Czy żyrafom grozi wyginięcie?

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Na 13. Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Konwencji o różnorodności biologicznej – COP 13, która odbyła się w grudniu 2016 roku dokonano aktualizacji Czerwonej Księgi Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Wśród gatunków zagrożonych znalazła się tam między innymi żyrafa, gatunek do tej pory uważany za stabilny.

Żyrafy (Giraffa camelopardalis), to afrykańskie ssaki parzystokopytne z rodziny żyrafowatych, najwyższe zwierzęta lądowe i największe z przeżuwaczy żyjących w czasach nowożytnych. Zamieszkują tereny od Czadu na północy do RPA na południu, oraz od Nigru na zachodzie i do Somalii na wschodzie. Zasięg ich występowania nie jest  ciągły, a niektóre populacje izolują się od siebie. Żyrafy zazwyczaj zasiedlają sawanny, tereny trawiaste i otwarte tereny drzewiaste. Główne źródło ich pożywienia stanowią liście akacji, rosnące na wysokości niedostępnej dla większości roślinożerców. Ssaki te zjadają około 34 kilogramów liści dziennie. Żyrafy wywierają duży wpływ na  na drzewa, które stanowią źródło ich pokarmu. O kilka lat opóźniają wzrost młodych roślin, tworzą wcięcia na wysokich drzewostanach, a żerując na kwiatach akacji Acacia nigrescens Oliver przyczyniają się do ich zapylania. Szczyt pobierania pokarmu, przez te zwierzęta, przypada na pierwsze i ostatnie godziny dnia. Pozostały czas spędzają głównie stojąc i przeżuwając. Przeżuwanie stanowi też dominujący rodzaj ich aktywności w nocy, z tą różnicą, że czynność tę wykonują w pozycji leżącej.

Osobniki dorosłe nie tworzą silnych więzi społecznych, chociaż w czasie wędrówek tworzą luźne grupki. Żyrafy nie lubią przebywać w jednym miejscu, są nieposkromionymi wędrowcami. W porze deszczowej, samce przemieszczają się po obszarze 650 kilometrów kwadratowych, samice zaś po nieco mniejszym. Osobniki płci męskiej tworzą hierarchię społeczną ustanawianą poprzez necking, czyli walkę polegającą  na uderzaniu się szyjami. Często potyczki te kończą się śmiercią. O zwycięstwie decyduje dłuższa i bardziej umięśniona szyja. Wygrany zyskuje dostęp do samic, chociaż nie bierze udziału w wychowywaniu potomstwa. Ssaki te rozmnażają się poligamicznie. Kilka starszych samców łączy się z płodnymi samicami. Ciąża samicy trwa 460 dni. W kilka godzin po przyjściu na świat cielaki potrafią już biegać, a wyglądem przypominają roczne osobniki. Jednak przez pierwsze trzy tygodnie większość czasu spędzają w ukryciu. Matki z cielętami gromadzą się w specjalnych stadach, razem przemieszczają się i pasą. W takiej grupie samice mogą czasami zostawiać swoje młode z inną samicą, mówi się wtedy o tzw. żłobku.

Żyrafy występują powszechnie w całej południowej i wschodniej Afryce. Mniejsze, odizolowane subpopulacje, można spotkać przede wszystkim w zachodniej i środkowej części kontynentu. Jeszcze do niedawna naukowcy byli przekonani, że wśród żyraf można spotkać tylko jeden gatunek tzw.  Giraffa camelopardalis. Najnowsze badania dowodzą jednak, że zwierzę ma 9 podgatunków:

• c. camelopardalis, podgatunek nominatywny, spotykany we wschodnim Sudanie południowym i południowo-zachodniej Etiopii.
• żyrafa siatkowana – c. reticulata, żyjąca w północno-wschodniej Kenii, południowej Etiopii i Somalii..
• żyrafa angolska – c. angolensis, występująca na północy Namibii, południowym zachodzie Zambii, Botswanie i w zachodnim Zimbabwe.
• c. antiquorum, zasiedla tereny południowego Czadu, Republiki Środkowoafrykańskiej, północnego Kamerunu i północno-wschodnią część Demokratycznej Republiki Konga.
• c. tippelskirchi, spotykana jest w środkowej i południowej Kenii oraz w Tanzanii.
• żyrafa Rothschilda – c. rothschildi, nazwana też żyrafą z Baringo i żyrafą ugandyjską. Zamieszkuje część Ugandy i Kenii. Jej obecność w Sudanie Południowym nie jest potwierdzona.
• żyrafa południowa – c. giraffa, żyje w północnej części Republiki Południowej Afryki, w północnej Botswanie, północnym Zimbabwe i południowo-zachodniej części Mozambiku.
• c. thornicrofti, zasiedla tylko dolinę rzeki Luangwa we wschodniej Zambii.
• c. peralta, to endemit południowo-zachodniego Nigru o liczebności mniejszej niż 400 zwierząt na wolności.

Czerwona Księga Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) jest powszechnie uznawana za najbardziej wiarygodny i obiektywny system oceny ryzyka wymierania gatunków roślin i zwierząt. IUCN kategoryzuje gatunki na: wymarłe (EX), wymarłe na wolności (EW), krytycznie zagrożone (CR), zagrożone (EN), narażone (VU), bliskie zagrożenia (NT) i najmniejszej troski (LC). Na 13. Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Konwencji o różnorodności biologicznej – COP 13 (Conference of the Parties), która miała miejsce w dniach 4-17 grudnia 2016 roku w Meksyku, dokonano aktualizacji Księgi. Obecnie obejmuje ona 85604 gatunki, z których 24307 jest zagrożonych wyginięciem. Aktualizacja pokazuje, między innymi, drastyczny spadek populacji żyrafy. Kategoria zagrożenia dla gatunku została podniesiona z najmniejszej troski (LC) do kategorii narażone (VU). Jak poinformowała Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody populacja tych ssaków w ciągu minionych 30 lat spadła o 40 procent. Podczas, gdy w 1985 roku liczyła jeszcze 163 tysięcy zwierząt, to w 2015 roku było ich już tylko 97 tysięcy.

Dawniej żyrafy były częstymi ofiarami łupów afrykańskich myśliwych.  Poszczególne części ich ciała służyły różnorodnym celom. Mięso było wykorzystywane jako pokarm, włosy z ogona jako materiał do produkcji pacek na muchy, biżuterii i nici, skóra do wyrobu tarcz, bębnów i obuwia, a ścięgna do produkcji strun do instrumentów muzycznych. Dym palonej żyrafiej skóry medycy z Bugandy wykorzystywali w próbach leczenia krwawienia z nosa. W XIX stuleciu przybysze z Europy, w celach rozrywkowych, urządzali polowania na te zwierzęta.

Obecnie, największe zagrożenie dla żyraf stanowi przede wszystkim ekspansja rolnicza i kłusownicza człowieka. Na szczególne niebezpieczeństwo są narażone zwierzęta zamieszkujące Południowy Sudan, czyli jeden z najbardziej dotkniętych konfliktami plemiennymi, region afrykański. Ssaki te zabija się tam dla mięsa, skóry, ale także poprzez szkodliwe oddziaływanie człowieka na przyrodę. Działalność wydobywcza i przemysłowa powodują m.in.  zatrucie wody, powietrza, konieczność wypalania traw i niszczenia drzew, co z kolei staje się przyczyną utraty siedlisk, głodu, chorób i śmierci tych zwierząt.

Żyrafy zamieszkują liczne tereny chronione. Według IUCN, w nich lub w ich okolicy, może żyć nawet 40 proc. całej populacji. W Parku Narodowym Wodospadu Murchisona w Ugandzie żyje 240 sztuk, które tworzą stabilną populację. Z kolei, w Parku Narodowym Ruma w Kenii przebywa 130 osobników, jednak na skutek kłusownictwa liczba zwierząt zmniejsza się. Ubytki zwierząt notuje się również w Parku Narodowym Serengeti w Tanzanii, Parku Narodowym Tsavo w Kenii, Parku Narodowym Waza w Kamerunie, Parku Narodowym Boma w Sudanie, Parku Narodowym South Luangwa w Zambii, Parku Narodowym Etoszy w Namibii, Parku Narodowm Hwange w Zimbabwe oraz Parku Narodowym Krugera w RPA. Dowiedziono, że zagęszczenie zwierząt na obszarach objętych ochroną bez zagrożenia ze strony kłusownictwa jest większe, niż na terenach niechronionych, również niezagrożonych kłusownictwem. Działania zmierzające do ochrony żyraf,  poza obszarami chronionymi, prawnie podejmuje się m.in. w Nigrze. Żyje tam niewielka, bo licząca 160-180 osobników, populacja stanowiąca podgatunek G. c. peralta.

Do tej pory eksperci skupiali się przede wszystkim na ochronie takich zwierząt, jak słonie czy nosorożce, raczej nie zajmując się żyrafami, które uznawano za gatunek stabilny. Nawet naukowcy nie poświęcali tym zwierzętom większej uwagi. Z danych statystycznych wynika, że w ostatnim dziesięcioleciu powstało mniej niż 70 prac naukowych na temat żyraf, natomiast  o afrykańskich słoniach napisano ich ponad 160. Tymczasem doświadczenia praktyczne dowodzą, że ssaki te dobrze reagują na wszelkiego rodzaju  wysiłki mające na celu ich ochronę. Przykładem może być żyrafa zachodnioafrykańska (Giraffa camelopardalis peralta), gatunek, który występuje jedynie w Nigrze. W połowie lat 90. na wolności pozostało jedynie 50 osobników, ale dzięki staraniom ze strony rządu tego kraju populację udało się odbudować i liczy ona obecnie ponad 400 egzemplarzy.

Najbliższe lata mogą zdecydować o przyszłości wszystkich 9. podgatunków żyrafy. Specjaliści zbierają dane i oceniają status tych zwierząt. Obecnie, w  Czerwonej Księdze dwa podgatunki wymieniono jako „zagrożone”. Pozostałe nie były przedmiotem szczególnej troski. Niektórzy eksperci sądzą jednak, że analiza danych, która powinna zakończyć się w przyszłym roku, wykaże, że zagrożone są też kolejne podgatunki. Jeśli prognoza się sprawdzi, konieczne będzie uświadomienie społeczeństw, co do powagi sytuacji i podjęcie wszelkich możliwych działań zmierzających do ochrony tego gatunku.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. wikipedia.pl
2. Czy żyrafy znikną z powierzchni Ziemi? Trafiły właśnie na Czerwoną Listę Gatunków Ginących i Zagrożonych. Dokument dostępny w Word Wide Web: http://www.newsweek.pl/wiedza/zyrafy-na-czerwonej-liscie-zagrozonych-gatunkow-czy-zyrafy-czeka-zaglada-,artykuly,401748,1.html
3. Błoński M.: Zagrożone żyrafy. Dokument dostępny w Word Wide Web: http://kopalniawiedzy.pl/zyrafa-zagrozenie,21455
4. Jarecka A.: Żyrafy na liście zagrożonych gatunków. "Globalne wymieranie". Dokument dostępny w Word Wide Web: http://www.dw.com/pl

• Poprzedni artykuł