziomu powierzchni uprawy kukurydzy w krajach Europy Wschodniej, poza UE.
23 i 24 listopada 2016 w Awignonie odbył się Doroczny Kongres francuskiej branży kukurydzy, którego celem było pokazanie kluczowej roli kukurydzy w żywieniu ludzi i zwierząt. Ta tematyka została omówiona w ramach okrągłego stołu, wokół którego dyskutowali przetwórcy młynarze, producenci skrobi i pasz dla zwierząt, którzy przekazali trzy główne przesłania: