Motyle pod ochroną
- Szczegóły
- Kategoria: Ekologia i środowisko
Od ponad pięciu lat Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA realizuje projekt pod nazwą „Trwałe zachowanie zagrożonych siedlisk i motyli w sieci Natura 2000 w południowo-zachodniej Polsce”, którego celem jest stworzenie warunków do utrzymania lub wzrostu populacji pięciu chronionych, rzadkich motyli: przeplatki aurini, czerwończyka fioletka, czerwończyka nieparka, modraszka telejusa oraz modraszka nausitousa, które w wielu krajach Europy już wyginęły. Tylko czynna ochrona siedlisk motyli uchroni te piękne owady od zagłady.
Siedliska motyli w Polsce są coraz bardziej zagrożone ze względu na intensyfikację rolnictwa (stosowanie ciężkiego sprzętu, scalanie gruntów, nadmierną chemizację), zaniedbanie właściwego sposobu użytkowania łąk, zaprzestanie ich użytkowania oraz fragmentację terenów cennych przyrodniczo. Aby je ratować konieczne jest wspieranie ochrony czynnej, podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz rozwój edukacji przyrodniczej.
Na działania podjęte w ramach projektu realizowanego przez Stowarzyszenie EKO-UNIA składają się:
- Waloryzacja i inwentaryzacja przyrodnicza siedlisk, tzn. łąki przeszły kwalifikację celowości włączenia ich do projektu.
- Ochrona czynna, która polega na przywróceniu stanu łąk z okresu przed zaniechaniem gospodarowania.
- Przywrócenie użytkowania rolniczego łąk i zapewnienie ciągłości finansowania ochrony siedlisk poprzez sfinansowanie rolnikom planów rolnośrodowiskowych, które są gwarancją właściwego gospodarowania na łąkach przez 5 kolejnych lat.
- Stały monitoring naukowy siedlisk i chronionych gatunków motyli oraz efektów wykonanych w projekcie prac.
- Działania promocyjno-edukacyjne skierowane do rolników, samorządów i in.
Obszar występowania pięciu gatunków motyli objętych działaniami w ramach projektu nie ogranicza się jedynie do Polski, obejmuje bowiem znaczną część Eurazji. W większości przypadków są to gatunki rzadkie, zagrożone wyginięciem bądź nawet wymarłe. Z tego powodu znalazły się na Czerwonej Liście oraz zostały wymienione w Dyrektywie Siedliskowej i Konwencji Berneńskiej.
Przeplatka aurinia
Motyl z rodziny rusałkowatych. Występowanie - wilgotne łąki i polany, obrzeża torfowisk niskich. Wykształca jedno pokolenie w roku (koniec maja - koniec czerwca). Jego roślina żywicielska w Polsce to czarcikęs łąkowy. Jaja składane są w kilkuwarstwowych skupiskach na spodniej stronie rośliny żywicielskiej. Larwy wylęgają się po 3-4 tygodniach, żerują gromadnie. Stadium poczwarki trwa 2-4 tygodnie.
W Polsce motyl ten najczęściej jest spotykany na Lubelszczyźnie oraz w okolicach Kielc, ale izolowane populacje występują także w innych regionach kraju. Na wielu stanowiskach w Polsce gatunek wymarł, m.in. wskutek zarastania łąk i intensyfikacji ich użytkowania.
W Polsce jest to gatunek zagrożony wyginięciem, natomiast w Europie – narażony na wyginięcie, ponieważ zaobserwowano tutaj spadek liczebności populacji o 20-50%. Gatunek ten wymarł w Holandii. Główną przyczyną takiego stanu w Europie jest zarastanie pastwisk drzewami i krzewami lub zmiana ich sposobu użytkowania na intensywny, co powoduje zanikanie rośliny żywicielskiej.
Czerwończyk fioletek
Gatunek motyla z rodziny modraszkowatych. Zasiedla wilgotne łąki i polany, w pobliżu rzek. Roślina żywicielska gąsienic to rdest wężownik. Osobniki dorosłe żywią się również nektarem takich roślin jak wierzba, jaskry, gęsiówki i niezapominajki, odwiedzając również padlinę. To gatunek osiadły, tworzący zamknięte populacje. Postać dorosła żyje cztery tygodnie. Motyle latają nisko przy ziemi – samice na większe odległości, natomiast samce są niezwykle terytorialne i bronią rewiru atakując również owady z innych gatunków. Samica składa jaja pojedynczo lub po kilka na spodzie liści rośliny żywicielskiej.
W Europie gatunek rozsiedlony jest m.in. we Francji, Belgii, Niemczech. Wyginął w Czechach, Węgrzech, Łotwie, Słowacji i Włoszech. W Polsce znany z rozproszonych stanowisk na niżu, o często bardzo niewielkiej powierzchni. Spotykany jest na Podlasiu, Lubelszczyźnie i wschodnim Mazowszu.
Globalnie, populacja czerwończyka fioletka ma charakter spadkowy i gatunek uznawany jest za zagrożony wyginięciem przez IUCN. W Polsce uznawany za narażony na wyginięcie i objęty ścisłą ochroną gatunkową. W kilku krajach Europy lokalnie wymarły.
Zagraża mu zarówno naturalna sukcesja, jak i intensyfikacja użytkowania łąk (np. w formie częstszego koszenia całych powierzchni, nadmiernego wypasu) oraz całkowita likwidacja (np. pod zabudowę czy przez zalanie).
Czerwończyk nieparek
Motyl dzienny z rodziny modraszkowatych. Jego skrzydła mają rozpiętość 30-45 mm i są jaskrawo-pomarańczowe z ciemnymi plamkami i obwódką na brzegach skrzydeł. Gatunek ten występuje praktycznie w całej Polsce, szczególnie w jego północno-wschodniej części. Spotykany na wilgotnych łąkach, moczarach, w lasach łęgowych. Jest aktywny, zwłaszcza przy ciepłej pogodzie.
Samice składają jaja na spodniej stronie liści roślin żywicielskich: szczawiu lancetowatego, szczawiu kędzierzawego, szczawiu tępolistnego i szczawiu wodnego.
Gatunek objęty ochroną ścisłą, znajdujący się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce (znajduje się wśród gatunków niższego ryzyka). Wymarł w Wielkiej Brytanii. Aby utrzymać dobrą kondycję populacji czerwończyka nieparka, należy kosić łąki będące jego siedliskiem i usuwać młode drzewa i krzewy.
Modraszek telejus
Gatunek motyla z rodziny modraszkowatych, pasożyt społeczny mrówek. Występuje na łąkach trzęślicowych, skrajach torfowisk bądź innych siedliskach łąkowych z wysiękami wód. Postać dorosła pojawia się w okresie od czerwca do września i żyje krótko (kilka dni), żywiąc się nektarem kwiatów krwiściągu lekarskiego, wyki ptasiej i sierpika barwierskiego. Gąsienice żerują w kwiatostanach krwiściągu lekarskiego, a następnie kontynuują swój rozwój w gniazdach niektórych gatunków mrówek, odżywiając się ich larwami. Odkryto, że samica przy wyborze miejsca składania jaj kieruje się nie tylko obecnością rośliny żywicielskiej na odpowiednim etapie rozwoju i strukturą roślinności, ale też, najprawdopodobniej, obecnością w pobliżu gniazd właściwego gatunku mrówki (m.in. wścieklicy uszatki).
Ze względu na duże wymagania ekologiczne jest to motyl uważany za wskaźnik dobrego stanu zachowania środowiska. Zasięg gatunku obejmuje obszar od Dalekiego Wschodu poprzez Syberię po Europę. W Polsce motyl ten podlega ochronie i spotykany jest w centralnej i południowej części kraju. Gatunek ginący w Europie (wymarł w Holandii i Belgii), w Unii Europejskiej stanowi przedmiot ochrony w sieci Natura 2000, na mocy Dyrektywy Siedliskowej. W Polsce podlega prawnej ochronie gatunkowej.
Największym zagrożeniem dla tego gatunku jest zanik siedlisk poprzez zarastanie łąk roślinnością inwazyjną i ekspansywną, konkurencyjną dla krwiściągu lekarskiego, a także brzozą lub olszą albo przeciwnie, intensywne koszenie w okresie letnim, przeznaczanie terenów pod zabudowę oraz zmiana stosunków wodnych poprzez zabiegi melioracyjne i zakładanie stawów hodowlanych, a także fragmentacja siedlisk, zalesianie łąk i nieużytków, stosowanie nawozów i pestycydów. Prowadzi to do zaniku rośliny żywicielskiej oraz gniazd mrówek gospodarzy, a tym samym zaniku samego motyla. Idealną sytuacją jest utrzymywanie łąki w odpowiednim stadium sukcesji.
Modraszek nausitous
Pasożytniczy gatunek motyla dziennego z rodziny modraszkowatych. Zasiedla tereny od północnej Hiszpanii i wschodniej Francji po Ural i Kaukaz. W Polsce zasiedla południową część kraju, najdalej na północ sięgając na południowe Mazowsze. Podobnmie jak modraszek, telejus występuje na łąkach trzęślicowych, skrajach torfowisk bądź innych siedliskach łąkowych z wysiękami wód i często z tym gatunkiem występuje.
Roslina żywicielska - krwiściąg lekarski, inne - wyka ptasia i sierpik barwierski. W Polsce, oraz w większej części Europy, podstawowym wykorzystywanym gatunkiem mrówki jest wścieklica zwyczajna. Przez 2-3 tygodnie gąsienica odżywia się zawiązkami nasion, a następnie, po osiągnięciu ostatniego stadium larwalnego, spada na ziemię. 
Leżąc, zazwyczaj nieruchomo pod rośliną żywicielską, oczekuje na adopcje przez robotnice mrówek. Wydziela w tym czasie atraktory zapachowe działające na wiele różnych gatunków mrówek z rodzaju wścieklic (Myrmica). Jeśli zostanie odnaleziona, rozpoczyna się trwający kilkadziesiąt minut proces adopcji, podczas którego gąsienica może wydzielać z gruczołu nektarowego słodką wydzielinę, spijaną przez mrówki. Zjawisko to jest jednak rzadziej obserwowane niż u spokrewnionego modraszka telejusa. Jeśli zostanie zaakceptowana robotnice transportują ją do wnętrza mrowiska. Na tym etapie rozwoju gąsienica odżywia się larwami i jajami mrówek oraz prawdopodobnie częściowo dokarmiana jest przez robotnice pokarmem przynoszonym spoza mrowiska. Wiosną, po jedno lub dwukrotnym przezimowaniu, przepoczwarza się a po około 3 tygodniach opuszcza mrowisko jako dorosły motyl.
Modraszek nausitous w Polsce objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Został określony jako gatunek bliski zagrożenia w Światowej Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, w Polsce uwzględniony ze statusem gatunku najmniejszej troski. W Holandii wyginął, a następnie został reintrodukowany. Zagrożenia dla tego gatunku są analogiczne jak dla modraszka telejusa.
Dlaczego chronimy motyle, skoro wśród nich występuje szereg gatunków szkodliwych? Na pewno dlatego, że ich wspaniałe ubarwienie i elegancki lot powodują, że motyle są istną ucztą dla oczu. Dzięki swemu pięknu stały się najlepiej poznanymi owadami. Opisano naukowo ponad 165 tys. gatunków. Należy też wiedzieć, że wśród motyli, oprócz wielu gatunków szkodliwych, największą grupę stanowią gatunki, niemające wpływu na gospodarkę człowieka, sporo jest również gatunków pożytecznych.
Oprac. Aleksandra Szymańska
Literatura:
- Chronimy cenne motyle – rzecz o modraszkach, czerwończykach i przeplatce, Bohdan Imiela [i in.], Wrocław 2014
- Marent, Motyle, Warszawa 2013
- Trwałe zachowanie zagrożonych siedlisk łąkowych i ich motyli w sieci Natura 2000 w południowo-zachodniej Polsce, praca zbior. Pod red. D. Tarnawskiego, Wrocław 2014
- Twardowski., K. Twardowska, Atlas motyli – 250 gatunków motyli, Warszawa 2014
