Mereczowszczyzna – dwór Kościuszków

Szczegóły
Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Mereczowszczyzna to niewielka wieś na Białorusi znana jako ojczyzna Kościuszki. To tutaj, w 1746 r., w niewielkim dworku urodził się bohater wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, generał armii USA, oraz organizator insurekcji i Najwyższy Naczelnik Sił Zbrojnych Narodowych w powstaniu 1794 roku. Ten niegdyś gwarny i żywy folwark jest obecnie wyludnioną osadą, w której (mimo to) pamięć o Kościuszce jest wciąż żywa.

Drewniany dworek w Mereczowszczyźnie, należący w początkach XVIII wieku do Sapiehów, przejął od nich w 1733 roku wraz z całym folwarkiem „Mereczowszczyzną” miecznik brzeski, Ludwik Tadeusz Kościuszko (ojciec Tadeusza), jako zastaw za sumę 54500 złotych polskich. Dworek, a ściślej folwark położony w uroczysku o tej samej nazwie, na północnych obrzeżach Kosowa Poleskiego, w parafii Kossów w powiecie słonimskim, przypominał bardziej zamożną chłopską chatę, niż szlachecki dwór. Budynek nie prezentował się zbyt okazale. Był parterowy, wzniesiony z modrzewia, z wysokim, łamanym dachem, pokrytym słomianą strzechą. Elewację frontową poprzedzał ganek, pokryty dwuspadowym dachem wspartym na czterech kolumnach. Ludwik Kościuszko przeniósł się do niego z rodowych Siechnowicz, nadanych jego przodkowi przez króla Zygmunta I, osiedlając się tutaj na stałe.

 

Kościuszkowie należeli do drobnej szlachty pochodzenia białoruskiego - pisali się Kostiuszko, od Konstantego, Kostki, protoplasty rodu. Ród Kościuszków wywodził się od dworzanina króla Zygmunta I, Konstantego, zwanego Kostiuszko. Tenże za nieznane bliżej zasługi otrzymał w 1509 r. na własność majątek Siechnowicze, który stał się gniazdem rodowym Kościuszków.

Tadeusz urodził się tutaj 4 lutego 1746 r. jako najmłodszy z czworga rodzeństwa, a 12 lutego tegoż roku został ochrzczony w kościele pw. Przenajświętszej Trójcy w Kossowie.

Jan Duklan Ochocki w „Pamiętniku” z 1857 r. tak pisał o Tadeuszu: „Miał nie więcej jak lat siedem, gdy przy karabeli dosiadał już konia i co dzień musiał dla wprawy w robieniu bronią bić się na kije krajką okręcone”.  Kościuszko spędził w Mereczowszczyźnie tylko pierwszych 12 lat życia.

W 1758 roku zginął, z rąk zbuntowanych chłopów, jego ojciec. Po tym zdarzeniu Tadeusz pomagał matce w prowadzeniu gospodarstwa, którego prawo własności na rzecz rodziny Kościuszków potwierdził w 1756 roku Jan Józef Sapieha. W 1764 roku Jan Jerzy hr. Flemming, następny po Sapiehach właściciel kossowskiego majątku, wypłacił Tekli Kościuszko 54500 złotych, sumę należną za Mereczowszczyznę zostającą w zastawie, po czym Kościuszkowie przenieśli się do rodowych Siechnowicz. Po opuszczeniu Mereczowszczyzny w 1758 r., Tadeusz nigdy więcej do dworku nie wrócił.

Tymczasem dwór, którego byli właścicielami przez 31 lat, niszczał. Dopiero w 1857 roku Wandalin Pusłowski (polski hrabia, inicjator budowy tamtejszego pałacu w Kosowie Poleskim), powodowany głębokim szacunkiem do Tadeusza Kościuszki, odrestaurował budynek dworski, zmieniając nieco jego wygląd poprzez pokrycie dachu gontem.

W połowie XIX w., tak opisywano dom Kościuszki: „Dwór nieduży z gankiem na dwóch kolumnach. W drugiej od wejścia z sieni komnacie stoi proste drewniane łóżko, przykryte narzutą. Nad nim wisi deseczka z napisem: Na tym łóżku i w tym miejscu urodził się słynny Tadeusz Kościuszko”.

W okresie międzywojennym dwór był remontowany, a w 1936 roku utworzono w nim skromne muzeum z pamiątkami po generale. Był miejscem pamięci o Kościuszce do września 1939 roku, do agresji sowieckiej.  W 1942 roku został spalony przez radzieckich partyzantów.

 

Wraz z włączeniem Mereczowszczyzny do obszaru Związku Radzieckiego dworek został całkowicie zrujnowany i zapomniany na kilkadziesiąt lat. W 1996 roku,  w Stanach Zjednoczonych został powołany Komitet Odbudowy Domu Rodzinnego Kościuszki, staraniem którego, dwór w 2004 roku odbudowano. Dzięki zachowanym fundamentom, nowy budynek usytuowano dokładnie w tym samym miejscu, w którym znajdował się pierwotny dwór. Jego wnętrzu starano się nadać wygląd, jaki mógł przedstawiać w czasach, gdy mieszkał w nim Tadeusz Kościuszko. Brak tu jednak sprzętów z epoki i oryginalnych pamiątek po generale. Oryginalne pozostało tylko podpiwniczenie, w którym zaaranżowano ekspozycję etnograficzną. Na wielkim głazie narzutowym ustawionym obok dworku umieszczono brązową tablicę z płaskorzeźbą – portretem bohatera oraz informacją o nim – wyłącznie po białorusku.

W przekładzie brzmi ona: 1746.04.02. – 1817.15.10 - Tutaj, na uroczysku Mereczowszczyzna, urodził się Andrej Tadeusz Bonawentura Kaściuszka, wielki syn ziemi białoruskiej, który w przyszłości został bohaterem narodowym Polski, USA, Honorowym Obywatelem Francji. Wdzięczni potomni.

 

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

 

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter